Istnieje szereg argumentów przemawiaj¹cych za uznaniem niniejszych badañ za przy-datne dla instytucji kszta³tuj¹cych krajow¹ politykê energetyczn¹:
G wed³ug rozeznania autorów, stanowi¹ one pierwsz¹ próbê uzyskania logicznych (su-muj¹cych siê do 100%) odpowiedzi iloœciowych na temat pogl¹dów Polaków w sprawie struktury bilansu paliwowo-energetycznego Polski i Unii Europejskiej,
G badania te by³y prowadzone oddzielnie i z nale¿yt¹ koncentracj¹ (jako samodzielny projekt), podczas gdy w sonda¿ach prowadzonych przez profesjonalne instytucje pytanie o rolê poszczególnych Ÿróde³ energii jest jednym z bardzo wielu pytañ o charakterze jakoœciowym,
G w Polsce nie przeprowadzono dotychczas kompleksowych badañ opinii publicznej z zakresu energetyki,
G uzyskana jakoœæ wyników (pod wzglêdem logicznoœci, zgodnoœci, powtarzalnoœci itp.) wydaje siê nie ustêpowaæ badaniom zagranicznym,
G w punkcie 4.2 wykazano, ¿e dalsze zwiêkszanie prób nie powoduje zasadniczej zmiany wyników.
9.1. Wnioski ogólne
£¹cz¹c wyniki prezentowanych badañ z niektórymi wnioskami zawartymi w euro-barometrze z 2002 roku mo¿na stwierdziæ — za tym¿e barometrem — ¿e „obywatele Unii Europejskiej maj¹ w ogólnoœci raczej mgliste pojêcie o ogólnej strukturze zu¿ycia energii”
oraz ¿e „z badañ wynika jasno przewa¿aj¹cy brak informacji o rzeczywistej sytuacji”.
Dowodem na to mog¹ byæ tak¿e dane przedstawione w tabeli 16, w której podano œrednie odsetki prawid³owych odpowiedzi, wyliczone dla wszystkich piêciu analizowanych Ÿróde³ energii.
WyraŸnie te¿ potwierdzi³o siê spostrze¿enie wyra¿one w eurobarometrze z 2002 roku, ¿e obywatele Unii lepiej znaj¹ strukturê zu¿ycia energii we w³asnym kraju ni¿ ogólny obraz energetyki unijnej. Ponadto stwierdzono wystêpowanie na szerok¹ skalê zjawiska asy-milacji, czyli nadawania energetyce unijnej struktury istniej¹cej w kraju respondenta.
Jeœli chodzi o prawdziwoœæ obrazów poszczególnych krajów dostarczanych przez son-da¿e, to w eurobarometrze jest ona bardzo zró¿nicowana, ³¹cznie z ca³kowicie niepraw-dziwym obrazem W³och. W niniejszych badaniach W³osi prezentuj¹ najwy¿sz¹ œwiadomoœæ energetyczn¹, co wynika prawdopodobnie ze stabilnoœci polityki energetycznej tego kraju.
Na œwiadomoœci Finów odbi³a siê ujemnie akcja promocyjna zwi¹zana z budow¹ nowej elektrowni atomowej. W eurobarometrze zwrócono jednak uwagê na fakt, ¿e wiêksz¹ œwiadomoœæ maj¹ kraje pó³nocne Europy, co zosta³o spowodowane ró¿nymi czynnikami (wy¿szy poziom edukacji, wiêksze uprzemys³owienie itp.).
Jeœli chodzi o œwiadomoœæ zwi¹zan¹ z poszczególnymi Ÿród³ami energii, to wed³ug badañ autorów najni¿sza œwiadomoœæ jest dla ropy naftowej (22% prawid³owych ocen udzia³u w czterech próbach), niska dla wêgla (29%) i gazu ziemnego (39%), a najwy¿sza dla energii j¹drowej (46%) i odnawialnej (57%). Wyniki eurobarometru dla ca³ej piêtnastki cz³onków Unii nie potwierdzi³y tak niskiej œwiadomoœci, ale równoczeœnie autorzy euro-barometru sygnalizowali, ¿e w umys³ach Europejczyków wystêpuje pewne pomieszanie pojêæ — szczególnie mylona jest energia z energi¹ elektryczn¹.
