• Nie Znaleziono Wyników

DIE WIRTSCHAFTLICHE ENTWICKLUNG DER ZENTRALHEIZUNGSINDUSTRIE

Von Dr. RICH. SCHRÖDER, Charlottenbnrg.

(S c h lu ß v o n S e ite 483)

Ich k o m m e je tz t zu d e n A rb e its - u n d F a b r ik a tio n s v e rh ä ltn is s e n . W ä h r e n d sic h d ie V e r a r b e itu n g d e r R o h s to ffe z u G e r ä te n u n d K o n s tr u k tio n s te ile n d e r Z e n tra lh e iz u n g e n in D e u ts c h la n d b is zu d e n 9 0 e r J a h r e n z u n ä c h s t s e lb s tä n d ig e n tw ic k e lt h a tte , w u r d e v o n d ie s e r Z e it a b A m e rik a m it s e in e n S p e z ia lfa b rik e n fü r G e g e n s tä n d e d e r v e rs c h ie d e n e n H e iz s y s te m e v o rb ild lic h . D a g e g e n h a t sich d ie in A m e rik a ü b lic h e A rt d e r E n tw u r f b e a r b e itu n g u n d d e r V e r g e b u n g d e r A n la g e n b e i u n s n u r w e n ig e in g e fü h rt. B ei d e r B e a r b e itu n g d e r H e iz e n t­

w ü rfe in A m e rik a s p ie lt d e r C o n s u ltin g E n g in e e r d ie H a u p tr o lle ; e r is t d e r V e r­

tr a u e n s m a n n d e s A rc h ite k te n , d ie H e iz g e s c h ä f te w e r d e n z u re in e n In s ta lla tio n s ­ firm e n , d ie n a c h A n g a b e n d e s C o n s u ltin g E n g in e e r a rb e ite n . D ie s e s V e rfa h re n d e r E n tw u r f b e a r b e itu n g u n d A u f tr a g e r te ilu n g h a b e n in D e u ts c h la n d e in ig e g r o ß ­ s tä d tis c h e B a u b e h ö rd e n d u r c h g e f ü h r tt sie h a b e n e in s tä d tis c h e s H e iz b u r e a u e in ­ g e r ic h te t, in d e m d ie s ä m tlic h e n V o ra rb e ite n , d ie H e r s te llu n g d e r B la n k e tts , s o ­ w ie d ie A n f e r tig u n g d e r A u f s te llu n g s z e ic h n u n g e n f ü r d ie H e iz a n la g e n d e r s tä d ti­

sc h e n B a u te n e r le d ig t w e rd e n . In f a s t a llen ü b r ig e n F ä lle n w ird d a g e g e n v o n d e r b a u le ite n d e n B e h ö rd e o d e r d e m a u s f ü h r e n d e n A rc h ite k te n e in e A n z a h l F irm e n , g e w ö h n lic h 4 b is 8, m itu n te r je d o c h b is z u 20, z u g e la s s e n , E n tw ü r f e u n d K o s te n a n s c h la g e in z u re ic lie n . E s h a t d ie s e s V e r f a h r e n d e n v o n d e n H e iz ­ in d u s trie lle n m it R e c h t s o s e h r b e k ä m p fte n N a c h te il, d a ß v o n d e n b ie te n d e n F irm e n viel A rb e it f ü r A n fe rtig u n g d e s E n tw u r f e s u n d d e r z u g e h ö r ig e n Z e ic h ­ n u n g e n g e lie f e r t w ird , d ie n u r f ü r e in e n , b e i g r ö ß e r e n B a u te n m itu n te r f ü r

D IE Z E N T R A L H E I Z U N G S I N D U S T R I E 539

zw ei, n u tz b r in g e n d ist, w ä h re n d d ie a n d e re n B iete r u n n ö tig e A rb e its a u f­

w e n d u n g e n , je n a c h d e r G r ö ß e d e s G e g e n s ta n d e s in H ö h e b is zu m e h re re n 100 M a rk u n d h o c h d a r ü b e r h in au s, o h n e N u tz e n g e le is te t h a b e n . In A m erik a h in g e g e n w ird k e in e ü b e rflü s s ig e A rb e it g e le is te t, w e n n m a n v o n d e r d e s E in s e tz e n s d e r P re is e in d ie B lan k e tts a b s ie h t, d ie n u r w e n ig M ü h e m ac h t.

