Przyszłość zabytkowego zespołu, mimo istniejących w tej mierze planów, trak tować należy na płaszczyźnie futurologicznych przewidywań. Zdarza się bowiem, co wykazała dotychczasowa praktyka, że bardzo rozmaite, a niemożliwe do przewidzenia czynniki pociągają za sobą konieczność wprowadzenia korekt do wcześniejszych ustaleń.
Najbardziej niefortunne dla zabytkowego zespołu jest gospodarzenie poszczegól nymi jego członami przez siedmiu aż użytkowników. Mozaika odrębnych celów dodatkowo komplikuje możność opracowania kompleksowego program u konserwa torskiego dla zabytkowego zespołu, tym bardziej iż nie zanosi się, by wymienione przeciwności mogły w najbliższych latach ulec korzystnej zmianie.
Głównym użytkownikiem jest od 1971 r. M uzeum Narodowe w Kielcach, które dysponuje pałacem (wraz ze skrzydłami), przypałacowym ogrodem, otaczającymi go m uram i, ponadto od 1980 r. zniekształconym więziennymi przetworzeniami bu dynkiem dawnej stajni i wozowni oraz, lecz tylko częściowo, przedpałacowym dziedzińcem. W 1986 r. muzeum przejęło również wystawiony w okresie międzywo jennym budynek przy północnej fasadzie pałacu, w którym uprzednio mieściło się przedszkole, a który po odremontowaniu stanie się siedzibą biblioteki naukowej muzeum.
Dom starosty i budynek kuźni oraz XIX-wieczny budynek więzienny wystawiony przy ul. Zamkowej zajmuje kielecki oddział Pracowni Konserwacji Zabytków. Gospodarzem częściowo odremontowanego pałacyku Zielińskiego jest od 1985 r. D om Środowisk Twórczych, a położony w obrębie posesji piętrowy pawilon przeznaczono na siedzibę Wojewódzkiego Ośrodka Archeologiczno-Konserwator skiego w Kielcach. Spichlerz nadal jest magazynem wyrobów tytoniowych i mimo zapowiedzi opuszczenia go przez dotychczasową instytucję nic nie wskazuje, by mogło to nastąpić w najbliższych latach. Dawny prowent również pełni funkcję magazynu jeszcze innej instytucji.
Jakie w przedstawionej sytuacji można snuć przewidywania? Historyczna analiza trwałości instytucji pozwala uznać, że najmocniejszą w tym względzie pozycję posiada muzeum. Pobyt pozostałych użytkowników w obrębie zabytkowego zespołu jest uzależniony od wielu czynników. Wymienić można choćby zmienny w czasie stopień przydatności gospodarczej bądź społecznej, możliwość likwidacji w wyniku częstych u nas reorganizacji. Wreszcie, mimo małego prawdopodobieństwa — pogłębionego obecną sytuacją o symptomach stanu chronicznego — nie można perspektywicznie wykluczyć uzyskania przez niektórych obecnych użytkowników nowej dogodniejszej dla nich siedziby. Dotyczy to zwłaszcza magazynu wyrobów tytoniowych.
Jak zatem widać, przewidywań nie można niestety zestroić z konkretnymi terminami, co z kolei przesuwa w nieokreśloną przyszłość należyte uporządkowanie opisywanego zespołu zabytkowego.
W chwili obecnej sprecyzowany, w podstawowych przynajmniej założeniach, perspektywiczny plan konserwatorsko-użytkowy posiada w odniesieniu do zajmowa nych zabytków jedynie muzeum, które jak już wspomniano — uzyskało w 1981 r. uprawnienia konserwatorskie dla całego zespołu zabytkowego byłej rezydencji.
