Wolność człowieka podlega ochronie prawnej (art. osobista, polityczna, w tym zrzeszania się i udziału w życiu publicznym, oraz wolność gospodarcza.
W szczególności prawo do wolności osobistej może być ograniczone jedynie w stosunku do osób pozbawionych wolności prawomocnym wyrokiem sądu oraz osób tymczasowo aresztowanych. Skazani oraz podsądni, wyposażeni w podstawowy przymiot godności ludzkiej, nie tracą jednak innych przyro-dzonych im praw, których zakres zostaje jedynie ograniczony. Jednakże równie ważna jak kontrola warunków odbywania kary pozbawienia wolności dziedzinach Rzecznik dysponuje znacznym doświad-czeniem, które pozwala jednoznacznie ocenić stan przestrzegania prawa do wolności w Polsce jako da-leko niezadowalający.
1 . Wolność słowa i badań naukowych
Po upływie dwudziestu lat od czasu transforma-cji ustrojowej nie można dłużej nie zauważać, że prawda w Polsce ma najczęściej oblicze partyjne. I to nie tylko w sferze polityki, gdzie jest to do pewne-go stopnia zrozumiałe, gdyż manipulowanie prawdą służy wygrywaniu wyborów i utrzymywaniu się przy władzy. Niestety tego rodzaju zjawisko występuje w sferze mediów i co chyba najgorsze, również w świecie nauki. Należy z całą stanowczością odno-towywać sytuacje, które nie mieszczą się w kanonach
a surge in the number of various new specific human rights, the observance of fundamental rights should determine the assessment of the realisation of the human dignity principle and the ideal of democratic
Freedom of the person shall receive legal protection (Article 31(1) of the Constitution of the Republic of Poland). Everyone has the right to freedom, which allows them to act without being bound by constraints and unfair limitations. The fundamental right to freedom is manifested by the freedom of speech and expression, as well as the freedom of scientific research. Equally important are the personal and political freedoms, including the freedom of association and political participation, as well as the freedom of economic activity.
In particular the right to personal freedom may be limited only with regard to persons deprived of their liberty by a final court judgement and persons detained on remand. However, the condemned and accused persons, possessing the fundamental attribute of human dignity, do not lose other inherent rights whose scope is only limited. As important as it is to control the detention conditions and the legality of pre-trial detention, it is equally important to support the freedom of speech and scientific research and counteract the emerging forms of legally sanctioned social and moral censorship. The Defender is highly experienced in all these areas, which makes it possible for him to evaluate the state of observance of the right to freedom in Poland as deeply unsatisfactory.
1 . Freedom of speech and scientific research After twenty years since the democratic transition
podstawowych praw człowieka jakimi są wolność
W pamięci pozostają także protesty przeciwko ukazaniu się książki p. Pawła Zyzaka, które miały miejsce zanim jeszcze treść książki stała się znana, a pod którymi znalazły się podpisy bohaterów walki lat po odzyskaniu prawa do wolności, władza pub-liczna chce uchronić obywateli przed poznaniem niewygodnych lub zbyt trudnych punktów widze-nia, a czasem po prostu prawdy. Można zrozumieć stojące za tym emocje, ale nie można zaakceptować przypadków naruszania wolności słowa i niezależno- ści badań naukowych. W swojej działalności Rzecz-nik stanowczo podkreśla, że swoboda wypowiedzi nie może być ograniczana do informacji i poglądów,
Tym bardziej dziwi, kiedy sądownictwo nie staje w obronie prawa do wolności słowa. W uchwale z dnia ustawy informacje takie wykorzystuje. Uchwała ta
fundamental human rights, i.e. the freedom of speech publication of a book by Paweł Zyzak, which had been staged even before the content of the book was revealed, and which were supported by the heroes of the fight for freedom and democracy. Undoubtedly, the announcement by the Minister of Science that one of the most distinguished universities would be inspected in reaction to the publication of an
“improper” master’s thesis was an attempt at exerting pressure and limiting the freedom of scientific research. Then, it was attempted to reduce funding for this university, which did not happen only as a result of the position taken by the Senate of the Republic of Poland. The ‘review’ of the same book by the Prime Minister and explicit announcements of deprivation of funding if the direction of research was not appropriate, this time addressed at a different research institute, also need to be assessed negatively.