D ie s e s le tz te re V e rfa h re n b e d e u te t v o lk s w irts c h a ftlic h b e tr a c h te t e in en F o r t ­ s c h ritt, d e n n e s b e s e itig t s e h r viel u n fru c h tb a re T ä tig k e it, d ie d u rc h d ie B e­

a r b e itu n g v o n u n n ö tig v iele n E n tw ü rfe n d e r z a h lre ic h e n W e ttb e w e r b e r v e r­

s c h w e n d e t w ird . D u rc h d ie E rs p a rn is d ie s e r u n p r o d u k tiv e n A rb e it v e rm in d e rt sich d e r B e d a rf an te c h n isc h e n H ü lfs k rä fte n b e trä c h tlic h . E s h a t a lle rd in g s w ie d e r d e n N a ch te il, d a ß d e r E n tw u r f b e a r b e itu n g in je d e m e in z eln e n F a lle n u r d ie Id e e ein e s E in z eln e n z u g ru n d e lie g t, d ie d e s C o n s u ltin g E n g in e e r. In D e u ts c h la n d h in g e g e n ist b e i s a c h v e r s tä n d ig e r P r ü f u n g d e r e in g e g a n g e n e n A n ­ g e b o te G e le g e n h e it g e g e b e n , d e n G e d a n k e n , d e r als d ie g lü c k lic h s te L ö s u n g in je d e m F a ll e rsc h e in t, z u r A u s fü h ru n g z u b rin g e n .

V e rs c h ie d e n v o n d ie s e n b e id e n A rte n is t d ie A rb e its w e is e e in ig e r w e n ig e r H e iz u n g s firm e n . D ie K u n d s c h a ft d ie s e r G e s c h ä fte b e s te h t a u s S c h lo s s e r-, K le m p n e r-, K u p fe rs c h m ie d e m e is te rn , k le in e re n M a s c h in e n fa b rik e n u n d In ­ s ta lla tio n s firm e n d e s G a s- u n d W a s s e rfa c h e s u n d e rs tre c k t sic h a u f g a n z D e u ts c h ­ la n d u n d zu m T e il a u f d ie n o rd is c h e n L ä n d e r. D ie se H e iz firm e n a rb e ite n d e r K u n d s c h a ft, a ls o d e n In s ta lla te u re n , d ie in d e n a lle rw e n ig s te n F ä lle n te c h n isc h g e b ild e te s P e r s o n a l b e sitz e n , k o s te n lo s d ie E n tw ü rfe a u s u n d fe rtig e n d e n K o s te n a n s c h la g f ü r L ie fe ru n g d e r K essel n e b s t Z u b e h ö r, d e r H e iz k ö rp e r, V e n tile , L ü ftu n g s k la p p e n , B a d e e in ric h tu n g e n u sw . an. Sie g e b e n f e rn e r a n , w ie v ie l M e te r R o h r, Is o lie ru n g u n d s o n s tig e M a te ria lie n e rfo rd e rlic h s in d , s o d a ß d ie a u s f ü h r e n d e n In s ta lla te u re in d e r L ag e sin d , s ic h d ie g e ­ n a u e re n S e lb s tk o s te n f ü r je d e A n la g e z u b e re c h n e n . F a lls e rfo rd e rlic h , ste lle n d ie s e H e iz firm e n e in e n ih re r In g e n ie u re z u r B e s p re c h u n g m it d em B a u h e rrn z u r V e rfü g u n g , u n d d a s a lle s k o ste n lo s , n u r u n te r d e r B e d in g u n g , d a ß ih n en d ie n ö tig e n M a te ria lie n b e i B e ste llu n g d e r A n la g e in A u ftra g g e g e b e n w e rd e n . N a c h A u f tr a g e r te ilu n g w e rd e n w e ite r k o s te n lo s A u fs te llu n g s z e ic h n u n g e n a n ­ g e f e r tig t u n d d e n A u f tr a g e r te ile m a u s fü h rlic h e , b e i d e r A u fs te llu n g zu b e ­ a c h te n d e E r lä u te r u n g e n g e g e b e n . D ie P re is e , w e lc h e d ie In s ta lla te u re ih re n H e iz firm e n , d e n M a te ria llie fe re rn , zah len , sin d n a tü rlic h e tw a s , je d o c h n ic h t e rh e b lic h , h ö h e r als die, w e lc h e sie b e i u n m itte lb a re m B e zü g e v o n S p e z ia l­

w e rk e n z a h le n m ü ß te n .