Plan muzeum zakłada dwa etapy. Pierwszy dotyczy pałacu i jego skrzydeł, drugi obejmuje pozostałe budynki oraz tereny zieloneS1. Muzealną funkcję pałacu wyzna
S1 W op isie plan ów działalności m uzeum korzystano z treści referatu A. O bornego i J. K u czyń sk iego pt. M ię d z y idealem a rzeczyw isto ścią , c z y li daw na rezyden cja biskupia
czyło unikatowe w skali kraju zachowanie dużej części oryginalnego wystroju sal reprezentacyjnego piętra. Odtworzono w nich więc wnętrza siedziby magnackiej z X V II—X V III w. Uznając, że pokazu na piętrze dopełni najkorzystniej tematyka artystyczna, do sal parteru wprowadzono galerię malarstwa polskiego. Rozwiązanie to, choć przetrwa długie lata, jest jednak doraźne. W przyszłości parter zajmie wystawa wytworów rzemiosła artystycznego, a siedzibą galerii staną się sals powięziennego budynku. Pomieści on również przeniesione z obecnej siedziby przy pl. Partyzantów wystawy, pracownie i magazyny działów regionalnych, sale wystaw czasowych oraz zaplecze działalności oświatowej z salą kinową. Oczywiście wymaga to uprzedniego dostosowania budynku do potrzeb muzealnych.
Skrzydła pałacu po zakończeniu prac remontowych pomieszczą wystawy oraz pracownie i magazyny kilku działów. Program dostosowania skrzydeł do potrzeb muzeum nie przewiduje odtworzenia kordegardy oraz bramy wjazdowej na frontowy dziedziniec. Pomijając tu problem zasadności rekonstrukcji, jak i związanych z tym wydatków, należy wspomnieć, że istniejąca^okumentacja upoważnia do podjęcia tego rodzaju realizacji52.
Po ukończeniu zewnętrznej kosmetyki pałacu oraz odrestaurowaniu obu skrzydeł (prace przy południowym zakończono w 1988 r.) nadejdzie pora ostatecznego etapu konserwacji wnętrz pałacu. Finał prac zbiegnie się prawdopodobnie z powitaniem XXI wieku.
Naturalnie prace konserwatorskie przy pałacu poprzedzono badaniami architekto nicznymi i historycznymi. M imo to nie ustrzeżono się błędów. Sprzeciw budzi zwłaszcza przywrócenie zewnętrznej, gospodarczej klatki schodowej na nie uzasadnio nym niczym dwukrotnie większym od pierwotnego dobrze znanego rzucie. Zapewnie nie komfortowego przejścia dla zwiedzających jest tłumaczeniem nie wytrzymującym rzeczowej krytyki. Można się tylko spodziewać, że przyszłe pokolenia muzealników zlikwidują deformującą pałac przybudówkę i wystawią nową z zachowaniem pierwot nych wymiarów.
Położonemu na tyłach pałacu ogrodowi zamierza się przywrócić układ i zieleń zbliżone do XVII-wiecznego założenia. Zdaje się, że jest to przyszłość dość odległa. Wpierw muszą być ukończone prace przy zachodniej, czyli ogrodowej elewacji pałacu. Zachodzi konieczność całkowitej wymiany drzewostanu, czemu stoi na przeszkodzie obowiązujący zakaz wyrębu drzew. Wszystko to przesuwa prace przy odtwarzaniu ogrodu w trudną do określenia przyszłość. Nie ustosunkowano się też do innego problemu. Prace przy urządzaniu i utrzymaniu ogrodu będą wymagały zaplecza w postaci oranżerii, przeznaczonej do uprawy sadzonek oraz, podobnie jak w X V II i X V III w., egzotycznych roślin. Oranżerię tę należy wystawić w miejscu X V III- -wiecznej zwanej „drugą” , a także zachować jej ówczesne w ym iary53.
siedzibą M u zeum N arodow ego w K ielcach , w y głoszon ego na sesji P olskiego K om itetu
N arod ow ego IC O M w e W rocław iu w dniu 12 czerw ca 1985 r. M aszyn op is w pracowni G łów n ego Inw entaryzatora M uzeu m N arod ow ego w K ielcach.
