ŚRODOWISKA NATURALNEgO
Encyklika zawiera w rozdziale pierwszym [s. 18 – 49], zatytułowanym „Co się dzieje w naszym domu” ocenę stanu środowiska naturalnego i społecznego oraz jego najważniej-szych uwarunkowań, między innymi:
u Zanieczyszczenia powietrza, które oddziałują na zdro-wie, zwłaszcza osób najuboższych, powodując miliony przedwczesnych zgonów. Spaliny pochodzą z paliw uży-wanych w kuchniach, czy do ogrzewania. Zanieczyszcze-nie spalinami powoduje transport oraz przemysł. Spaliny pochodzą także z parowania i sublimacji nawozów mine-ralnych, środków ochrony roślin. Załatwiamy jeden pro-blem (np. intensyfikujemy produkcję rolno-żywnościową poprzez chemizację), a powstaje drugi i następne proble-my (np. poza zatruciem gleby, wody, powietrza, produku-jemy gorszą „nasyconą” chemią żywność, truproduku-jemy faunę, np. pszczoły, zmniejszamy różnorodność gatunkową ro-ślin, np. ziół).
u Zanieczyszczenia przez odpady. Odpady mogą być do-mowe, komercyjne, rozbiórkowe, medyczne, elektro-niczne i przemysłowe. Często są one bardzo toksycz-ne lub radioaktywtoksycz-ne. Niestety jak się stwierdza w Ency-klice, ciągle nie udało się doprowadzić do zamkniętego
9 Tamże, s. 6, 7.
cyklu produkcyjnego w przemyśle, w pełni wykorzystu-jącego odpady.
u Gazy cieplarniane (dwutlenek węgla, metan, tlenki azo-tu i inne, pochodzące z działalności człowieka i jego nad-miernej konsumpcji), powodują zmiany klimatyczne, co widoczne jest w zjawisku postępującego ocieplenia.
Jest ono samonapędzającym się procesem, który przy-spiesza naturalne uwalnianie dwutlenku węgla z mate-rii organicznej rozkładającej się (utleniającej się) na po-wierzchni ziemi, w tym ziemi odkrytej przez topniejące lodowce. Nadmiar dwutlenku węgla jest w coraz mniej-szym stopniu absorbowany przez rośliny, między inny-mi w związku z rabunkową wycinką lasów tropikalnych.
Globalne ocieplenie skutkuje zmniejszaniem się poten-cjału produkcyjnego rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa, co poszerza skalę ubóstwa. Ograniczenie emisji dwutlen-ku węgla stało się priorytetem ogólnoświatowym, w tym także Unii Europejskiej.
u Wyczerpujące się naturalne zasoby wody, stanowią pro-blem konsumpcyjny, zwłaszcza w krajach zamożnych, ale generalnie biorąc, warunkują stabilne funkcjonowa-nie i produktywność rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa (słodkowodnego) i zapobiegają rozszerzaniu się ubóstwa.
W dłuższym okresie, niezbędne jest obniżenie konsump-cji wody, ze względu na jej deficyt i koszty pozyskiwania.
Naszym zdaniem, wymagać to będzie powszechnej zmia-ny nastawienia ludzi w kierunku ograniczenia konsump-cji i proekologicznym. Tymczasem, mimo postępującego deficytu wody, w niektórych krajach (np. w Chile) wiele naturalnych zbiorników wodnych zostało sprywatyzowa-nych, co ogranicza dostęp do wody najbiedniejszym gru-pom społecznym.
u Zmniejszanie się różnorodności biologicznej, będzie skutkowało w przyszłości ograniczeniem możliwości właściwego wyżywienia ludzi, leczenia niektórych cho-rób, czy stosowania niektórych usług (w tym rekreacyj-nych). Każdego roku, jak podkreśla się w Encyklice, zni-ka tysiące gatunków roślin i zwierząt. Kurczą się obsza-ry bytowania, żerowania i przemieszczania się zwierząt (np. pstrągów), do czego przyczynia się intensywne rol-nictwo, nowoczesna sieć drogowa, ogrodzenia, sztuczne zbiorniki i zapory wodne.
u Postępujące zmniejszanie się ekosystemów lasów tro-pikalnych, np. w dorzeczu Konga i Amazonii, poprzez wycinane, przez działania korporacji ponadnarodowych, które m.in. proponują umiędzynarodowienie Amazonii.
u Analogicznie jak lasy tropikalne, degradacji ulegają rafy koralowe, będące siedliskiem ok. miliona gatunków zwierząt (ryby, kraby, mięczaki, gąbki, glony i inne), co bezpośrednio skutkuje zawężaniem się różnorodności tych siedlisk.
u Powstawanie elitarnych zamkniętych osiedli mieszka-niowych utrudnia dostęp do pięknych ekologicznych ob-szarów dla ludzi mniej zamożnych.
u Wzrasta wykluczenie społeczne, które skutkuje m.in.:
ograniczeniem dostępu ludzi mniej zamożnych do ener-gii i usług, wzrostem przemocy i agresji, rozwojem prze-mysłu narkotykowego; zwiększeniem stopy analfabety-zmu u dorosłych oraz ogólną deprywacją standardu ży-cia, co nie sprzyja rozwojowi zdolności do mądrego życia.
u Rośnie globalna niesprawiedliwość i zadłużenie kra-jów ubogich, które w tej sytuacji nie są w stanie rozwijać się w sposób zrównoważony, chroniący środowisko natu-ralne.