Z u d e r A u s b re itu n g d e r Z e n tra lh e iz u n g e n t r ä g t d ie s e s S y s te m in so fe rn b ei, als a u c h in O rte n , w o k e in e re in e n H e iz firm e n a n s ä s s ig sin d , o d e r w o h in d ie s e k e in e G e s c h ä fts v e rb in d u n g e n u n te r h a lte n , w o je d o c h G a s- u n d W a s se r- in s ta lla te u re ih r A u s k o m m e n fin d e n , b e i N e u - u n d U m b a u te n v o n W o h n - u n d G e s c h ä fts h ä u s e rn d e r E in b a u e in e r Z e n tra lh e iz u n g v o r g e s c h la g e n w ird . D o c h d ü r f te d a s S y s te m d e n N a c h te il h a b e n , d a ß , d a d ie in F r a g e k o m m e n d e n S c h lo s s e r- u n d K le m p n e rm e is te r m itu n te r ein a u f H e iz a n la g e n w e n ig e in g e ­ a r b e ite te s M o n te u rp e rs o n a l h a b e n , z u w e ile n Z e n tra lh e iz u n g e n g e b a u t w e rd e n , b e i d e n e n d ie A u s f ü h r u n g s a r b e it u n d d ie s p ä te r e W ir k u n g n ic h t als g e lu n g e n b e z e ic h n e t w e rd e n k ö n n e n .

Im G e g e n s a tz zu d ie s e n A rte n d e r E n tw u r f b e a r b e itu n g h a b e n w ir u n s in d e r H e r s te llu n g d e r E in ric h tu n g s te ile , w ie K essel, H e iz k ö rp e r u sw ., d e n in A m e rik a ü b lic h e n A rb e its v e rfa h re n m e h r u n d m e h r a n g e p a ß t D o r t w a r d ie

4*

540

A B H A N D L U N G E N

A r b e its te ilu n g u n d v o r a lle m a u c h d ie N o r m a lis ie ru n g f r ü h e r u n d v o llk o m m e n e r d u r c h g e f ü h r t als b ei u n s.

B ei d e r g r o ß e n V e r b r e itu n g d e r Z e n tr a lh e iz u n g in A m e rik a g a b es d o r t s c h o n frü h z e itig e in e A n z a h l v o n g r o ß e n S p e z ia lfa b rik e n , d ie le d ig lic h g u ß ­ e is e rn e K e ssel fü r N ie d e rd r u c k d a m p f h e iz u n g e n u n d W a r m w a s s e r h e iz u n g e n o d e r a u c h L u fth e iz ö fe n b a u te n . A n d e re W e rk e s te llte n a u s s c h lie ß lic h g u ß e is e r n e H e iz k ö rp e r u n d d ie d a z u g e h ö r e n d e n U n te r s tü tz u n g e n h e r, u n d w ie d e r a n d e r e f e rtig te n n u r V e n tile u s w . a n . B ei u n s h in g e g e n w u r d e b is v o r 15 J a h r e n n o c h w e n ig e r G u ß e is e n als S c h m ie d e is e n f ü r d e n B a u d e r K e ss el u n d d e r H e iz k ö r p e r v e rv /e n d e t. D ie d a m a lig e n g r ö ß e r e n d e u ts c h e n F irm e n u n te r ­ h ie lte n W e r k s tä tte n z u r H e r s te llu n g d e r s c h m ie d e is e m e n T e ile , a u ß e r d e m h a tte n sie v ie lfa c h G ie ß e r e ie n e in g e ric h te t, in d e n e n d ie g u ß e is e r n e n H e iz k ö r p e r ­ k o n s tr u k tio n e n a n g e f e r tig t w u r d e n ; a u c h s te llte m a n n o c h v ie lfa c h V e n tile u n d a n d e re A rm a tu re n im e ig e n e n B e trie b e h e r.

M itte d e r 9 0 e r J a h r e t r a t b e i u n s in D e u ts c h la n d im B a u d e r K e ssel f ü r Z e n tr a lh e iz u n g e n ein U m s c h w u n g e in . D e m In g e n ie u r S tre b e i g e la n g e s, e in e n K essel a u s G u ß e is e n a u s e in z e ln e n u n te r sic h g le ic h e n G lie d e rn h e rz u s te lle n . E s w a r m ith in m ö g lic h , m it w e n ig e n M o d e lle n d e n v e rs c h ie ­ d e n s te n A n f o r d e r u n g e n z u g e n ü g e n . D ie se g e n ia le K o n s tru k tio n d e s S tre b e i- K e ssels w a r v o n e r h e b lic h e r B e d e u tu n g f ü r d ie E n tw ic k lu n g d e r H e iz te c h ­ n ik . E in e g a n z ä h n lic h e Ä n d e r u n g tr a t u m d ie s e Z e it im B a u d e r H e iz ­ k ö r p e r ein. V o n d e r D e u ts c h -a m e rik a n is c h e n R a d ia to r-G e s e lls c h a ft w u r d e n n ä m lic h d ie s c h o n in A m e rik a v e r b re ite te n R a d ia to r -H e iz k ö r p e r in D e u ts c h ­ la n d e in g e fü h rt. D ie se b e s te h e n w ie d ie g u ß e is e r n e n K e ss el a u s u n te r sic h g le ic h e n T e ile n , a u s G lie d e rn , d u r c h d e re n Z u s a m m e n s e tz u n g in b e lie b ig e r Z a h l m a n H e iz k ö r p e r in a lle n G r ö ß e n e rh ä lt. S ie k o n n te n la n g e Z e it in fo lg e d e r v o llk o m m e n e n A rb e its te ilu n g , S p e z ia lis ie ru n g u n d N o rm a lis ie ru n g in A m e ­ rik a tr o tz d e r h ö h e r e n L ö h n e u m v ie le s b illig e r h e r g e s te llt u n d n a c h D e u ts c h la n d e in g e f ü h r t w e rd e n , d a s in d ie s e r H in s ic h t z u rü c k g e b lie b e n w a r.