” N ieza leżn ie od o p isów w inw entarzach z lat 1746 i 1789 rzuty kordegardy wraz z pod ziałem w nętrz w ystępują na planach: Szkicow y projekt przeb udow y pałacu z ok. 1820 r. (w A G A D , sygn. L S P R ), Projekt przeb udow y pałacu w ykonany ok. 1860 r. (A G A D j sygn. L S P R 5 5 6 -1 ), R ysunek inw entaryzacyjny bram y wjazdowej na fronto wy dziedziniec wykonany przez W ilhelm a G iersza ok. 1820 r. (A G A D , sygn. K R S W 2424). ,3 O dsłon ięcie fun dam entów oranżerii n astęp iło podczas badań arch eologicznych p ro w ad zonych w latach 19 8 5 -1 9 8 7 przez W ojew ódzki O środek A rch eo lo g iczn o -K o n ser watorski w K ielcach. D okum entacja badań tam że.
K ielecka rezydencja biskupów krakowskich 51
T rudności przysparza opracowanie projektu adaptacji dawnych stajen i wozowni — trzyskrzydłowego gmachu zdeformowanego przetworzeniami z czasów użytko wania jako więzienie. Strata spichlerza (o czym za chwilę) oraz konieczność oddania PK Z-om budynków starostwa i kuźni spowodowały rozszerzenie przewidywanego początkowo programu użytkowego. Nowych zadań nie zdoła pomieścić pierwotna forma budynku. Należałoby dodać piętro nad całością gmachu, podpiwniczyć oraz poszerzyć południowe skrzydło. Powstaje przy tym zasadnicze pytanie — czy ważniej szy jest szacunek dla historyczno-kulturowych tradycji, czy też zaspokojenie potrzeb muzeum kosztem nieodwracalnego zniweczenia zabytkowych proporcji i skali wido kowej rezydencji.
M uzeum opowiada się za rozbudową, zdając sobie jednak sprawę, że obecnie wykonane projekty architektoniczne będą obciążone ujemnymi znamionami współ czesnego nam czasu. Potwierdzają to zaproponowane przez kielecki oddział PKZ wstępne rozwiązania, które niestety nie mogą natchnąć optymizmem zarówno pod względem rozwiązań wnętrz, jak i zewnętrznej szaty budynku. W chwili pisania tych słów nie istnieje zatwierdzony do realizacji projekt i chyba nieprędko to nastąpi, z czego należy się cieszyć. Przyszła generacja konserwatorów i muzealników być może, dysponując większymi od obecnych możliwościami, zdoła pomyślnie rozwiązać niełatwy ów problem.
W stępny plan muzealnego zagospodarowania zabytkowych budynków zakładał przeznaczenie XVIII-wiecznego spichlerza na magazyn zbiorów i pracownie konser watorskie. Projekt upadł wobec niemożności wyprowadzenia z budynku magazynu wyrobów tytoniowych. W 1980 r. władze miasta teoretycznie przyznały budynek utworzonemu wówczas w Kielcach M uzeum Zabawki, które po okresie wegetacji w przejętej części spichlerza i bez szans uzyskania całego budynku opuściło go ostatecznie w 1985 r.
U trata spichlerza była dla M uzeum Narodowego poważnym ciosem, z którego konsekwencjami nie zdołano się do dziś uporać. M iast nowoczesnego zbiorczego magazynu zabytki wciąż pozostają rozproszone w nie zawsze najodpowiedniejszych pomieszczeniach zaadaptowanych na magazyny zbiorów.
Niezależnie od dalszych losów spichlerza, przy najbliższym i chyba nieodległym jego remoncie, należy zadbać o podwyższenie dachu do pierwotnej wysokości i tym samym przywrócenie budynkowi korzystnych proporcji. T o samo dotyczy byłego prowentu. I tu nie wolno przeoczyć chwili, gdy stan techniczny zmusi użytkownika do rem ontu, co należy wykorzystać do przywrócenia budynkowi pierwotnej sylwety, głównie poprzez znaczne podwyższenie dachu.
Zabiegi te sprawią, że widok zabytkowego zespołu od strony zachodniej zbliży się do stanu ze schyłku wieku X V III.