The above mentioned examples prove how, twenty years after regaining the right to freedom, public authorities attempt to protect the citizens from finding inconvenient or too difficult points of view, and sometimes simply the truth. Although the emotions behind such actions are understandable, the instances of violating the freedom of speech and scientific research cannot be accepted. In his activity, the Defender strongly emphasises that the freedom of expression shall apply not only to information and ideas that are favourably received or regarded as harmless or neutral, but also to those that offend, outrage, disturb or shock. These are the requirements of pluralism and tolerance, which democracy does not exist without.
It is the more surprising when the judiciary does not stand up for the freedom of speech. In the Act of 26 March 2009 (ref. No. I KZP 35/08), the Supreme Court concluded that the offence of disclosing information which constitutes a state secret, provided for in Article 265(1) of the Penal Code, is of general nature, thus, it can be committed by any person who shows the general features of a perpetrator and who discloses or, in violation of the law, uses such information. This Act extended
rozszerzyła obowiązek ochrony tajemnicy państwowej na dziennikarzy. Rzecznik, nie godząc się na tak dale-kie ograniczanie wolności słowa, wniósł w tej sprawie wniosek do Trybunału Konstytucyjnego. Wątpliwości mogą budzić również orzeczenia sądowe w sprawach dotyczących ochrony dóbr osobistych, które coraz częściej nieproporcjonalnie ingerują w wolność słowa. macji straciła pracę w bezpośrednim związku z wy-emitowaniem przez telewizję filmu „Towarzysz Ge-nerał”. Na kanwie tego przypadku należy podkreślić, że telewizja publiczna nie powinna wspierać żadnej opcji politycznej. Jej program powinien prezento-wać szerokie spektrum postaw i opinii politycznych, społecznych czy historycznych. Prawo do dokonania własnej, niczym nieskrępowanej, oceny faktów histo-rycznych jest prawem wynikającym z Konstytucji.
Wolność słowa w demokratycznym państwie prawa jest jedną z najcenniejszych wartości. Wolność słowa wymaga także odpowiedzialności za słowo. Wycią-ganie jednak radykalnych konsekwencji przed do-kładnym zbadaniem sprawy i wysłuchaniem opinii znawców przedmiotu może nieść za sobą negatywne co jest równie wielkim dobrodziejstwem: jaśniejsze zrozumienie i żywszą świadomość prawdy wywołane przez jej kolizję z błędem”.
the obligation to protect state secret information to journalists. While not agreeing to the freedom of speech being limited to such a great extent, the Defender submitted a relevant motion to the Constitutional Tribunal. Court rulings in cases regarding protection of personal interests, which more and more frequently disproportionately interfere with the freedom of speech, may also raise doubts. A recent example of such practice can be the judgement of the Court of Appeal in the case of Alicja Tysiąc v. Gość Niedzielny, where the judicial authority not only described the language of press criticism as “hate speech”, but also explicitly suggested what kind of language should be used by a Catholic weekly newspaper. Such judicial decisions constitute a kind of legally sanctioned social and moral censorship.
A negative assessment of the state of observance of the right to freedom of speech and the right to free media is confirmed by the dismissal of a journalist of the Polish National Television (TVP), which, according to the media, was directly related to the broadcast of a film entitled “Towarzysz Generał” (“Comrade General”) by TVP. Following this case, it needs to be speech also requires responsibility for one’s words.
However, taking radical measures before examining a case thoroughly and listening to opinions of experts in a given field may entail negative consequences for free public debate.