D ie se S p e z ia lk o n s tru k tio n e n d e s G lie d e rk e s s e ls u n d d e s G lie d e r h e iz ­ k ö r p e rs w irk te n u m w ä lz e n d a u f d ie b is h e r ig e A rb e its w e is e d e r Z e n tr a lh e iz ­ in d u s tr ie ; d u r c h s ie k a m e n d ie S p e z ia lfa b rik e n z u r H e r s te llu n g g u ß e is e r n e r H e iz k e s s e l m it A rm a tu re n u n d d e r R a d ia to r e n m it Z u b e h ö r in g r ö ß e r e m U m f a n g a u f. D ie W e rk e , w e lc h e d ie E in f ü h r u n g d ie s e r K o n s tr u k tio n e n ü b e r ­ n a h m e n , e n tw ic k e lte n sic h , d a sie a m A n fä n g e zie m lich o h n e W e ttb e w e r b d a ­ s ta n d e n , ra s c h .

D ie H e iz firm a R u d . O tto M e y e r in H a m b u r g , d ie 1893 d ie E in f ü h r u n g d e s S tre b e lk e s s e ls ü b e rn a h m , tr e n n te 1900 d ie an U m fa n g s c h n e ll w a c h s e n d e K e ss e l­

fa b rik v o n d e r H e iz fa b rik a b u n d e rric h te te in M a n n h e im d a s b e k a n n te S tre b e l- w e rk . D e r ö rtlic h e n T r e n n u n g fo lg te d a n n n a c h e in ig e r Z e it d ie g e s c h ä ftlic h e , e in e M a ß n a h n le , d ie d u rc h d ie V e rh ä ltn is s e d e s W e ttb e w e r b e s g e b o te n s c h ie n . D ie jä h rlic h e P r o d u k tio n d ie s e s b e d e u te n d s te n W e r k e s d e r G u ß k e s s e lf a b r i­

k a tio n b e lä u f t sic h h e u te a u f 1 2 0 0 0 K essel.

N e b e n d e m S tr e b e iw e r k e n ts ta n d e n im L a u fe d e r J a h r e w e ite r e S p e ­ z ia lfa b rik e n f ü r d e n B a u g u ß e is e r n e r G lie d e rk e s s e l, d e r e n U m s ä tz e s te tig z u n e h m e n , d a s ie z u m g r ö ß t e n T e ile g u t d u r c h g e a r b e ite te K o n s tr u k tio n e n a u f d e n M a rk t b r i n g e n *).

!) Vergl. Z. 1910 S. 1225, 1788.

D IE Z E N T R A L H E I Z U N G S I N D U S T R I E

541

E s is t n a tü rlic h , d a ß a u ch a n d e re g r ö ß e r e H e iz firm e n a u ß e r R u d . O tto M e y e r z u r V e rw e n d u n g v o n G lie d e rk e s s e ln s ta tt d e r b is h e r ü b lic h e n s c h m ie d ­ e is e rn e n ü b e r g in g e n u n d e ig e n e K o n s tru k tio n e n a u s b ild e te n , zu m a l sie ja s c h o n v ie lfa c h ih re n W e rk e n a n g e g lie d e r te G ie ß e re ie n z u r H e r s te llu n g v o n R ip p e n ro h re n u n d a n d e re n M a s s e n g e g e n s tä n d e n d e r H e iz in d u s trie b e s a ß e n . O b s c h o n e in ig e F irm e n K o n s tru k tio n e n vo n G lie d e rk e s s e ln sc h u fe n , d ie u n ­ s tr e itig e tw a s G u te s d a rs te lle n u n d h in te r d em S tre b e lk e s s e l n ic h t Z urück­

b le ib e n , g e lin g t es n u r e in ig e n w e n ig e n , ih re n K e sseln e in en e rh e b lic h g r ö ß e re n A b s a tz zu v e rsc h a ffe n , a ls ih rem e ig e n e n B e d a rf e n ts p ric h t. E s lie g t d ies in d e s se n w o h l w e n ig e r an d e n K o n s tru k tio n e n als an d e n M a rk tv e rh ä ltn is s e n d e s H e iz ­ fa c h e s . D e r z u n e h m e n d e W e ttb e w e r b d e r W e rk e u n te r e in a n d e r h a t je d o c h s o n d e r b a r e r w e is e n o c h n ic h t zu e in e r S y n d ik a tb ild u n g u n te r d e n le is tu n g s ­ fä h ig e n K e ss elfab rik e n g e fü h rt.