W spomniana funkcja zespołu tworzącego tzw. pałacyk Zielińskiego wydaje się długotrwała. Zapewnia odremontowanie i utrzym anie w należytym stanie wszystkich budynków wchodzących w skład posesji.
Nadejdzie też czas uporządkowania terenów otaczających poszczególne budynki. O ogrodzie na tyłach pałacu już wspomniano. Frontowy dziedziniec powinien być pozbawiony roślinności, nawet trawników. Niewielki ogród na tyłach pałacyku Zielińskiego należy dostosować do pierwotnego romantycznego charakteru tejże siedziby. W zespole powięziennym należy otworzyć dziedziniec od strony ul. Zamkowej i to bez względu na zakres dostosowania budynku do potrzeb muzeum. Ulicę Zamkową po wyprowadzeniu magazynu wyrobów tytoniowych, co musi kiedyś nastąpić, można będzie przetworzyć w ciąg spacerowy (oczywiście z zapewnieniem
dojazdu do muzeum), przedłużony następnie w kierunku wschodnim do ul. Świer czewskiego.
Jaką ostateczną postać przyjmą obecne projekty i zamierzenia, okaże przyszłość.
K ielecka rezyden cja biskupów krakowskich 53 К Е Л Е Ц К А Я Р Е ЗИ Д Е Н Ц И Я К Р А К О В С К И Х ЕП И С К О П О В Работа содерж и т историю резиденции, которая считается ф еодальной поселенческой единицей. Главными, основанны ми на источниках материалам и были инвентарные описания лет: 1645, 1668, 1746, 1788, 1789. Кельце на перелом е 11 и 12 вв. перешёл в собствен ность краковских епископов и оставался в их руках д о 1789 г. Новые владельцы установили на возвыш енности вблизи старокелецкого посёлка (в половине 13 в. он получил городские права) местопребы вание управления владений, а также центр духовн ого правления. В 1171 г. бы ла воздвигнута небольш ая каменная коллегиата, которая в течение столетий м н ого раз преобразовы валась и расш ирялась. К оллегиату окружали участки сем и, а позж е десяти сан каноник (в 18 в. возникли ещ ё 3 сан каноники). П обли зости возник епископский фольварк, увеличенный в 1533 г. за счёт городских земельны х участков на 5,5 лана. На неизвестном сегодня месте (вероятный район - см. рис. 1) стояла деревянная усадьба, в которой часто пребывали епископы. П р ав доп одобн о окол о 1530 г. епископ П ётр Томнцки построил новую кам енно -деревянную усадьбу. С оврем ен ную резиденцию с представительным дворц ом соорудил в годы 1637-1642 епископ Я куб Задзик, д о 1635 г. епископ в г. Х елм е и коронный канцлер. Основатель желал, чтобы дворец стал пам ятником, увековечивающ им его дипломатические заслуги. Н ам е рение это бы ло осущ ествлено при пом ощ и видных элем ентов внешнего и внутреннего убранства. П о пространственной концепции резиденции планировалось создани е выделенного из окружения ж илищ но-представительного центра, соединён ного с подсобны м и адм инистра тивными помещ ениям и. Э тот центр был окружен псевдокрепостной стеной. Учитывая м е стные условия надо бы ло отступиться от намеренной осевой ком позиции, нпр передвинуть ось дворц а по отнош ен ию к оси коллегиаты, въездные ворота сделать в углу парадного дворц а, придать саду нерегулярный контур (рис. 2). П еред дв ор ц ом был залож ен больш ой двор, сзади „итальянский с а д ” , в пределах котор ого соор уж ен о ледник, оранж ерею , д о м для садовника, а также был прорыт колодец. С еверную стену двора составляли: д о м для гостей, дворцовая кухня, жилой д о м управля ю щ его пом естьям и епископов, назы ваем ого старостой (рис. 5), здания кухни и конюшни старосты , а также караульная у въезда. Ю жную стену замы кала стена с воротам и к фольварку. За ними построен о деревянное здание конюш ни для около ста лош адей, каретный сарай для карет и других повозок, д о м для конюш его. Рядом с ними помещ ался „кухонный сад". Н ачатое в 1720 г. расш ирение резиденции, хотя и п р оисходило по принятому раньше плану, повлекло за с о б о ю существенные изменения 17-вечного принципа (рис. 6). Причиной расширения были с одной стороны — н еобходи м ость увеличить жилую площ адь, а с другой стороны — барские претензии придать усадьбе больш ий