WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO
5. WPŁYW NOWEGO BUDOWNICTWA NA ZMIANĘ WARUNKÓW MIESZKANIOWYCH LUDNOŚCI
Jednym z podstawowych założeń polityki społeczno-ekonomicznej państwa jest zmniejszenie różnic w poziomie życia ludności wsi i miast. Istotną rolę spełnia w tym zakresie podnoszenie standardów mieszkaniowych. Niestety, pro-cesy towarzyszące urynkowieniu gospodarki, bardzo zróżnicowały sytuację poszczególnych grup ludności w zakresie możliwości polepszenia ich sytuacji mieszkaniowej. Przede wszystkim względnie pogorszyła się ekonomiczna sytu-acja znacznej części rolników.
Poprawa warunków mieszkaniowych dokonuje się poprzez realizację nowego budownictwa oraz remonty i modernizacje starych obiektów. Ma ona dwojaki charakter - polepszeniu ulegają wskaźniki przestronności (zagęszczenia) miesz-kań oraz wyposażenie w infrastrukturę techniczną.
Decydujący wpływ na poprawę stanu współczesnych zasobów mieszkanio-wych na wsi woj. lubelskiego miało nowe budownictwo mieszkaniowe realizo-wane w latach 1989-2001. Pod względem materiałów używanych do wznosze-nia budynków, jak też ich wyposażewznosze-nia, domy te różnią się zasadniczo od powstałych wcześniej. Mieszkania wiejskie pochodzące z tego okresu posiadają średnio 101,1 m2 powierzchni użytkowej i składają się z 4,93 izb. W rezultacie w okresie międzyspisowym powierzchnia użytkowa mieszkań wzrosła o 19 m2, zaś powierzchnia przypadająca na jedną osobę zwiększyła się o 5 m2 (tab. 11).
Największe mieszkania, o powierzchni przekraczającej 120 m2, budowano w pobliżu dużych miast. Ma to związek z opisywanym już wcześniej zjawi-skiem przenoszenia się ludności miejskiej na tereny wiejskie, głównie do gmin bezpośrednio sąsiadujących z miastem. Natomiast mieszkańcy gmin położonych peryferyjnie i o wyraźnej przewadze funkcji rolniczej budowali mieszkania mniejsze, często o powierzchni poniżej 90 m2. Jest to niewątpliwie przejaw ubóstwa ludności rolniczej, o czym świadczy także postępujący spadek liczby mieszkań oddanych do użytku w gminach typowo rolniczych.
Zmiany wskaźników określających sytuację mieszkaniową są zawsze „grą" dwóch czynników: wzrostu lub ubytku zasobów ludzkich (czyli bezwzględnej liczby mieszkańców) oraz wzrostu lub ubytku zasobów mieszkaniowych (które,
Tab. 11. Zmiany w warunkach mieszkaniowych ludności wiejskiej woj. lubelskiego, 1988-2002
Wyszczególnienie 1988 2002
liczba mieszkań na 1000 ludności 269 273
przeciętna liczba osób w mieszkaniu 3,78 3,69
przeciętna liczba osób na 1 izbę 1,20 0,98
powierzchnia użytkowa w nr na osobę 17,6 22,9
średnia wielkość mieszkania 65,6 84,5
odsetek mieszkań wyposażonych w:
wodociąg 43,3 80,4
gaz sieciowy 1,1 9,2
centralne ogrzewanie 29,1 54,0
ustęp spłukiwany 30,4 58,5
łazienkę 33,1 61,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
w zależności od rodzaju obliczanego wskaźnika, mierzone są ogólną liczbą mieszkań, ogólną liczbą izb lub powierzchnią użytkową mieszkań). Zarówno kierunek (tzn. wzrost lub ubytek), jak i skala zmian obu tych czynników jest przestrzennie zróżnicowana. Biorąc powyższe pod uwagę, możliwe jest opraco-wanie klasyfikacji gmin ukazującej przestrzenny obraz wspomnianej „gry" obu czynników, z których każdy zadecydować może o poprawie lub pogorszeniu sytuacji mieszkaniowej ludności. Możliwe jest wyróżnienie 6 klas gmin w ramach dwóch grup:
Grupa I - poprawa sytuacji mieszkaniowej:
A - przyrostowi zasobów mieszkaniowych towarzyszy ubytek ludności, B - większy przyrost zasobów mieszkaniowych i mniejszy przyrost ludności, C - mniejszy ubytek zasobów mieszkaniowych i większy ubytek ludności, Grupa II - pogorszenie sytuacji mieszkaniowej:
D - mniejszy przyrost zasobów mieszkaniowych i większy przyrost ludności, E - większy ubytek zasobów mieszkaniowych i mniejszy ubytek ludności, F - ubytkowi zasobów mieszkaniowych towarzyszy przyrost ludności. W większości gmin wiejskich woj. lubelskiego w latach 1989-2002 nastąpiła poprawa sytuacji mieszkaniowej (ryc. 17). Gmin takich jest w sumie 131. Do klasy B należą gminy, w których poprawa sytuacji mieszkaniowej nastąpiła w wyniku znacznego wzrostu liczby mieszkań, czemu nie towarzyszył odpo-wiednio wysoki przyrost ludności. Jest to ze względów ekonomicznych najbar-dziej pożądany typ zmian, zachodzi on bowiem w gminach aktywnych
gospo-I
III. Budownictwo mieszkaniowe w województwie lubelskim w okresie transformacji 59
darczo i demograficznie, o dużym potencjale rozwojowym. Takich gmin jest tylko 20 i skupiają się one niemal wyłącznie w sąsiedztwie większych miast.
