Wniosek podatnika

Umorzenie zaległości podatkowych, odsetek za zwłokę lub opłaty prolongacyjnej nastąpić może na wniosek podatnika. W wyjątkowych sytuacjach zaległość podatkowa może być umorzona z urzędu. Zgodnie z art. 67 § 4 Ordynacji podatkowej organ podatkowy może umorzyć zaległość podatkową z urzędu jeżeli:

1) zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne;

2) kwota zaległości podatkowej nie przekracza pięciokrotnej wartości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym;

3) kwota zaległości podatkowej nie została zaspokojona w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym lub upadłościowym;

4) podatnik zmarł i nie pozostawił żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów, albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia, ogłaszanego przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie przepisów o emeryturach, rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w poprzednim kwartale i jednocześnie nie ma spadkobierców innych niż Skarb Państwa oraz nie ma możliwości orzeczenia odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej.

Nowelą z 12 września 2002 r. o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw¹ wprowadzono zapis, zgodnie z którym w wypadkach przedstawionych w przywołanym § 4 decyzję umarzającą zaległość podatkową pozostawia się w aktach sprawy. Kwestia ta nie była dotychczas uregulowana, co powodowało, że w niektórych sytuacjach (np. art. 67 § 4 pkt. 3 i 4) organ podatkowy nie miał komu doręczyć decyzji umarzającej, natomiast w pozostałych wypadkach doręczenie wiązało się z dodatkowymi całkowicie zbędnymi czynnościami. Artykuł 67 § 1 Ordynacji podatkowej nie obejmuje swoim podmiotowym zakresem płatników. Oznacza to, że ustawodawca nie przewidział możliwości występowania płatników z wnioskiem o umorzenie zaległości ². Postępowanie wszczęte na wniosek płatnika w tym przedmiocie podlega umorzeniu jako bezprzedmiotowe ³.

Przepisy Ordynacji podatkowej nie określają szczególnych wymogów co do formy wniosku. Należy w tym względzie odwołać się do treści art. 168 Ordynacji podatkowej, zgodnie z którym podania (wnioski) podatników mogą być wnoszone na piśmie, telegraficznie lub za pomocą dalekopisu, telefaksu, poczty elektronicznej, a także ustnie do protokołu. Podanie (wniosek) powinno zawierać co najmniej treść żądania, wskazanie osoby, od której pochodzi oraz jej adresu.

W wypadku gdy wniosek o umorzenie składany jest w formie pisemnej albo ustnie do protokołu, powinien być podpisany przez wnoszącego, a protokół ponadto przez pracownika, który go sporządził.

W wypadku gdy wniosek o umorzenie nie zawiera któregoś z istotnych elementów, organ podatkowy ma obowiązek wezwać podatnika do usunięcia braków, określając termin

1 DzU nr 169, poz. 1387.

2 Wyrok NSA z 16 stycznia 2001 r., sygn. akt III SA 2831/99.

3 Wyrok NSA z 20 kwietnia 2001 r., sygn. akt I SA/Ka 1581/00.

i konsekwencje wynikające z niedotrzymania tego terminu. Jeżeli podatnik nie uzupełni wniosku w terminie 7 dni, wniosek zawierający braki pozostawia się bez rozpatrzenia.

O pozostawieniu wniosku bez rozpatrzenia organ podatkowy orzeka w drodze postanowienia.

Dość często w praktyce orzeczniczej zdarza się, że podatnik wniosek o umorzenie zaległości podatkowej uzasadnia błędami merytorycznymi decyzji wymiarowej. Ukształtował się w związku z tym pogląd, że w toku postępowania o umorzenie zaległości podatkowej lub umorzenie zaległych odsetek nie można kwestionować i weryfikować decyzji określającej wysokość zaległości podatkowej⁴. Nie są to jednak braki formalne wniosku, lecz braki merytoryczne, które uzasadniają wydanie decyzji odmownej.

Odmowa umorzenia zaległości podatkowych nie stwarza stanu res iudicata, a w związku z tym zobowiązany do uiszczenia zaległości podatkowej może występować o jej umorzenie tak długo, jak długo ta zaległość istnieje ⁵.