WNIOSKI
Powyższa analiza, jakkolwiek zawężona do wybranych aspektów Encykliki LAUDATIO SI’, potwierdza niepoko-jące tendencje w zakresie pogarszania się środowiska natu-ralnego i nieskuteczność dotychczasowych zabiegów mają-cych na celu ich zahamowanie. Większość krajów nie reali-zuje programów (strategii) zrównoważonego i zintegrowa-nego rozwoju, przyjazzintegrowa-nego dla ludzi i środowiska naturalne-go. Wszechobecna jest ponadto zasada maksymalizacji zy-sku, szybkiego i łatwego, bez troski o ekosystemy.10 Widocz-ne jest to w działaniach podmiotów krajowych, jak i między-narodowych, co prowadzi do nierównowag społeczno-go-spodarczych i ekologicznych, globalnych i regionalnych oraz bezpośrednio lub pośrednio do degradacji środowiska natu-ralnego. Również pojedynczy ludzie szkodzą środowisku na-turalnemu poprzez dążenie do maksymalizowania konsump-cji i bogacenia się, często ze szkodą dla środowiska natural-nego. Wobec pogarszania się stanu środowiska naturalnego, bezradne są poszczególne kraje, ugrupowania krajów oraz organizacje międzynarodowe. Nierespektowane są porozu-mienia w sprawie ochrony przyrody i klimatu.
Niezbędne są zatem działania, mające na celu zahamo-wanie degradacji środowiska i pogarszania się jakości ży-cia ludzi mające w efekcie zapobiec apokaliptycznej sytu-acji (wspomnianej za Papieżem Pawłem VI, katastrofie eko-logicznej). Może dojść do sytuacji, kiedy warunki przyrod-niczo-klimatyczne oraz jakość produkcji i konsumpcji będą drastycznie szkodliwe dla ludzi w każdym aspekcie (brak czystej wody, powietrza, zdrowej żywności i wysokojako-ściowych pozażywnowysokojako-ściowych produktów konsumpcyjnych, niekorzystne zmiany klimatyczne i permanentna destabiliza-cja pogody, nowe dotychczas nieznane epidemie i schorze-nia). Jak stwierdza się w omawianej Encyklice (s. 45) – wy-buchną nowe wojny... wobec wyczerpywania się niektórych zasobów (np. ropy naftowej, węgla, gazu ziemnego, itp.).
Naszym zdaniem, prawdopodobne byłyby w takiej sytuacji gigantyczne „wędrówki ludów”, co mogą uprawdopodob-niać obecne migracje mieszkańców Azji i Afryki do Europy.
Za niezbędne i pilne uważamy następujące działania:
Realizacja globalnej (i krajowych) strategii zrówno-ważonego i zintegrowanego rozwoju, oparta na determina-cji wszystkich krajów, zwłaszcza największych krajów po-tęg gospodarczych i krajów przeludnionych. Jak mówił Pa-pież Benedykt XVI11 - Pilnie potrzebna jest prawdziwa świa-towa władza polityczna, aby zarządzać ekonomią światową, uzdrowić gospodarki dotknięte kryzysem, zapobiec pogłębie-niu się kryzysu i związanego z nim zachwiania równowagi...
Naszym zdaniem, muszą ulec zasadniczej zmianie działa-nia ultraliberalnych organizacji międzynarodowych, wspie-rających kapitał międzynarodowy i kapitał krajów bogatych, umożliwiających brutalną eksploatację krajów ubogich, poprzez uniemożliwienie im realizacji zrównoważonego
10 Tamże, s. 30, 153 („zasada maksymalizacji zysku w oderwaniu od wszystkich innych względów, jest wypaczeniem pojęcia ekonomii...”).
11 Tamże, s. 139.
rozwoju społeczno-gospodarczego i ekologicznego.Realizo-wane strategie muszą mieć charakter kompleksowy i wielo-aspektowy, podobny do unijnej strategii rozwoju zrównowa-żonego, aby nie tworzyć i nie utrwalać nierównowag cząst-kowych (sektorowych, lokalnych). W niektórych aspektach realizowane strategie muszą mieć charakter ewolucyjny.
Niezbędne są działania zapobiegające dalszemu wzro-stowi przeludnienia w niektórych krajach i rejonach świata.
O słuszności takich działań ze względów społeczno-gospo-darczych (ale również ekologicznych), niezależnie od ich etycznych aspektów, świadczy polityka ludnościowa Chin.
