3.1. Recepcja dzieła Ladewiga w Niemczech
Porównanie recepcji książeczki Ladewiga przed 100 laty i współcześnie pro-wadzi do uzasadnionego wniosku, iż Katechismus der Bücherei wywołuje obec-nie większy rezonans niż w chwili wydania. Może to trochę nawet dziwić, jeżeli się zważy, iż wydana dwa laty wcześniej, w 1912 roku, rozprawa Ladewiga pt. Politik der Bücherei doczekała się kilkunastu recenzji53, w tym autorstwa Erwina Ackerknechta54i Waltera Hofmanna55. Tymczasem Katechizm zrecenzowany został tylko raz, przez E. Ackerknechta56. Szczeciński bibliotekarz potraktował wydanie Katechizmu między innymi jako asumpt do rozważań ogólnych nad statusem zawodu bibliotekarskiego w Niemczech – metamorfozie biblioteka-rza-uczonego w bibliotekarza-przewodnika i doradcę dla czytelników. Acker-knecht słusznie spostrzegał ten proces jako rezultat otwarcia bibliotek na szerszy krąg czytelników i tworzenia bibliotek bezpłatnych i ogólnodostępnych, wzorowanych na amerykańskich Public Libraries. Ackerknecht z radością przyjął pojawienie się publikacji prezentującej podstawowe problemy nowoczesnego niemieckiego bibliotekarstwa, ale i z pewną obawą, że zwodniczy nieco dla lai-ków tytuł oraz zwięzła forma (skrótowa) może być przeszkodą w dotarciu do nich57. Być może, chcąc temu przeciwdziałać, przedstawił kilkanaście rad i wska-zówek autorstwa Ladewiga.
3.2. Recepcja dzieła Ladewiga w Polsce
Odrębną kwestią, którą chcemy się tu zająć jest recepcja dzieła Ladewiga w Polsce. Mimo usilnych starań i poszukiwań w polskich źródłach bibliograficz-nych tak historyczbibliograficz-nych, jak i współczesbibliograficz-nych, udało się nam odnaleźć jedynie
53Ogółem 8. Zob. Politik der Bücherei…, s. 146.
54E. Ackerknecht, Büchereipolitik, „Eckart”, 1911/12, Jg. 6, Nr. 12, s. 749–765.
55W. Hofmann, „Zentralblatt für Volksbildungswesen” 1912, Jg. 12, Nr. 9, s. 121–135; Nr. 11/12, s. 161–171.
56E. Ackerknecht, Von Zielen und Wegen des modernen Bibliothekswesens, „Das literarische Echo”, 1913/14, Jg. 6, Sp. 1259–1263.
słabe echa polskiego odbioru Katechizmu Ladewiga. Nie wspomina o Katechiz-mie Ladewiga „Przegląd Oświatowy”, organ Towarzystwa Czytelni Ludowych, skądinąd okazujący zainteresowanie rozwojem niemieckich bibliotek ludowych i od czasu do czasu zamieszczający notatki o artykułach i książkach bibliotekarzy niemieckich, w tym Ladewiga58. Edward Jagusiak w artykule o bibliotekach uczniowskich i czytelnictwie w Polsce międzywojennej, opublikowanym w 1935 roku, w wykazie literatury związanej z omawianym tematem wymienia również Katechismus der Bücherei Ladewiga59. Inne dzieło Ladewiga Politik der Bücherei jest wspomniane w programie kursu bibliotekarskiego z roku 1930/193160. Już to przywodzi na myśl przekonanie, że Ladewig musiał być znany polskim bib-liotekarzom i bibliotekoznawcom tego okresu. Tym większe zdziwienie musi budzić nieobecność książek Ladewiga wśród literatury przedmiotu w dziele Leona Bykowskiego poświęconym polityce bibliotecznej61. Jedynym w zasadzie, przynajmniej do 2010 roku, dowodem głębszego zainteresowania twórczością Ladewiga w Polsce była recenzja Zofii K. Ciechanowskiej innego dzieła P. Lade-wiga pt. Politik der Bücherei62, opublikowana w 1935 roku. Jeśli wspominamy o tym, to głównie dlatego, że jak to zauważył sam Ladewig, myśli i refleksje za-warte w Katechizmie zostały w sposób systematyczny i szczegółowy przedsta-wione w Politik der Bücherei. Zważywszy na fakt, że to dzieło jest wcześniejsze o dwa lata od Katechizmu, można je traktować jako podstawę do wydania Kate-chizmu. W swojej recenzji Z.K. Ciechanowska podkreśliła praktyczny charakter rozprawy. Za najcenniejszą zaletę rozmyślań Ladewiga uważa ona „zdrowy roz-sądek i umiar”, dystans wobec „bezmyślnej, nieznośnej nieodpowiedzialno-ści”63. Docenia również samodzielność poglądów Ladewiga. Banalność niektórych prawd zawartych w tej książce paradoksalnie uważa za jej wartość: „Jednak samo sformułowanie tych rzeczy banalnych, które narzucają się zdrowo myślącemu człowiekowi, a uchodzą niejednokrotnie uwagi właśnie fachowców zaślepionych w pewnym kierunku – jest rzeczą pożyteczną”. Nie dość tego, jest zdania, że rozważania Ladewiga mają wartość nieprzemijającą, docenia również
58Ani w roczniku z 1914, ani w roczniku z 1915 roku nie ma choćby jednej wzmianki o Ka-techizmie biblioteki Ladewiga.