блеск. Воздвигая южный флигель, одноврем енн о готовили м есто для северного. Э то требовало сноса стоящ ей там застройки. Флигели, законченные в 1745 г. изменили характер дворца, приближая его к типу французской барочной резиденции entre cour et jardin. Тогдаш няя систем а сохранилась д о наших дней почти неизменимой. Во флигелях помещ ались апартаменты для гостей, а на первом этаже северного флигеля пом ещ алась дворцовая кухня, булочная вместе с необходим ы м и складскими помещ ениям и, м еж ду прочим, внутренним колодцем . М есто для нового д о м а старосты бы ло определено за обв одн ой стеной, поблизости конюшни и каретного сарая, которые — д о сих пор деревянные — теперь стали кирпич ными зданиям и с м естом для окол о 75 лош адей, с тремя сводчаты ми помещ ениями для
карет и других экипажей. О коло лом а старосты стояла кузница с м естом для лош адей и экипажей старосты , а также зернохранилищ ем и квартирой кузнеца на втором этаже. Вскоре после 1746 г. пристроено к дчорцу от южной стороны больш ую оранж ерею , <з 1752 г. здание манежа соседствую щ ее с конюш ней, а также кирпичное длинное зернохрани лище, которое, хотя находилось на территории резиденции, не бы ло с ней ф ормально связано. На запад от манежа построено пом ещ ение для писаря, в котором также поместились дворцовая прачечная и квартира прачки. К ром е того там находились небольш ие хозяй ственные постройки (рис. 6). В 18 в., сохраняя 17-всчный план д в ор ц ов ого сада, введено изменения в растительном покрове. П остроено вторую оранж ерею , „зимний парник” , новый д о м для садовника, а также больш е беседок. Кухонный сад делился на 12 частей. В тексте приводится интересный список культур. История резиденции заверш ается 1789 г., когда имущество келенких епископов перешло в собственность государства. С этого времени новые пользователи начали вводить изме нения. Менее всего пострадал древний презентабельный центр с дворц ом , который спустя некоторое время стал местопребы ванием губернского правления, а после обретения независимости — келецкого воеводства. Захватчики совершили ряд неблагоприятных изме нений. Выли разобраны въездные ворота, кордегардия, боковая лестничная клетка, а также были сняты барочны е шлемы баш ен, которы е восстановлено в меж дувоепное двадцати летие. С 1971 г. в дворце помещ ается Государственны й музей и, несмотря на продолж итель ные реставрационные работы , он доступны й для посетителей. В будущ ем задум ана рекон струкция „итальянского сада". Здание конюшни, каретного сарая, д о м старосты и кузница были превращены в 19 в. в тю рьм у. В 1980 г. здание конюшни бы ло передано м узею . После переоборудования там будут помещ аться выставки и мастерские, а также склады музейных собраний. В этом же году бывший д о м старосты и кузница были переданы предприятию, которое занимается реставрацией памятников старины. На ф ундам ентах манежа возник в 19 в. романтический особняк, который ныне отрем онтированны й, пом еш ает Д о м творческих объединений. К онтора писаря стала складом , так же как и зернохранилищ е, в котором хранятся табачные изделия. Оба здания были в 19 веке изуродованы вследствие снижения крыш. Бывший кухонный сад вошёл в пределы городск ого парка, образован н ого в 1830 г. В результате изменений от бывшей резиденции сохранилось в разнообр азн ом с о стоянии 6 зданий (35% ), которые содерж ат в себе около 80% кубатуры зданий, составля ющих когда-то резиденцию . В её пределах возникли 3 новых объекта. Один расположен поблизости северного фасада дворца, вторым является упомянутый выше особняк, по строенный на месте бы вш ею манежа, а южный ф лш ель дворца продлит в западном направлении (рис. 8). T H E K IE L C E R E S ID E N C E O F T H E C R A C O W B IS H O P S
T h is article presents a history o f the residen ce treated as a feudal settlem ent unit. T h e main source basis for the m odern tim es included inventory descrip tion s lrom the years: 1645, 1668,
1746, 1788 and 1789.