D ie R a d ia to re n w u r d e n s e it E n d e d e r 8 0 e r J a h r e a u f d e m e u ro p ä is c h e n F e s t­

la n d e in g e fü h rt. D ie A m e ric a n R a d ia to r C o m p a n y e rric h te te in H a m b u r g ein e F ilia le, d ie d e n V e rtrie b d e r H e iz k ö rp e r in D e u ts c h la n d ü b e rn a h m . Im J a h r e 1902 b a u te d ie G e s e lls c h a ft ein e ig e n e s W e rk in S c h ö n e b e c k a. E lb e, d em d e r N a m e N a tio n a le R a d ia to re n -G e s e lls c h a ft m. b. H . b e ig e le g t w u rd e . V o r h e r sc h o n , M itte d e r 9 0 e r J a h r e , n a h m e n d ie E is e n w e rk e H irz e n h a in u n d L o lla r d ie F a b r i­

k a tio n v o n R a d ia to re n in g r ö ß e re m U m fa n g a u f m it d e m E rfo lg e , d a ß d a s F a b rik a t, n a c h d e m e in ig e J a h r e an s e in e r V e rv o llk o m m n u n g g e a r b e ite t w o r d e n w a r, u m ein d e r a m e rik a n is c h e n W a re g le ic h w e rtig e s E rz e u g n is h e rz u s te lle n , vo n d e n H e iz firm e n als d e u ts c h e s F a b r ik a t g ü n s tig a u fg e n o m m e n w u rd e , s o d a ß d ie E is e n w e rk e L o lla r sic h e rh e b lic h e n tw ic k e ln u n d a u s d e h n e n k o n n te n . D ie F o lg e d a v o n w a r, d a ß n u n a u c h a n d e re G ie ß e re ie n a u f d ies en A rtik el a u fm e rk sa m w u rd e n u n d ihn e b e n fa lls h e rs te llte n . In fo lg e d e s n e u e n ts ta n d e n e n W e ttb e w e r b e s d e r e in z e ln e n W e rk e u n te re in a n d e r, d e r d u rc h d ie im m e r b illig e re n A n g e b o te d e r n e u e rric h te te n F a b rik e n s c h lie ß lic h s o s ta rk g e w o r d e n w a r, d a ß d ie k le in e re n F a b rik e n m it V e rlu s t a r b e ite te n u n d d ie g r ö ß e re n , b e s s e r e in g e ric h te te n W e rk e n u r e in e n v e rh ä ltn is m ä ß ig g e r in g e n V e rd ie n s t h a tte n , w a re n d ie P re is e a llm ä h lic h g e g e n d e n A n fa n g u m 50 v H g e s u n k e n . D ie s e r P re is s tu rz b e ­ w irk te , d a ß sic h d ie sie b e n g r ö ß e r e n R a d ia to rw e rk e zu ein em S y n d ik a t z u ­ s a m m e n ta te n ; sie g r ü n d e te n d ie D e u ts c h e R a d ia to r e n - V e r k a u f s te lle G . m.

b. H . in W e tz la r, d ie e in e V e rk a u fv e re in ig u n g d a rs te llt. D ie N a tio n a le R a d ia to r- G e s e lls c h a ft in M a g d e b u rg , ein b e d e u te n d e r P ro d u z e n t, s te h t a u ß e rh a lb d ie s e r V e re in ig u n g , s o d a ß z u r Z e it n u r d ie s e M a g d e b u rg e r G e s e lls c h a ft u n d d ie V e r­

k a u fv e re in ig u n g in d e r H a u p ts a c h e p re is b e s tim m e n d f ü r d ie R a d ia to re n sin d . A u ß e r d ie s e n W e rk e n s te lle n n o c h e in ig e G ro ß firm e n d e r H e iz in d u s trie R a d ia ­ to r e n h e r, v o rn e h m lic h in d e s s e n f ü r d e n e ig e n e n B e d arf. E s sin d d ies im w e s e n tlic h e n d ie s e lb e n F irm e n , w e lch e d ie H e rs te llu n g v o n g u ß e is e rn e n G lie d e r­

k e s s e ln a u fg e n o m m e n h a b e n . E s s c h e in t je d o c h , d a ß sie d ie H e iz k ö rp e r­

f a b rik a tio n a llm äh lich a u fg e b e n w o llen , b e s o n d e rs w o h l d e s h a lb , w eil es im ­ m e r s c h w e re r w ird , d ie P re is e d e r S p e z ia lw e rk e e in z u h a lte n .