Papież wypowiada się na ten temat w Encyklice, stwier-dzając, że zamiast rozwiązywać problemy ubogich... niektó-rzy chcą jedynie proponować ograniczenie liczby urodzeń (s. 38). Naszym zdaniem odpowiednia polityka pronatali-styczna musi iść w parze z odpowiednim – zrównoważonym i zintegrowanym rozwojem społeczno-gospodarczym.
Niezbędny jest wzrost powszechnej świadomości eko-logicznej. Temu problemowi poświęcono w Encyklice aż dwa rozdziały – czwarty i szósty (ostatni). Papież mówi o ekologii ludzkiej (ekologii człowieka), przez którą rozumie się fakt, że człowiek też ma naturę i powinien żyć zgodnie z prawem moralnym wpisanym w tę naturę, a jednocześnie we właściwej relacji z otoczeniem i innymi istotami żywymi (Encyklika, s. 124). W ostatnim rozdziale Encykliki Papież mówi o nawróceniu ekologicznym (s. 170), sugerując, że jest to niejako powinność chrześcijan, bo zobowiązuje do tego dwutysięczne bogactwo duchowości – doświadczeń osobi-stych i społecznych.
Papież Franciszek samokrytycznie stwierdza w Encykli-ce (s. 47/48), że Kościół nie ma podstaw, by proponować de-finitywne rozwiązania i rozumie, że powinien słuchać i pro-mować uczciwą debatę wśród naukowców, szanujących róż-norodność opinii. Wyrażamy nadzieję, że głos Stolicy Apo-stolskiej będzie coraz częściej uwzględniany, zwłaszcza wo-bec pogarszania się na ziemi warunków przyrodniczo-klima-tycznych.
LITERATURA
[1] BELLAMY J., MCCHESNEY R. 2014. Kryzys bez końca, Warszawa: Instytut Wydawniczy Książka i Pra-sa.
[2] COUNCIL OF THE EUROPEAN UNION. 2006. Re-view of the EU Sustainable Development Strategy (EU SDS) Renewed Strategy, Brussels, 26 June.
[3] Encyklika LAUDATIO SI’ Ojca Świętego Franciszka poświęcona trosce o wspólny dom (wersja internetowa z września 2015 roku).
[4] GRUCHELSKI M., NIEMCZYK J. 2013. „Zrów-noważony unijny rozwój społeczno-gospodarczy z uwzględnieniem polskiego sektora rolno-żywnościo-wego i wsi; ocena trafności działań”. Postępy Techni-ki Przetwórstwa Spożywczego, Wyższa Szkoła Mene-dżerska w Warszawie (1): 125-132.
[5] Komunikat Komisji Europejskiej dla Rady i Parla-mentu Europejskiego. 2004. Stymulowanie technolo-gii w kierunku zrównoważonego rozwoju. Plan działań UE w zakresie technologii środowiskowych, Bruksela, 28 stycznia.
[6] MINISTERSTWO ROLNICTWA I ROZWOJU WSI. 2010. Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa (wersja internetowa z sierpnia 2010 r.).
WPROWADZENIE
Celem artykułu jest ukazanie roli i znaczenia wspar-cia publicznego ze strony organów władzy państwowej w rozwijaniu innowacyjności gospodarki krajowej za po-mocą nauki, techniki i edukacji.
T. Kelley i J. Littman twierdzą, że innowacyjne rozwią-zania nie powstają w procesie centralnego planowania. Jako dowód wymieniają kalifornijską Dolinę Krzemową, któ-rą zbudowano pod San Francisco a nie pod Moskwą [13].
Zainspirowane sukcesem Kalifornii władze rosyjskie posta-nowiły powielić wspomnianą strefę dynamicznego rozwoju w miejscowości Skołkowo. Aby strefa mogła nabrać dyna-miki, postanowiono sprzęgnąć jej współpracę z chińskim parkiem technologicznym Zhongguancun w kwestii badań technologii biomedycznych i informacyjnych, a także ener-getyki oraz nowych materiałów [3].
Zaangażowanie państwa rosyjskiego w innowacyjne miasteczko Skołkowo pod Moskwą przyniosło mizerne efek-ty. Przeszkodą w jego rozwoju był brak wiodących laborato-riów badawczych oraz przedsiębiorstw, z których mogłyby powstawać firmy odpryskowe (spin-off) oraz brak naukow-ców i innowatorów światowego formatu, którzy byliby loko-motywą dalszego rozwoju.
Przeciwnikami ingerencji państwa w gospodarkę naro-dową pozostają zwolennicy ideologii liberalnych i neolibe-ralnych. Zgłaszają postulaty, aby nie prowadziło ono żadnej funkcji gospodarczej [5]. Tego typu apele są szkodliwe dla interesów gospodarczych kraju. Wynika to stąd, iż współcze-sne rynki stają się coraz bardziej niepewne i zmienne. Mię-dzy firmami i krajami dochodzi do ostrej konkurencji, która zmusza rządy do udzielania cichej lub jawnej pomocy pry-watnym przedsięwzięciom.
Dr Jan BOGUSKI
Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie