Podstawa programowa szkoły ponadpodstawowej zawiera zapisy dotyczące pozyskiwania, przetwarzania i wizualizacji danych w arkuszu kalkulacyjnym. Wykorzystujemy w tym celu dostępne zbiory danych oraz trady-cyjne wykresy. Natomiast w różnych zestawieniach spotykamy często wykresy w postaci map dwu i trójwymia-rowych. Patrząc na taki wykres łatwiej dokonujemy analizy wyników. Najnowsza wersja arkusza kalkulacyjnego z pakietu Microsoft 365 oferuje możliwości wstawiania takich wykresów, dlatego przybliżę ten temat.
Otwarte dane (Open data) to ogólnodostępne zbiory do wykorzystania w celach komercyjnych i niekomercyjnych.
Muszą spełniać następujące warunki:
• są dostępne dla wszystkich użytkowników bez logowania,
• aktualizowane w miarę na bieżąco,
• kompletne, udostępniane w całości,
• do maszynowego przetwarzania – uporządkowane i ustrukturalizowane,
• udostępniane bez ograniczeń licencyjnych, mogą być wykorzystywane również w celach komercyjnych.
Jednym z dostawców otwartych danych jest Główny Urząd Statystyczny (GUS) – centralny organ administracji rządowej, zajmującym się zbieraniem i udostępnianiem informacji statystycznych na temat różnych dziedzin życia społecznego i gospodarczego. Część zebranych danych udostępniana jest bezpłatnie.
Poziom otwartości oznaczany jest gwiazdkami – od jednej do pięciu. Więcej gwiazdek oznacza wyższy poziom otwartości danych, umożliwia łatwiejsze ich przeglądanie i dalsze przetwarzanie.
Rysunek 1. Plansza umożliwiająca rozpoznawanie fałszywych informacji, źródło: Wikipedia
Cyfrowa edukacja Nauczanie informatyki
Jeżeli pobieramy jakieś dane, to powinniśmy sprawdzić ich rzetelność. Łatwo natknąć się na fake newsy lub zwykłe żarty. Dlatego:
• Sprawdzamy cele i intencje strony z danymi.
• Sprawdzamy kim jest autor? Czy ma autorytet w danej dziedzinie lub wspiera go instytucja?
• Czytamy treść, nie tylko nagłówek, aby ocenić materiał.
• Sprawdzamy datę publikacji i źródła danych.
• Porównujemy z innymi danymi na ten temat.
Rysunek 1 przedstawia planszę opublikowaną przez Międzynarodową Federację Stowarzyszeń i Instytucji Bibliotekarskich, umożliwiającą rozpoznanie fałszywych wiadomości.
Dane europejskie przedstawia Eurostat – urząd statystyczny Unii Europejskiej. Jego statystyki umożliwiają porównania między krajami i regionami. Dostępne tam statystyki i zestawienia pomagają odpowiedzieć na wiele pytań. Na przykład:
• Ile osób w wieku od 16 do 74 lat korzysta z internetu lub bankowości elektronicznej?
• Czy bezrobocie rośnie czy maleje?
• Jak zmienia się emisja CO2 na przestrzeni lat?
• Jak wygląda Polska w porównaniu do innych państw członkowskich UE w różnych dziedzinach?
Rysunek 2. Portal EUROSTAT1 Dane polskie znajdziemy w portalu Otwarte Dane2.
Rysunek 3. Portal Otwarte Dane
1 http://ec.europa.eu/eurostat/data/database 2 http://dane.gov.pl
39
Cyfrowa edukacja
39
Nauczanie informatyki
39
Nauczanie informatyki
Przeszukiwanie portalu może odbywać się według:
• Kategorii danych – na przykład Kultura, Nauka i Oświata, Regiony i Miasta, Sport i Turystyka, i inne.
• Dostawcy danych – na przykład ZUS, GUS, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Główny Inspektorat Sanitarny, Główny Urząd Komunikacji Elektronicznej itp.
Przykłady aplikacji które powstały dzięki otwartym danym:
• Kwarantanna domowa – aplikacja, dzięki której obowiązkowa kwarantanna w warunkach pandemii staje się łatwiejsza do przeprowadzenia w warunkach domowych. Umożliwia potwierdzenie miejsca pobytu, podstawową ocenę stanu zdrowia i bezpośrednie zgłosze-nie zagrożenia. Ułatwia też zaopatrzezgłosze-nie w zgłosze-niezbędne artykuły osobom, które zgłosze-nie mają możliwości zrobienia tego samodzielnie.