D ie R a d ia to re n h a b e n sic h , v o n F a b rik h e iz u n g e n a b g e s e h e n , w o n o c h v iel R ip p e n r o h r v e r w e n d e t w ird , f a s t g a n z d a s F e ld e ro b e rt. N ic h t s o v o ll­

k o m m e n h a b e n d ie G u ß k e s s e l d ie s c h m ie d e is e rn e n v e rd rä n g e n k ö n n e n . W ä h r e n d b e i G rö ß e n b is zu 25 qm H e iz flä c h e f ü r W a s s e rh e iz u n g e n f a s t a u s s c h lie ß lic h g u ß e is e r n e K essel a u s g e fü h r t w e rd e n , is t m an b e i d e n K

es-A B H es-A N D L U N G E N

se in d e r N ie d e r d r u c k d a m p f h e iz u n g w e g e n m a n c h e r s c h le c h te n E r f a h r u n g e n m it d e n g u ß e is e r n e n K e ss e ln n o c h v ielfa c h b e i d e n s c h m ie d e is e rn e n g e b lie b e n . Bei G r ö ß e n ü b e r 25 q m w e r d e n a u c h h e u te n o c h s o w o h l b e i d e r W a s s e r - w ie b e i d e r D a m p fh e iz u n g m e is te n s d ie s c h m ie d e is e r n e n N ie d e r d r u c k ­ k e sse l v e rw e n d e t, u n d z w a r zu m g r ö ß te n T e ile d e s h a lb , w e il d e r g u ß e is e r n e K essel in d e n g r ö ß e r e n E in h e ite n b is h e r n o c h n ic h t g e n ü g e n d k o n s tr u k tiv d u r c h g e b ild e t w a r. D e r Ü b e rg a n g v o n d e n s c h m ie d e is e r n e n z u d e n g u ß ­ e is e rn e n K esseln a u c h b e i d e n g r ö ß e r e n E in h e ite n ü b e r 20 b is 50 q m H e iz ­ fläc h e is t je d o c h u n v e rk e n n b a r, b e s o n d e rs s e itd e m in le tz te r Z e it d ie S p e z ia l­

fa b rik e n d e m B a u d e r g u ß e is e r n e n G r o ß k e s s e l e r h ö h te A u fm e rk s a m k e it g e ­ s c h e n k t h a b e n . A u s g e f ü h r t w e r d e n d ie s e b e re its in G r ö ß e n b is z u 200 q m H e izfläc h e .

N e b e n d e n K e ss e ln u n d H e iz k ö r p e r n b r a u c h t d ie Z e n tr a lh e iz in d u s tr ie in g r o ß e n M e n g e n s c h m ie d e is e r n e R ö h re n . H e u te g ib t es je d o c h a u ß e r d e r F irm a J o h a n n e s H a a g w o h l k a u m n o c h e in e H e iz fa b rik , d ie sic h m it d e r H e r ­ s te llu n g v o n R ö h re n b e f a ß t. D ie R ö h r e n f a b r ik a tio n ist m it d ie s e r A u s n a h m e g a n z in d ie H ä n d e d e r S p e z ia lw e rk e ü b e r g e g a n g e n . D ie s e h a tte n sic h zu ein em S y n d ik a t, d a s sich ü b rig e n s , w ie b e k a n n t, am 1. J u li v. J. a u f g e lö s t h a t, z u ­ s a m m e n g e ta n u n d ein e V e rk a u fs te lle d e r D e u ts c h e n G a s - u n d S ie d e r o h r w e r k e in D ü s s e ld o rf g e g r ü n d e t. S ie g a b e n ih re E rz e u g n is s e m it e in ig e n w e n ig e n A u s ­ n a h m e n , b ei d e n e n S o n d e r a b m a c h u n g e n V o rlag en , n ic h t u n m itte lb a r a n d ie U n te rn e h m e r, s o n d e r n n u r a n H ä n d le r a b . D ie H ä n d le r h a b e n sic h z u d re i V e re in ig u n g e n z u s a m m e n g e s c h lo s s e n , zu d e r n o r d d e u ts c h e n , d e r s ü d d e u ts c h e n u n d d e r rh e in is c h -w e s tfä lis c h e n H ä n d le r v e r e in ig u n g . S ie s te lle n a ls o re in e Z w is c h e n h ä n d le r z w isc h e n d e n H e iz f a b r ik a n te n u n d d e n R ö h r e n w e r k e n d a r.