Nie będzie również powagi rzeczy osądzonej, jeżeli kolejny wniosek o umorzenie zaległości podatkowej złożony został po rozpoznaniu sprawy o umorzenie zaległości podatkowej zakończonej decyzją ostateczną umarzającą tę zaległość w 50% ⁶.

Nie można natomiast żądać umorzenia zaległości podatkowej, która wygasła przed złożeniem wniosku o jej umorzenie. W tych okolicznościach wszczęte przez podatnika postępowanie jest postępowaniem bezprzedmiotowym ⁷.

Inna natomiast sytuacja prawna zachodzi, jeżeli zapłacenie zaległego podatku lub jego wyegzekwowanie nastąpiło po dacie złożenia wniosku o umorzenie postępowania.

Moim zdaniem należy tu wyróżnić następujące stany faktyczne. Jeżeli zapłacenie podatku nastąpiło przed wydaniem decyzji przez organ I instancji, postępowanie z wniosku o umorzenie jako bezprzedmiotowe należy umorzyć. W wypadku natomiast, kiedy zapłata podatku nastąpiła po wydaniu decyzji przez organ I instancji, zapłacenie podatku w tych okolicznościach nie czyni bezprzedmiotowości postępowania ⁸. Organ odwoławczy powinien rozpatrzeć wniosek o umorzenie zaległości wraz z odwołaniem merytorycznym. Wydanie przez ten organ decyzji korzystnej dla podatnika powoduje, że uiszczony podatek stanowić będzie nadpłatę.

4 Wyrok NSA z 21 sierpnia 1997 r., sygn. akt SA/Gd 3277/95.

5 Wyrok NSA z 18 lutego 2000 r., sygn. akt III SA 398/99.

6 Wyrok NSA z 30 lipca 1999 r., sygn. akt III SA 5245/98.

7 Wyrok NSA z 29 września 1999 r., sygn. akt SA/Sz 1291/98.

8 Wyrok NSA z 6 lutego 2002 r., sygn. akt III RN 198/00.

Inna natomiast sytuacja zachodzi w wypadku wyegzekwowania zaległości przez organ egzekucyjny. Odnosząc się do tak postawionej kwestii NSA w wyroku z 27 sierpnia 1997 r.⁹ stwierdził, że nie jest dopuszczalne umorzenie postępowania w sprawie o umorzenia zaległych odsetek, jeżeli w trakcie toczącego się postępowania należność z tego tytułu została wyegzekwowana w trybie postępowania egzekucyjnego w administracji poprzez pobranie odpowiedniej kwoty z rachunku bankowego podatnika.

Przymusowe wykonanie zobowiązania podatkowego w czasie trwania postępowania w sprawie umorzenia zaległych odsetek nie czyni tego postępowania bezprzedmiotowym.

Niezależnie bowiem od uznania czy przymusowe wykonanie zobowiązania podatkowego w trakcie tego postępowania jest równoznaczne z zapłatą podatku, czy też pod pojęciem

„zapłata podatku” należy rozumieć dobrowolne wykonanie zobowiązania przez podatnika, to istnieje sprawa umorzenia zaległych odsetek, a organ podatkowy jest zobowiązany do merytorycznego rozpoznania wniosku strony (w ramach art. 67 § 1 Ordynacji podatkowej).

Przyjęcie odmiennego poglądu prowadziłoby do praktycznego uniemożliwienia korzystania przez podatnika z możliwości określonych w tym przepisie, tj. wydania decyzji o umorzeniu zaległości podatkowych, a ponadto o bezprzedmiotowości postępowania decydowałyby okoliczności przypadkowe, jak np. sprawność postępowania egzekucyjnego.

Składając wniosek o umorzenie postępowania podatnik powinien wskazać na okoliczności ten wniosek uzasadniające. W interesie podatnika leży zatem podanie do wiadomości organów wszystkich istotnych okoliczności sprawy i dopilnowanie ich utrwalenia w dokumentach ¹⁰. Składając wniosek o umorzenie podatnik musi mieć świadomość, że zgodnie z ogólną zasadą postępowania dowodowego, ciężar dowodzenia spoczywa na tym, kto wywodzi określone skutki prawne. Jeżeli więc wnioskodawca powołuje się na przesłankę ważnego interesu podatnika, musi wykazać na czym ona w jego wypadku polega.