A b out the turn o f the 11th and 12th, cen tu ries, K ielce was passed into the hands o f the Cracow bishops and rem ained their property until the year 1789. On a nearby hill, beside the o ld -K ie lce settlem ent (in the m id -14th century it received its civic rights), the new proprietors founded a seat o f the estate m anagem ent an 4 a cen tre o f the church authorities. In 1171, a small
K ielecka rezyden cja biskupów krakowskich 55
R om an esque ston e collegiate church was erected and was through out centuries freq uently m od ified and exten d ed . T h e collegiate church was surrounded by plots o f land b elo n g in g to seven and later ten canonries (three m ore canonries w ere established in the 18th century). A b ish o p ’s grange was b u ilt nearby and was exten ded in 1533 at the cost af urban land. In an unknow n place (probable area, see F ig . 1), there stood a w ood en m anor h ou se in w h ich the b ish ops often sojourned. P robably about the year 1530 B ish op Piotr T om ick i b u ilt a new m anor h ou se o f ston e and tim ber there.
A m odern resid en ce w ith a representative palace was bu ilt in the years 16 3 7 -1 6 4 2 by B ish op Jakub Zadzik, w h o was un til 1635 B ish op o f C h ełm no and R oyal G rand C hancellor. T h e foun der intended to b u ild a palace that w ou ld becom e a m on u m en t com m em oratin g him and his dip lom atic m erits. T h is pu rp ose was achieved through elem en ts e f external decorations and interiors o f the palace. T h e construction work was preceded by a transaction o f taking over som e o f the land b elon ging to the Szew na Canonry (F ig. 1).
T h e spatial lay-ou t o f the resid en ce inclu ded a separate residential and representative centre and the adjoining h ou sehold prem ises w h ich w ere d esign ed to serve the residence. T h e centre was surrounded by a wall w h ich had pseu d o -d efen siv e features. T h e accom p lish m en t o f the intended project w ith regard to th e local con d ition s required a con cession to the intended axial lay -o u t, eg the axis o f the palace was sh ifted in respect o f the collegiate church axis, the entrance gate had to be placed at th e corner o f the representative courtyard, and the shape o f the area caused the garden to have an irregular ou tline (F ig. 2). A large courtyard was bu ilt in front o f the palace and an ‘Italian garden’ at the back, the latter also contained an ice-h o u se, an orangery, a gardener’s h o u se, and a w ell. T h e northern frontage o f the courtyard was form ed by a gu est h o u se, a palace kitchen (situated ou tsid e the palace according to the contem porary standards), a residential h ou se b elon gin g to the starosta (stew ard) o f the b ish o p ’s estates (F ig . 5), his kitchen and stables, and the gate guardhouse. T h e sou thern frontage was closed by a wall w ith a gate leading to the grange. B ehin d it there also stood a w ood en stable for about 100 h orses, a co a ch -h o u se for coaches and other equip age, and a stab lem an’s h ou se, and a painting shop. B esides them a ‘kitchen garden’ was established.