D ie s o n s t n o c h im H e iz fa c h e z u r V e r w e n d u n g k o m m e n d e n M a s s e n g e g e n ­ s tä n d e , w ie N ip p e l, M u ffe n , A b z w e ig u n g e n , w e r d e n n u r in S p e z ia lw e rk e n h e r ­ g e s te llt, e b e n s o d ie V e n tile f ü r h ö h e r e D rü c k e u n d fü r g r ö ß e r e A b m e s s u n ­ g e n . D ie F a b r ik a tio n fü r H e iz k ö rp e rv e n tile u n d H ä h n e w ir d z u m g r ö ß te n T e ile vo n A rm a tu re n fa b rik e n d u rc h g e f ü h r t, je d o c h b e s te h e n d a f ü r a u c h n o c h v e r s c h ie ­ d e n e g r ö ß e r e H e iz firm e n . D ie fü r H e iz- u n d L ü fta n la g e n n ö tig e n s c h m ie d e is e r ­ n e n K o n s tru k tio n s te ile , w ie J a lo u s ie k la p p e n , G itte r, E in s te ig tü r e n , w u r d e n b is v o r e in e m J a h r z e h n t n o c h h ä u fig a u f e ig e n e R e c h n u n g , je tz t in d e r H a u p ts a c h e in S p e z ia lfa b rik e n h e rg e s te llt. E in e A n f e r tig u n g in d e r e ig e n e n W e r k s ta tt v o n e in z eln e n d ie s e r T e ile , d ie k e in e M a s s e n e r z e u g n is s e s in d , k a n n sic h m itu n te r d a n n e m p fe h le n , w e n n es h ä u f ig v o rk o m m t, d a ß f ü r M o n te u r e w ä h r e n d e in ig e r Z e it k ein e A rb e it v o rh a n d e n ist u n d sie a u s n a h e lie g e n d e n G r ü n d e n n ic h t e n t­

las se n w e rd e n so lle n . M a n b e s c h ä f tig t sie d a n n v o r ü b e rg e h e n d m it d ie s e n u n d a n d e re n A rb e ite n .

D ie A rb e its te ilu n g in d e r H e iz in d u s tr ie is t s o m it in D e u ts c h la n d im G e g e n s a tz zu A m e rik a n o c h n ic h t v o llk o m m e n d u r c h g e f ü h r t ; s ie m a c h t je ­ d o c h z w e ife llo s F o r ts c h r itte . D ie H e iz in d u s tr ie lle n g e h e n im m e r m e h r d a z u ü b e r, n e b e n d e r E n tw u r f b e a r b e itu n g u n d d e r B e m e s s u n g d e r A n la g e f ü r d ie A u s fü h ru n g d ie H e iz u n g n u r a n O r t u n d S te lle z u s a m m e n z u b a u e n u n d s ä m tlic h e E in z e lh e ite n , K essel H e iz k ö rp e r, R ö h re n , V e n tile , f e rtig z u m E in b a u v o n d e n S p e z ia lw e rk e n zu b e z ie h e n .

In d e r w e ite re n E n tw ic k lu n g d e r In d u s tr ie k a n n m a n je tz t z w e i W e g e b e o b a c h te n , d ie e ig e n tlic h n a c h e n tg e g e n g e s e tz te n R ic h tu n g e n g e h e n . E s

D IE Z E N T R A L H E I Z U N G S I N D U S T R I E 543

m a c h t sic h n ä m lic h d a s S tre b e n n a c h e in e r D e z e n tra lis a tio n d e r F e u e r s tä t­

te n u n d a u c h e in e r w e ite re n Z u s a m m e n fa s s u n g d e r H e iz a n la g e n b e m e rk ­ b a r . W e g e n d e r H e iz u n g e n ts te h e n h ä u fig S tre itig k e ite n z w isc h en M ie te r u n d V e rm ie te r, u n d u m d ie s e n a u s d e m W e g e z u g e h e n , b a u t m an in n e u e s te r Z e it d e s ö fte re n fü r M e h r fa m ilie n -W o h n h ä u s e r Z e n tra lh e iz u n g e n , d ie n ic h t f ü r alle W o h n u n g e n g e m e in s c h a ftlic h v o n e in e m K essel im K elle r g e s p e is t w e rd e n . V ie lm e h r e r h ä lt je d e W o h n u n g ein e H e iz u n g m it b e ­ s o n d e re m K essel, d e r e n tw e d e r im K e lle r o d e r in d e n e in z eln e n S to c k w e rk e n s e lb s t a u f g e s te llt u n d b e i A u fs te llu n g in d e n G e s c h o s s e n v ielfac h in d e n K ü c h e n h e rd e in g e b a u t w ird . A n d e rs e its m a c h t d ie B e w e g u n g la n g s a m F o r t­