Poprawa sytuacji mieszkaniowej nastąpiła również w 34 gminach zaliczo-nych do klasy A. Są to gminy, w których liczba mieszkań wzrosła, zmalała nato-miast liczba mieszkańców, głównie z powodu odpływu migracyjnego. Sytuację tych gmin należy również ocenić pozytywnie tylko ze względu na poprawę wskaźników mieszkaniowych. Spostrzeżenie to potwierdza także analiza położenia tych gmin - podobnie jak gminy należące do typu C skupiają się one w strefach oddziaływania większych miast, a także ważniejszych dróg oraz - co warto podkreślić - na obszarach atrakcyjnych turystycznie, jak ma to miejsce np. w przypadku gmin roztoczańskich.
Największy obszar województwa obejmują gminy należące do klasy C. Gmin takich jest w sumie 105 i stanowią one blisko połowę ogółu. Tam również
Ryc. 17. Typy gmin według czynnika zmian warunków mieszkaniowych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
nastąpiła poprawa sytuacji mieszkaniowej, ale w warunkach ubytku liczby mieszkań i jeszcze większego regresu liczby mieszkańców.
Klasę D tworzy 6 gmin (Biała Podlaska, Konstantynów, Łukowa, Cyców, Krzywda i Trzebieszów). W jednostkach tych przyrost wskaźnika liczby miesz-kań „nie nadążał" za przyrostem ludności. W rezultacie sytuacja mieszkaniowa uległa tam pogorszeniu.
W kolejnej grupie gmin (klasa F) nastąpiło również pogorszenie sytuacji mie-szkaniowej, które wynikało z ubytku liczby mieszkań, przy równoczesnym wzroście liczby ludności. Sytuacja taka miała miejsce jedynie w 3 gminach: Obszy, Bełżycach i Staninie.
Klasę E określa 25 gmin, w których nastąpiło pogorszenie sytuacji mieszka-niowej związane z ubytkiem liczby mieszkań i ludności.
Oprócz budowy nowych i przestronniejszych mieszkań, innym sposobem poprawy sytuacji mieszkaniowej ludności jest remont i modernizacja mieszkań starszych. W wielu wsiach remonty i modernizacje odgrywają obecnie waż-niejszą rolę w poprawie sytuacji mieszkaniowej, aniżeli nowe budownictwo. Tempo wyposażania mieszkań w instalacje techniczne jest obecnie znacznie większe od dynamiki przyrostu nowych zasobów mieszkaniowych. Wskaźnik wyposażenia mieszkań w wodociąg wzrósł w latach 1988-2002 o 37%, wyposa-żenia w łazienki - o 28%, w centralne ogrzewanie o prawie 25% (tab. 11). W okresie tym nastąpił także znaczny postęp w gazyfikacji - odsetek mieszkań wyposażonych w gaz sieciowy wzrósł z 1% do 9%. Jednak pomimo tego „kom-plet instalacji" (tzn. wyposażenie w wodocąg, kanalizaję, gaz sieciowy, CO i łazienkę) posiada tylko 7,9% mieszkań na lubelskiej wsi (w Polsce - 14,8%), zaś odsetek mieszkań bez jakichkolwiek instalacji wynosi 18,4% (w Polsce 9,8%). Poprawa w tym zakresie następować będzie jednak szybko - dążenie do wyposażenia mieszkań w urządzenia techniczne jest zjawiskiem powszechnym.