The above mentioned cases undertaken by the Defender constitute just a small sample illustrating the problem with freedom of speech and scientific research which has been present in Poland for quite a long time. In his essay “On Liberty”, John Stuart Mill warned that silencing an opinion that we find
“erroneous” is harmful for those who dissent from the opinion, still more than for those who hold it. He
2 . Prawa osób pozbawionych wolności
Stan przestrzegania praw osób pozbawionych wolności stanowi z oczywistych względów szcze-gólny sprawdzian podejścia władz publicznych do praw i wolności człowieka i obywatela. Osoby takie z definicji znajdują się bowiem w izolacji od reszty społeczeństwa, którego instytucje i organizacje tylko w bardzo ograniczonym stopniu mogą przyglądać się działaniom funkcjonariuszy państwa będącym w stałej interakcji z osobami pozbawionymi wolno-ści. Stąd pokusa nadużyć, zwłaszcza jeśli towarzyszy jej przekonanie o społecznym przyzwoleniu na brak troski o prawa człowieka przynależne jednostce, któ-ra oczekuje na wyrok lub odbywa karę. W związku z obserwowanymi naruszeniami standardów kon-stytucyjnych oraz międzynarodowych, szczegółowej 2000 r. było w Polsce 22 032 tymczasowo areszto-wanych, na koniec 2003 r. – 17 156, na koniec 2005 r. – 13 416, na koniec 2007 r. – 11 441, a na koniec 2008 r. – 8 926 osób. Przeciętny czas tymczasowe-go aresztowania w Polsce wynosi ok. 5,5 miesiąca i nie odbiega od przeciętnego czasu trwania tym-czasowego aresztowania w Europie, gdzie wynosi on ok. 5 miesięcy, przy czym w niektórych państwach jest znacznie dłuższy, np. na Słowacji wynosi ponad 14 miesięcy, a w Irlandii 12 miesięcy.
Z powyższych statystyk nie można jednak wnio-skować, że nie występują w Polsce problemy ze sto- Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w sytua-cji, gdy wobec skarżącego tymczasowe aresztowanie stosowane było od lutego 2000 r. do grudnia 2007 r.
W tym czasie nie doszło do wydania wyroku przez kra-jowy sąd pierwszej instancji. W orzeczeniu w sprawie Kauczor Trybunał wskazał także, iż w 2007 r. wydane zostały 32 orzeczenia w sprawach przeciwko Polsce, w których stwierdzono naruszenie Konwencji w wy- niku nadmiernie długotrwałego stosowania tymczaso-wego aresztowania. W 2008 r. takich orzeczeń było 33.
2 . Rights of persons deprived of their liberty The state of observance of the rights of persons deprived of their liberty is obviously a unique test of the public authorities’ attitude to human and civil rights and freedoms. Such persons are by definition isolated from the rest of the society, whose institutions and organisations can monitor the activities of public officers who are in regular contact with persons deprived of their liberty only to a very limited extent. This leads to the temptation to abuse power, especially if accompanied by the belief that there is a social consent for the lack of concern for the human rights of an individual who is awaiting judgement or serving a sentence.
Due to the observed violations of constitutional or
At the end of January 2010 it amounted to 9,498 persons. Just for comparison, at the end of 2000 there were 22,032 persons detained on remand in Poland, at the end of 2003 – 17,156, at the end of 2005 – 13,416, at the end of 2007 – 11,441, and at the end of 2008 – 8,926. The average duration of pre-trial detention in Poland is 5,5 months and it does not differ from the average duration of pre-trial detention in Europe, which is 5 months, whereas in some countries it is significantly longer, for example in Slovakia – more than 14 months, and in Ireland – 12 months.
The above mentioned statistics do not allow to conclude that there are no problems with the pre-trial detention in Poland. Just the opposite. In February 2009, the European Court of Human Rights delivered a judgement in the case of Kauczor v.
Poland (application No. 45219/06). In its judgement, the Court found violation of the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms in the situation where the applicant’s pre-trial detention lasted since December 2000 to December 2007. During this time, the court of first 2008 there were 33 such judgements. At the same
Jednocześnie w 2009 roku przed Trybunałem w 145 skargach podnoszących zarzut w tym zakresie pro-wadzone było postępowanie, zaś około 90 następnych skarg zostało zakomunikowanych polskiemu rządowi.