59Zob. E. Jagusiak, Biblioteki uczniowskie i czytelnictwo, „Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Brzeskiego”, 1935, kwiecień, s. 135.
60 Zob. Program wykładów Jednorocznej Koedukacyjnej Szkoły Bibliotekarskiej Zarządu Miejskiego w m.st. Warszawie, s. 3.
61L. Bykowski, Ogólna polityka biblioteczna. Zarys popularny, Warszawa, 1930; L. Bykowski, Współczesna polityka bibljoteczna w zakresie publicznych bibljotek oświatowych. Szkic dyskusyjny, Warszawa 1936.
62Zob. Z.K. Ciechanowska, „Przegląd Biblioteczny” 1935, z. 1, s. 27–28.
jego krytycyzm myślenia, jego sceptycyzm wobec wielu poczynań, przepojenie myślenia humanitaryzmem i życzliwością, praktyczny i zdrowy rozsądek, a przy tym „prawdziwy talent literacki”64. Kolejne przypomnienie i odkurzenie zapom-nianej postaci Paula Ladewiga przyniosła w Polsce recenzja Katechizmu biblio-teki opublikowana przez Zdzisława Gębołysia w „Rocznikach Bibliotecznych” i w słowackiej „Knižnicy”65. Recenzent, patrząc na dzieło ze stuletniej perspek-tywy, licząc od daty jego pierwszego wydania, zauważył aktualność szeregu rad i objaśnień, a przy tym ich użyteczność w codziennej pracy bibliotekarza. Za atut Katechizmu uznał również formę przekazu oraz mentorski, nieco apodyk-tyczny ton. Zdaniem recenzenta sądy Ladewiga, choć nacechowane subiekty-wizmem, zawsze jednak skłaniają do myślenia66. Z tych też powodów wyraził pogląd, iż warto wydać Katechizm w języku polskim67. Zamiar ten udało się zrea-lizować w 2014 roku poprzez wydanie przekładu polskiego w „Bibliotekarzu Zachodniopomorskim”. Do takiego przekonania doszli kilka lat wcześniej bib-liotekarze niemieccy, wydając Katechizm w wydawnictwie Simon Verlag für Bibliothekswissen w 2011 roku. Zamiar opublikowania Katechizmu zgłosili, a następnie zrealizowali również bibliotekarze słowaccy68. Wszystkim zaintere-sowanym, którzy już teraz chcieliby się zapoznać z oryginalną wersją Katechizmu w języku niemieckim, polecamy sięgnięcie do zdigitalizowanego wydania dostęp-nego na stronie internetowej http://openlibrary.org/69. Tekst jest również dostępny na stronie internetowej American Libraries70, jednak tylko w wersji do odczytu.
64Tamże.
65„Roczniki Biblioteczne” R. 56, 2012, s. 245–251. Zob. też recenzja autorstwa Z. Gębołysia w słowackim periodyku „Knižnica” – „Knižnica” 2013, č. 2, s. 33–36.
66Tamże.
67Tamże.
68P. Ladewig, Knižničný katechizmus, Preložil Z. Gębołyś a upravil T. Trancygier, „Knižnica” 11–12/2013, s. 49–63.
69P. Ladewig, Katechismus der Bücherei, Leipzig 1914. [online] [dostęp: 14.02.2016]. Do-stępny w Internecie: http://www.archive.org/details/katechismusderb00ladegoog
70P. Ladewig, Katechismus der Bücherei, Leipzig 1914. [online] [dostęp: 14.02.2016]. Do-stępny w Internecie: http://openlibrary.org/books/OL23441387M/Katechismus_der_Bucheri