Porównuj¹c wyniki niniejszej pracy z wnioskami podanymi w eurobarometrze trzeba pamiêtaæ o ponad trzyletnim odstêpie czasowym pomiêdzy tymi sonda¿ami. Wyniki euroba-rometru mog³yby ulec zmianie wskutek wydarzeñ ostatnich lat, takich jak wzrost cen ropy i ga-zu, k³opoty z dostawami gazu z Rosji, nag³oœnienie bezpieczeñstwa energetycznego Unii itd.
9.2. Wnioski dotycz¹ce Polski
Badania wykaza³y, ¿e o ile Polacy wiedz¹ mniej wiêcej jak¹ rolê odgrywa wêgiel w polskiej gospodarce, to nie maj¹ zupe³nie orientacji co do znaczenia gazu ziemnego, paliw ropopochodnych i energetyki j¹drowej. Nik³a te¿ jest znajomoœæ przez Polaków struktury zu¿ycia paliw w Unii Europejskiej oraz w poszczególnych krajach kontynentu. Ponadto stwierdzono bardzo du¿y rozrzut odpowiedzi poszczególnych respondentów z Polski, wiêkszy ni¿ w próbach zagranicznych.
TABELA16. Œredni procent prawid³owych odpowiedzi przy percepcji bilansu paliwowo-energetycznego
TABLE16. Average percentage of correct answers in perception of primary energy consumption structure
Oceniany obszar
Polska Finlandia W³ochy
próba ogólna studenci studenci studenci
W³asny kraj
Tak¿e w odpowiedziach Polaków wystêpuje silne zjawisko asymilacji, objawiaj¹ce siê charakterystyczn¹ tendencj¹ niwelowania energetycznych ró¿nic pomiêdzy Polsk¹ i Uni¹.
Chodzi tu przede wszystkim o pomniejszanie roli wêgla w polskiej gospodarce i po-wiêkszanie jej dla gospodarki unijnej oraz o zawy¿anie udzia³u gazu ziemnego w gospo-darce krajowej i zani¿anie jego znaczenia dla krajów Unii. W ten sposób, polscy respon-denci, jako jedyni, „psuj¹” w swej wyobraŸni obraz energetyki unijnej.
Autorzy stawiaj¹ tezê, ¿e wszelkie zmiany krajowej polityki energetycznej powinny byæ poprzedzone popraw¹ œwiadomoœci polskiego spo³eczeñstwa zarówno w zakresie ener-getyki krajowej jak i unijnej. Konieczne jest podjêcie przez odpowiednie instytucje sta³ej, skoordynowanej akcji uœwiadamiaj¹cej, pokazuj¹cej obiektywnie osi¹gniêcia energetyki poszczególnych cz³onków Unii, jak i innych pañstw europejskich.
Autorzy pragn¹ zwróciæ przy okazji uwagê na szkodliwoœæ (z punktu widzenia œwia-domoœci obywateli) jednorazowych akcji nakierowanych na konkretne Ÿród³o energii. Przy-k³adem takiej akcji mo¿e byæ fiñska promocja energetyki j¹drowej w ostatnich latach — wprawdzie doprowadzi³a ona do akceptacji przez Finów budowy nowej elektrowni ato-mowej, ale równoczeœnie wypaczy³a zdecydowanie ich widzenie energetyki w³asnej i unij-nej. Obecnie jesteœmy œwiadkami promowania w Polsce przez lobby wêglowe „czystej energetyki wêglowej”, co równie¿ mo¿e odbiæ siê na pogl¹dach Polaków.