Problemem jest więc nie liczba tymczasowo areszto-wanych lecz długotrwałość stosowania tego środka.
Podobne wnioski wynikają z badań aktowych przeprowadzonych przez Instytut Wymiaru Spra-wiedliwości co do spraw, w których czas trwania tymczasowego aresztowania przekroczył 2 lata. Na podstawie analizy ponad 100 przypadków ustalo-no, iż istotny wpływ na długotrwałość postępowań i stosowanych tymczasowych aresztowań miały:
niedostatki w planowaniu i organizacji rozpraw (a w konsekwencji ich niewielka efektywność), ra- żąca nieskuteczność systemu doręczeń, niewykorzy-stywanie możliwości dyscyplinowania uczestników postępowania oraz schematyzm uzasadnień o dłużeniu tymczasowych aresztowań. Problem prze- dłużającego się stosowania tymczasowego aresztowa- nia dotyczy zatem przede wszystkim samego postę-powania sądowego i wiąże się z niezdolnością sądów do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie.
Krytycznie należy ocenić niewłaściwą praktykę orzeczniczą w zakresie stosowania tymczasowego aresztowania w przypadku wystąpienia uzasadnionej iż sprawcy popełniają ponownie przestępstwa tożsa-mej kategorii, niejednokrotnie przeciwko tej satożsa-mej osobie pokrzywdzonej lub świadkom, co może także stanowić naruszenie praw ofiar przestępstw. Z danych sprawozdawczych Ministerstwa Sprawiedliwości wy-nika, że w stosunku do osób osądzonych w pierwszej instancji według właściwości rzeczowej, w sądach re-jonowych tymczasowe aresztowanie stosowane jest w sprawach o zgwałcenie wobec ok. 36% oskarżonych, o rozbój 27%, a o pedofilię 26%. Generalnie w chwili wydawania wyroku przez sąd I instancji tymczasowo aresztowanych jest jedynie 2,2% podsądnych.
Trudności związane z przestrzeganiem praw osób pozbawionych wolności stwarzają również warunki odbywania kary. Według stanu na dzień 22 lutego 2010 roku zaludnienie zakładów karnych i aresztów śledczych
w skali kraju wynosi 102,7%. Liczba osadzonych, któ-time, in 2009, the Court examined 145 complaints regarding the same charge, whereas another 90 complaints were submitted to the Polish government.
Thus, the problem lies not in the number of persons detained on remand but in the duration of pre-trail detention.
Similar conclusions can be drawn from the examination of files conducted by the Institute of Justice as regards cases in which the duration of pre-trial detention exceeded 2 years. Based on the analysis of over 100 cases, it was found that the following had a significant influence on the length of proceedings and pre-trial detention: deficiencies in planning and organisation of trials (and consequently their low efficiency), gross inefficiency of the delivery system, failure to use the possibility of disciplining the participants of proceedings, and schematism in justifications for the prolongation of pre-trial detention. Thus, the problem of prolonging pre-trial detention applies in particular to court proceedings as such, and is related to the courts’ inability to try a case in a reasonable period of time.
It seems appropriate to critically assess the inappropriate judicial approach to the application of non-isolation preventive measures in such cases results in perpetrators recommitting offences from the same category, oftentimes against the same victim or witnesses, which may also constitute a violation of the rights of victims of crime. The reporting data of the Ministry of Justice show that as regards persons judged in the first instance court with material jurisdiction, in district courts pre-trial detention is used in rape cases against around 36% of defendants, in robbery cases – 27%, and in paedophilia cases – 26%. In general, at the moment of issuing a judgement by the first instance court, only 2.2% of defendants are detained on remand.
The difficulty in the observance of the rights of persons deprived of their liberty is also caused by the detention conditions. As of 22 February 2010, the population of prisons and pre-trial detention centres at the national level amounts to 102.7%. The number of prisoners who have not been ensured the minimum living area specified by the code is 3,278
rym nie zapewniono kodeksowej normy powierzchni mieszkalnej to 3278 osób. Przedstawione dane ilustrują postępujące zmniejszanie się przeludnienia w polskich jednostkach zatrzymania, przy oczywiście stosunkowo niskiej normie powierzchni na osobę.