s c h ritte , d ie d a r a u f h in zie lt, d ie F e u e r u n g s a n la g e n d e r Z e n tra lh e iz u n g e n g a n z a u s d e m G e b ä u d e zu e n tfe rn e n . E s fü h r t d ie s z u r F e rn h e iz u n g u n d im w e ite r e n S in n e z u r B ezirk s- u n d S tä d te h e iz u n g . B ezirk s- u n d S tä d te h e iz u n g e n w e rd e n in A m e rik a s e it lä n g e r als 30 J a h re n g e b a u t, je d o c h n ic h t im m e r m it d u r c h s c h la g e n d e r W irk u n g . E r s t in d e n le tz te n J a h r e n sc h e in e n d rü b e n g ü n s tig e r e E rfo lg e e rz ie lt zu sein , n a c h d e m d ie W a rm w a s s e r-F e rn h e iz u n g m it d e r H o c h d ru c k d a m p f-F e rn h e iz u n g in e rfo lg re ic h e n W e ttb e w e r b g e tr e te n ist u n d d ie W a s s e rfe rn h e iz u n g e n m it S ta tio n e n z u r E rz e u g u n g e le k tris c h e r E n e rg ie v e r­

b u n d e n w o rd e n sin d . W e n n a u c h d e r B a u v o n S tä d te h e iz u n g e n in D e u ts c h ­ la n d n o c h in w e ite r F e rn e lie g t, s o m a c h t d o c h d e r B au v o n F e rn h e iz u n g e n u n v e r k e n n b a r F o r ts c h r itte b e i d e r A n la g e v o n H e ila n s ta lte n , ü b e r h a u p t in g r ö ß e r e n H ä u s e rb lö c k e n . W ä h r e n d b is h e r g e w ö h n lic h b e i v e re in ig te n H eiz- u n d L ic h tw e rk e n d ie D a m p fm a s c h in e n in s o lc h e r G r ö ß e a u s g e fü h r t w u rd e n , d a ß s ie d ie zu h e iz e n d e n G e b ä u d e a u c h m it L ic h t v e rs e h e n k o n n te n , is t n e u e r d in g s in e in ig e n F ä lle n , d a r u n te r im n e u e n s tä d tis c h e n K ra n k e n h a u s e zu M ü n c h e n , d e r V e rs u c h g e m a c h t w o rd e n , d ie G r ö ß e d e s K ra ftw e rk e s m it D a m p fd y n a m o s u n a b h ä n g ig v o m E ig e n b e d a rf d e r H e ila n s ta lt an e le k tris c h e r E n e rg ie d e m B e d a rf a n W ä rm e a n z u p a s s e n u n d d ie ü b e rs c h ü s s ig e e le k tris c h e E n e rg ie a n a u s w ä rtig e V e rb ra u c h e r a b z u g e b e n . W ie w e it d ie s e B e w e g u n g a n U m fa n g g e w in n e n w ird , b le ib t a b z u w a rte n . D e r S tro m p re is d e r sich m e h re n d e n Z a h l d e r Ü b e rla n d z e n tra le n w ird n ic h t o h n e E in flu ß a u f d e n B a u d e r a r tig e r W e rk e b le ib e n . In G r o ß s tä d te n k ö n n te m a n d ie R e n ta b ili­

tä t d e r H ä u s e rb lo c k h e iz u n g e n w irk sa m v e rb e s s e rn d u rc h V e rb in d u n g d e r z e n tra l a u f d e m B lo c k h o fe lie g e n d e n W ä rm e - u n d K ra fts ta tio n m it e in e r B a d e a n s ta lt, ein em W ä s c h e re ib e trie b e , ü b e r h a u p t e in e r A n la g e, in d e r W in te r u n d S o m m e r d ie A b w ä rm e d e r M a sc h in e re s tlo s v e r w e n d e t w e rd e n k a n n . V ie lle ic h t sin d d ie s e B lo c k h e iz u n g e n n u r ein S c h ritt a u f d e m W e g e zu B ezirk s­

h e iz u n g e n , b e i d e n e n n a ch a m e rik a n is c h e n V o rb ild e rn d e n W o h n h ä u s e r n d a s in d e r Z e n tra le e rh itz te H e iz w a s s e r d u rc h R ö h re n z u g e f ü h r t w ird , d ie ä h n lic h d e n G a s - u n d W a s s e rle itu n g e n in d e n S tra ß e n v e rle g t w e rd e n , u n d an d ie sic h d ie H a u s b e s itz e r a n z u s c h lie ß e n h a b e n .

544

A B H A N D L U N G E N

DIE VERWALTUNG DER ÖFFENTLICHEN ARBEITEN

Powiązane dokumenty