Aby rozpocz¹æ dzia³ania uœwiadamiaj¹ce, w³adze polskie musz¹ wczeœniej poznaæ rzeczywisty stan œwiadomoœci swego spo³eczeñstwa. Niniejsze badania, maj¹ce wy³¹cznie charakter pilota¿owy, s¹ badaniami wycinkowymi i niezbêdne s¹ sonda¿e przeprowadzone na szersz¹ skalê i operacyjn¹, i tematyczn¹. Mo¿liwa jest wspó³praca w tym zakresie z Komisj¹ Europejsk¹, czego dowodem jest udzia³ polskich respondentów w eurobarome-trze z 2005 roku (Attitude... 2006).
Na zakoñczenie nale¿y podkreœliæ, ¿e dzia³ania uœwiadamiaj¹ce maj¹ w sobie me-chanizm sprzê¿enia zwrotnego — pokazanie spo³eczeñstwu prawdy o energetyce nie tylko u³atwi politykom podejmowanie planowanych decyzji, ale w ostatecznym efekcie spowo-duje, ¿e zacznie ono wymuszaæ w³aœciwe decyzje a w koñcu wybieraæ polityków propo-nuj¹cych nowoczesne rozwi¹zania energetyczne.
G G G
Badania zosta³y wykonane bez specjalnych nak³adów finansowych, g³ównie dziêki dobrej woli szeregu osób, które bezp³atnie zaanga¿owa³y siê w gromadzenie danych. Rozpoczynaj¹c podziêkowania od wspó³pracowników zagranicznych, autorzy sk³adaj¹ wy- razy wdziêcznoœci panu Tenho Kohonenowi z Joensuu, profesorowi Gianfranco Gambarellemu i doktorowi Cesarino Bertiniemu z Bergamo za przeprowadzenie sonda¿y w Finlandii i we W³oszech.
Za pomoc w przeprowadzeniu badañ w kraju autorzy dziêkuj¹ doktorowi Ireneuszowi Jakuszewiczowi z Bia³egostoku oraz licznym osobom z Krakowa: doktor Beacie Tarczyd³o, doktorowi Andrzejowi Durze, stu-dentom UJ — Agnieszce Zazi¹b³o, Micha³owi Karnasowi oraz Marcinowi Warcha³owi, a tak¿e studentowi AGH — Maciejowi Nowakowskiemu.
Przedstawione wy¿ej badania zosta³y czêœciowo sfinansowane z badañ statutowych i w³asnych AGH (zadania 10/10.200.129 oraz 11/11.200.144).
Literatura
ACZELA.D., 2000 — Statystyka w zarz¹dzaniu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
ARBORA., 2005 — The National Vehicle and Fuel Emissions Laboratory (NVFEL). U. S. Environ-mental Protection Agency. http://www.epa.gov
Attitude Towards Energy, 2006. Special Eurobarometer. European Commission.
http://europa.eu.int
BALMFORDA., MANICAA., AIREYL., BIRKINL., OLIVERA., SCHLEICHERJ., 2004 — Hollywood, Climate Change, and the Public. Science, Vol. 305, 17 September 2004, p. 1713.
BROWNL.R., 2004 — Gospodarka ekologiczna. Na miarê Ziemi. Ksi¹¿ka i Wiedza, Warszawa.
BROOKSJ.E., 1990 — The Opinion-Policy Nexus in Germany. The Public Opinion Quarterly, Vol. 54, No. 4, p. 508—529.
BUCCHIM., 2005 — Gli italiani e l’energia nucleare. Osservatorio Scienza e Societá.
Canon Sustainability Report, 2005. http://www.canon.com
CHOUDHURYM.A., 1995 — Ethics and Economics. A View from Ecological Economics. Inter-national Journal of Social Economics, Vol. 22, No. 2, p. 40—60.
CHUKWUMAC., 1996 — Perspectives for a Sustainable Society. Environmental Management and Health, Vol. 7, No. 5, p. 7–20.