E xten sion o f the resid ence b egun in 1720, although carried ou t according to the original lay -o u t, caused considerable transform ations o f the 17th-cen tury project (F ig. 6). T h e exten sion was due partly to a necessity o f increasing the residential area o f the palace and partly resulted from a lordly fashion o f g ivin g th e b ish o p s’ seat a greater splendour. W hile erecting the southern w in g, a place was sim u ltan eou sly prepared for the northern w ing. T h at required pu llin g dow n the existin g b uild in gs. T h e w in gs (com p leted in 1745) transform ed the character o f the original palace lay-out and m ade it resem ble the French type baroque residence entre cour et ja rd in . T h e new lay-out has been preserved until the present day in a little altered form. T h e w ings c o n tained guest apartm ents, and — m oreover — the ground floor o f the northern w ing h ou sed the palace kitchen, bakery w ith backroom s and an inner w ell. T h e new stew ard’s hou se was built o u tsid e the circum ferential wall in the neighbourhood o f the stables and the coach -h ou se w hich w ere now replaced by a ston e bu ild in g for about 75 h orses, coaches and carriages. B eside the stew ard ’s h ou se a sm ith y was built; it also hou sed his horses and equip age, a granary and a sm ith ’s apartm ent on the upper floor.
S oon after the year 1746 a large orangery was added to the palace from the south sid e, and in 1752 a m anege b u ild in g adjoining the stables was put up , a nearby long granary stood w ithin the resid ence but was n ot form ally con nected w ith it. W est o f the m anege was built the office o f a scribe; in its exten sion was the palace laundry and a w asherw om an’s apartm ent. A few small service b uild in gs adjoined the exten sion (F ig. 6).
In the 18th cen tury, preserving the 17th-century la y -o u t in the palace garden, som e changes in the plant arrangem ent w ere m ade. A new orangery, ‘w inter h o tb ed ’ and a gardener’s new hou se were built. T h e num ber o f su m m er-h ou ses was increased.
T h e d ivision o f the kitchen garden into 12 quarters was m ade by a long street running along the axis east-w est and by six transverse streets. T h e present article contains an interesting list o f cultivated plants.
T h e year 1789 becam e the date w h ich closed the history o f the residence: the b ish o p s’ estates in K ielce becam e the State property. From that tim e the users o f th e particular b u ildin gs began to introduce alterations. T h e form er representative centre w ith the palace itself suffered in a lesser degree from alterations because after a short tim e it becam e seat o f the guberniya auth orities, and — su b seq u en tly — after regaining ind ep en dence by Poland in 1918, it becam e a seat o f the p rovince authorities. T h e invaders m ade a num ber o f unfavourable changes. T h e y p u lled dow n the entrance gate, guardhouse, lateral staircase, and th ey rem oved slim baroque tow er dom es w hich w ere put back in the period betw een the w orld wars.
S in ce 1971, the palace has b ecom e seat o f the N ation al M u seu m in K ielce and irrespective o f lon g-term conservation work, it is open for visitors. In futu re, reconstruction o f the ‘Italian garden’ is also planned.
T h e bu ild in g containing the stables and coach -room , stew ard’s h ou se and the sm ithy was turned in to a prison in the 19th cen tury, w h ich led to a com p lete transform ation o f that com p lex. In 1980, the former stable was handed over to the M u seu m , and after adaptation it w ill h ou se exh ib ition s, w orkshop s, and collection storeroom s. H ow ever, it is rather a distant future. In the sam e year, the enterprise M on u m en t C on servation W orkshop received th e reconstructed stew ard’s hou se and the sm ithy. O n the foun dations o f the m anege was bu ilt in the 19th century a sm all rom antic palace and n ow it is u sed as writers and artists’ centre. T h e scribe’s office is n o w a w arehouse and so is the granary in w h ich tobacco produ cts are stored. Both b u ild in gs w ere defaced by low ering the roofs in the 19th century. T h e form er kitchen garden was incorporated in 1830 into a m un icipal park.
A s a result o f transform ations 6 b u ild in gs (35 per cent) have been preserved out o f the w h ole residence in different states o f alteration. T h e y contain about 88 per cent o f the cu b ic con ten t o f the bu ild in gs that o n ce co nstitu ted the residence. W ith in its prem ises three n ew structures were also constructed. O ne is situated near the northern façade o f the palace, the secon d is the already m entioned sm all palace erected in place o f the m anege; and — m oreover — the southern palace w ing was exten ded tow ards w est (F ig. 8).