Starania władz o niski współczynnik zaludnienia powodują jednak, że liczba skazanych oczekujących na odbycie wymierzonych przez sądy kar wynosi aż ok.
czas pobytu więźniów w przeludnionej celi. Oprócz samych trudności logistycznych generuje ona znaczne koszty finansowe oraz może faktycznie ograniczać pra- wo więźniów oraz osób im bliskich do odwiedzin. Dla-tego palącym problemem jest pozyskanie dodatkowych miejsc zakwaterowania w jednostkach penitencjarnych oraz stosowanie środków alternatywnych w stosunku do kary bezwzględnego pozbawienia wolności.
Poważnym problemem okazują się być trudno-ści w zapewnieniu osobom pozbawionym wolnotrudno-ści właściwej opieki zdrowotnej. Więziennictwo ma coraz większe trudności z pozyskiwaniem kadry medycz-nej, o czym decyduje zarówno niski poziom płac, jak i charakter wykonywanych zadań. Kadra ta jest sto-sunkowo nieliczna i – poza szpitalami więziennymi – zabezpiecza sprawowanie opieki zdrowotnej nad osadzonymi jedynie w godzinach pracy administracji zakładów karnych i aresztów śledczych. Po godzinach pracy administracji więziennej interwencje lekarzy pogotowia ratunkowego stosuje się wstrzemięźliwie, a ich kosztami nierzadko obciąża się osadzonych. Licz-ne są skargi osadzonych i ich rodzin na ograniczenia w wydawaniu skierowań na specjalistyczne konsultacje i leczenie w placówkach publicznej służby zdrowia.
Także coraz więcej spraw rozpatrywanych przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu dotyczy złych warunków bytowych oraz niezapew- nienia odpowiedniej opieki zdrowotnej osobom osa-dzonym w polskich jednostkach penitencjarnych.
persons. The above data indicate a gradual decrease in overcrowding of the Polish detention centres, obviously, with a relatively low living area to person ratio.
However, as a result of the authorities’ efforts to maintain a low population ratio, the number of convicted persons awaiting prison sentences imposed by courts amounts to as many as 34.5 thousand persons, including 30 thousand persons whose deadline to appear to serve a sentence has expired (as of January 2010). There is nothing more depraving for criminals than the impossibility of enforcing the penalties imposed. It is also appropriate to mention a relatively new practice, currently thoroughly examined by the Defender, which consists in transferring prisoners from overcrowded penitentiary establishments to less populated prisons, frequently located in a completely different part of the country. This practice results from the necessity to adjust living conditions of prisoners to the amended provisions of the Executive Penal Code, which specify the maximum time of prisoners’
staying in an overcrowded cell. In addition to logistic difficulties as such, it generates sizeable financial costs and may in fact limit the right of prisoners and their relatives to visits. Therefore, it is urgent to find additional accommodation places in penitentiary establishments and apply alternative measures to absolute imprisonment.
As it turns out, there are difficulties in providing persons deprived of their liberty with appropriate health care, which is a serious problem. The prison service is experiencing ever increasing difficulties with recruiting medical personnel, resulting from low wage level as well as from the nature of their duties. The medical staff are relatively small and – apart from prison hospitals – they provide medical services to prisoners only during the working hours of the administration departments of prisons and pre-trial centres. Outside working hours of the prison administration, the emergency intervention or ambulance emergency services are rare, and often
As it turns out, there are difficulties in providing persons deprived of their liberty with appropriate health care, which is a serious problem. The prison service is experiencing ever increasing difficulties with recruiting medical personnel, resulting from low wage level as well as from the nature of their duties. The medical staff are relatively small and – apart from prison hospitals – they provide medical services to prisoners only during the working hours of the administration departments of prisons and pre-trial centres. Outside working hours of the prison administration, the emergency intervention or ambulance emergency services are rare, and often