CZARZASTY J., 2006 — Energetyka — przebieg restrukturyzacji. Dylemat perspektyw. [W:]
Aktorzy restrukturyzacji — trudne role i wybory, red. L. Gilejko. Szko³a G³ówna Handlowa w Warszawie.
DeuxiPme sondage national d’opionion publique sur les ressources naturelles, 1997. Corporate Research Associates Inc.
Diagnoza spo³eczna 2005 — Warunki ¿ycia Polaków, 2006. Red. J. Czapiñski, T. Panek. Vizja Press&IT, Warszawa.
Energy: Issues, Options and Technology. Science and Society, 2002. Eurobarometer. European Commission. The European Opinion Research Group. http://europa.eu.int
Environment Canada Cambio Scholarship Winners and Their Projects, 2005.
http://www.ec.gc.ca
FARHARB.C., 1994 — Public Opinion About Energy. The Public Opinion Quarterly, Vol. 58, No. 4, p. 603—632.
Federal Energy Management Advisory Committee. Meeting Minutes, 2002. Federal Energy Ma-nagement Program. US Department of Energy. Energy Efficiency and Renewable Energy.
http://www.eere.energy.gov
GHOBADIANA., VINEYH., JAMESP., LIUJ., 1995 — The Influence of Environmental Issues in Strategic Analysis and Choice: A Review of Environmental Strategy among Top UK Corpo-rations. Management Decision, Vol. 33, No. 10, p. 46—58.
ISOARDS., SORIAA., 2001 — Roots Regeneration: Decentralized Energy in a Global Marketplace.
Foresight, Vol. 3, No. 4, p. 353—360.
Japan Seeks Protection from Crude Oil Prices by Reducing Energy Consumption, 2005. Alternative Energy Blog, International Herald Tribune z 6 czerwca 2005 roku.
KUZMIAKD.T., 1995 — America’s Economic Future and the Environment. Managerial Auditing Journal, Vol. 10, No. 8, p. 3—14.
Kyoto Task Team Mission Statement, 2005. Cornell University. Http://www.cornell.edu.
LANZAA., 2005 — Osservatorio sulla percezione delle questioni energetiche. Fondazione ENI Enrico Mattei. http://www.feem.it
LATEKS., 2005 — Energetyka j¹drowa: wiêkszoœæ — za! Energetyka, t. 60, nr 10, s. 728—731.
£UCKIZ., TARCZYD£OB., 2004 — Polskie gazownictwo potrzebuje lobbingu. Nowoczesne Gazowni-ctwo, 2004, nr 3 (IX), s. 17¾22.
£UCKIZ., 2005 — Konieczna ofensywa gazowa. Przegl¹d Gazowniczy, nr 4 (8), s. 20—21.
MARCELLK., AGYEMANJ., RAPPAPORTA., 2004 — Cooling the Campus. Experiences from a Pilot Study to Reduce Electricity Use at Tufts University, USA, Using Social Marketing Methods.
International Journal of Sustainability in Higher Education, Vol. 5, No. 2, p. 169—189.
MCLINDENS., 2005 — Positive Energy. Shopping Centers Today. December 2005.
http://www.icsc.org
MNIT Jaipur. http://www.mnit.ac.in
MONROE A. D., 1998 — Public Opinion and Public Policy, 1980—1993. The Public Opinion Quarterly, Vol. 62, No. 1, p. 6—28.
MOSHIRIAN F., 1998 — National Financial Policies, Global Environmental Damage and Missing International Institutions. International Journal of Social Economics, Vol. 25, No. 6/7/8, p.
1255—1270.
Nowe kierunki w technice grzewczej, 2005. http://www.e-instalacje.pl
Opinie o protestach górników i anestezjologów, 1999. Oœrodek Badania Opinii Publicznej, Warszawa.