• Aplikacja mobilna MSIP to e-usługa i narzędzie udostępnianie w ramach Miejskiego Systemu Informacji Przestrzennej Urzędu Miasta Krakowa. Zapewnia dostęp do danych i usług przestrzennych Gminy Miejskiej Kraków, udostępnia możliwość skorzystania z prostych narzędzi GIS. Prezentuje wybrane warstwy z portalu MSIP Obserwatorium.
Dane pobierane w ramach otwartych danych mogą mieć różną postać, na przykład:
• XLSX, DOCX,
• HTML, Open Dokument Spreadsheet,
• CSV, XML, JSON,
• dane graficzne PDF, JPEG, PNG i tekstowe TXT.
Sporządzanie wykresów to skomplikowany proces. Zaczynamy od pozyskania i przetworzenie danych, wyboru typu wykresu. Na koniec tworzymy wykres, formatujemy jego elementy, aby był czytelny.
Rysunki 4 i 5 pokazują dwa wykresy przygotowane do infografiki z okazji Światowego Dnia Społeczeństwa Informacyjnego. Świetnie prezentują dane, są czytelne.
Rysunek 4. Wykres kolumnowy danych, źródło EUROSTAT
40
Cyfrowa edukacja
40
Nauczanie informatyki
40
Nauczanie informatyki
Rysunek 5. Wykres słupkowy danych, ze względu na długie etykiety jest czytelniejszy od kolumnowego
Spróbujmy teraz pierwszy wykres przedstawiający dostęp do Internetu szerokopasmowego gospodarstw domowych w 2019 r. w wybranych krajach Europy przedstawić inaczej, na mapie Europy. Taki wykres wykorzystujemy do porównywania wartości w różnych regionach geograficznych. Dane muszą zawierać państwa, województwa, powiaty lub kody pocztowe.
Dane pobieramy z platformy EUROSTAT. Wstawiamy tabelę, która ułatwia operacje na danych.
Rysunek 6. Dane pobrane i przedstawione w postaci tabeli
Następnie stojąc kursorem w tabeli, na karcie Wstawianie w grupie Wykresy wybieramy Mapy.
41
Cyfrowa edukacja
41
Nauczanie informatyki
41
Nauczanie informatyki
Rysunek 7. Wstawianie wykresu mapy Domyślnie zostanie użyta mapa świata.
Rysunek 8. Wykres mapy świata
Kolejny etap to formatowanie wykresu. Na początku ograniczmy wyświetlanie danych do Europy. Z menu podręcznego wykresu wybieramy Formatuj serię danych…
Następnie na liście wyboru obszaru mapy, wybieramy opcję Tylko regiony z danymi, czyli w tym wypadku Europę. Możemy zaznaczyć też wyświetlanie etykiet na mapie, wtedy na obszarze każdego z państw pojawi się jego nazwa. Nie jest to konieczne, za dużo informacji na mapie spowoduje, że stanie się ona mało czytelna.
Rysunek 9. Ograniczenie wyświetlanej mapy do obszaru Europy
42
Cyfrowa edukacja
42
Nauczanie informatyki
42
Nauczanie informatyki
Im większa wartość danych, tym kolor zamalowania obszaru państwa jest ciemniejszy. Obok wykresu pojawi się przycisk, po jego naciśnięciu można wybierać elementy, które pojawią się na wykresie. Warto pokazać na mapie etykiety z danymi.
Należy sprawdzić, czy wszystkie państwa z tabelki występują na mapie.
W przypadku błędu w nazwie jakiegoś państwa, nie zostanie ono wyświetlone. Tak jest w przypadku Łotwy. Arkusz nie rozpoznaje jej polskiej nazwy, trzeba wpisać
Latvia. Niektóre państwa zajmują mały obszar, wtedy ich etykiety danych nie są widoczne. Po najechaniu kursorem myszy na wybrane państwo pojawia się informacja o nazwie i wartości liczbowej.
Rysunek 10. Wykres mapy z danymi
Podobne wykresy można robić dla obszaru Polski w podziale na województwa, powiaty lub obszary przypisane kodom pocztowym. Obszar wykresu ogranicza się do regionów z danymi.
Rysunek 11. Przykład wykresu wykorzystania TIK w poszczególnych województwach
Tworzenie takich map na lekcjach informatyki pozwoli uatrakcyjnić proces wizualizacji danych. Tego typu wykresy uczniowie widzą na różnych portalach. Mogą wykorzystać samodzielnie tworzone wykresy map podczas nauki innych przedmiotów.