Oszacowanie potencja³u techniczno-ekonomicznego przedsiêwziêæ termomodernizacyjnych uk³a-dów budynek/system grzewczy w sektorze mieszkaniowym. European Commission SAVE II Programme. Projekt nr XVII/4.1031/P/99-333. Materia³ informacyjny.
PAGE B.I., SHAPIRO R.Y., 1983 — Effect of Public Opinion on Policy. The American Political Science Review, Vol. 77, No. 1, p. 175—190.
PITARMA R.A., RAMOS J.E., FERREIRAM.E., CARVALHO M.G., 2004 — Computational Fluid Dynamics. An Advanced Active Tool in Environmental Management and Education. Mana-gement of Environmental Quality, Vol. 15, No. 2, p. 102—110.
Podpisanie umowy Grantu Funduszu Powierniczego GEF z Bankiem Œwiatowym, 2004. Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Wiadomoœci z dnia 22.11.2004.
POIREAUM., 2004 — Eurobarometr. Energy Issues, Options and Technologies.
http://cec.eu.int
Polacy o górnikach, wêglu i zamykaniu kopalñ, 1998—2003, 2003. Oœrodek Badania Opinii Publ-icznej, Warszawa.
Polacy o górnikach, wêglu i restrukturyzacji kopalñ, 1998. Oœrodek Badania Opinii Publicznej, Warszawa.
Polacy wœród Europejczyków, 2002 — Red. A. Jasiñska-Kania, M. Maroda. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
PUJARI D., WRIGHT G., 1996 — Developing Environmentally Conscious Product Strategies:
A Qualitative Study of Selected Companies in Germany and Britain. Marketing Intelligence and Planning, Vol. 14, No. 1, p. 19—28.
ROSAE.A., DUNLAPR.E., 1994 — Nuclear Power: Three Decades of Public Opinion. The Public Opinion Quarterly, Vol. 58, No. 2, p. 295—324.
ROSA E.A., MACHLIS G.E., KEATING K.M., 1988 — Energy and Society. Annual Review of Sociology, Vol. 14, p. 149—172.
SANDYR., 1990 — Statistics for Business and Economics. McGraw-Hill, New York.
SCHAEFFERJ., 2005 — About „Real Goods”. Introduction to 10thEdition Solar Living Sourcebook.
http://www.realgoods.com
SCHROEDERJ., 2002 — Creating Energy Consciousness on the Campaign Trail. Clean Air — Cool Planet. http://www.cleanair-coolplanet.org
SHAVIVE., 1999 — Integrating Energy Consciousness in the Design Process. Automation in Con-struction, Vol. 8, No. 4, p. 463—472.
SIEWIERSKI J., 2006 — Restrukturyzacja górnictwa wêgla kamiennego. Rynkowa niespodzianka.
[W:] Aktorzy restrukturyzacji — trudne role i wybory, red. L. Gilejko. Szko³a G³ówna Handlowa w Warszawie.
Sonda¿ na temat opinii Polaków o demonstracji górników w Warszawie w dniu 26 lipca 2005, 2005.
Pracownia Badañ Spo³ecznych w Sopocie.
Termomodernizacja szpitala za pieni¹dze Unii, 2005. Puls Medycyny, nr 24 (121), 2005.
http://www.pulsmedycyny_com_pl
TISDELLC., 2001 — Transitional Economies and Economic Globalisation — Social and Environmen-tal Consequences. International Journal of Social Economics, Vol. 28, No. 5/6/7, p 577—590.
WELFENSM.J., 1999 — New Options for Environmental Policy in Central and Eastern Europe.
International Journal of Social Economics, Vol. 26, No. 7/8/9, p. 945–954.
What is NABU? http://www.arkitektur.no
WOLCOTTB., 2004 — City Lights. Mechanical Engineering, Power & Energy, June 2004.
http://www.memagazine.org
Zbigniew £UCKI, Alicja BYRSKA-R¥PA£A, Bartosz SOLIÑSKI, Izabella STACH