Wpływ rodziny na aspiracje młodzieży

Rodzina jest jednym z najważniejszych czynników kształtujących osobowość dziecka, a co za tym idzie, i jego aspiracje. Od niej w dużym stopniu zależy, jaki będzie człowiek, do czego będzie dążył, uspołecznienie, kształtowanie światopoglądu i postawy dziecka^. Rodzice pierwsi zauważają zdolności i zainteresowania swoich dzieci. To oni decydują o tym, w jaki sposób dziecko może je rozwijać i doskonalić. Podejmują też decyzje o tym, aby kilkuletnie dziecko zapisać do szkoły muzycznej, na naukę języków obcych czy inne kółka zainteresowań. Taki wybór dokonany początkowo przez rodziców może warunkować dalsze, późniejsze już samodzielne wybory młodych. Nie zawsze jednak rodzice potrafią i mogą sprostać takim wyzwaniom.

Jak mówi Maria Ziemska w publikacji „Rodzina a osobowość”, to właśnie rodzina jest kolebką osobowości każdego człowieka, to rodzina kształtuje wszelkie aspiracje młodego człowieka.

Szczególnie ważne i interesujące wydaje się podjęcie tego zagadnienia w odniesieniu do ludzi młodych, wchodzących w dorosłe życie, stojących u progu pierwszych poważnych i wiążących decyzji, takich jak wybór szkoły czy zawodu.

Decyzje te są jednymi z najważniejszych decyzji podejmowanych w życiu.

Od trafności oceny swoich możliwości, dopasowania ich do swoich zdolności oraz zainteresowań zależy dalszy rozwój człowieka. Decyzja ta ma więc ogromną wagę dla jednostki, ale również dla społeczeństwa, w którym przyjdzie jej funkcjonować. Młodzi ludzie tworzą bowiem nowe pokolenie, od którego zależy przyszłość.

Powszechnie uważa się, że społeczne i psychologiczne funkcjonowanie

jednostek to wpływ doświadczeń rodzinnych. To, jak się w późniejszym życiu zachowuje, jak myśli, jakimi wartościami się kieruje, a także, jakie wyznaje poglądy, to wielokrotnie skutek naszego pochodzenia i wychowania. Rodzina funkcjonująca prawidłowo zapewnia dziecku poczucie bezpieczeństwa, jest źródłem miłości i akceptacji. Rodzice, kierując rozwojem dziecka, stymulują jego rozwój i pomagają w rozwoju aspiracji odpowiednich do zdolności i zainteresowań.

Tak oczywiście dzieje się w większości rodzin, jednak dla niektórych młodych ludzi rodzina to przykład patologii i dewiacji, który, niestety, również wpływa na rozwój młodego człowieka, który również kształtuje aspiracje edukacyjne, zawodowe, życiowe. W tych przypadkach aspiracje dotyczące ww. dziedzin są zazwyczaj zaniżone, może się jednak zdarzyć, że dzieci, działając na zasadzie kontrastu, stawiają sobie ambitne cele i wysokie aspiracje, które z różnym skutkiem realizują.

We współczesnych warunkach społeczno-ekonomicznych rodzina podlega daleko idącym przekształceniom. Zmieniają się jej podstawy ekonomiczne i społeczne, struktura wewnętrzna i funkcje, zmienia się treść życia rodzinnego.

Na podstawie moich doświadczeń i przeanalizowanej literatury mogę stwierdzić, że współczesna rodzina nie spełnia należycie funkcji wychowawczej, opiekuńczej i relaksacyjnej. Można zauważyć wzrastające trudności wychowawcze, nerwowość, chuligaństwo, przestępczość nieletnich. W rodzinie tkwi źródło różnorodnych zaburzeń w rozwoju moralno-społecznym dziecka, zachwianiu równowagi emocjonalnej. Rodzice, dążąc do kariery zawodowej, często zapominają o swoich dzieciach. Nie dostrzegają problemów, jakie mają ich dzieci w trudnym dla siebie okresie życia.

Pomimo pewnego kryzysu rodziny ma ona podstawowe znaczenie dla kształtowania się aspiracji, szczególnie dla dziecka w wieku przedszkolnym, wczesnoszkolnym i szkolnym. Z czasem wpływ ten nieco słabnie, jednak jeżeli w rodzinie panują dobre relacje i silne więzi, to nadal jego znaczenie odgrywa bardzo wielką rolę w kształtowaniu się aspiracji.

Wpływ rodziny przejawia się w różnych sferach. Mówimy wówczas o wieloczynnikowym oddziaływaniu rodziny.

Po pierwsze, bardzo istotny jest status społeczny rodziców, ich stan posiadania, zajmowane stanowiska w pracy zawodowej, w społeczeństwie. Nie bez znaczenia jest wykształcenie rodziców, osiągane dochody, rodzaj i wielkość mieszkania, marka posiadanego samochodu, styl życia. Wszystko to stanowi pewien układ odniesienia dla młodego człowieka. Kategorie te przekazuje się niemal z pokolenia na pokolenie, ukazując miejsce startu młodego człowieka w dorosłe życie. Wskazane czynniki oddziaływają w sposób nieświadomy, jednak bardzo oczywisty na kształtowanie się aspiracji.

„Być może, że standard wyposażenia domu rodzinnego wyznacza poziom startu aspiracji, a obycie i posługiwanie się różnymi przedmiotami daje liczne korzyści instrumentalne, które mogą przydać się młodemu człowiekowi przy realizacji własnych aspiracji.”⁴⁴

Rodzina jako pierwsza formułuje pewne normy postępowania i hierarchie wartości. Bardzo istotne jest wykształcenie rodziców. W swej pracy chciałbym, miedzy innymi, odpowiedzieć na pytanie, w jakim stopniu wykształcenie rodziców wpływa na aspiracje ich dzieci i na ich wybory życiowe, czy to prawda, iż dzieci aspirują do poziomu wykształcenia co najmniej równego bądź wyższego niż swoi rodzice. Czy to prawda, że dzieci zazwyczaj wybierają zawód wykonywany przez rodziców?·

Na podstawie przeanalizowanej literatury i własnych doświadczeń - nauczyciela i wychowawcy mogę jednoznacznie stwierdzić, że młodzież z rodzin, w których rodzice mają wyższe wykształcenie, również aspiruje do kształcenia się na poziomie wyższej uczelni, a młodzież z rodzin o pochodzeniu robotniczym czy rzemieślniczym poprzestaje na kształceniu na poziomie szkoły zawodowej czy średniej. Zaobserwowałem jednak, że coraz więcej młodych ludzi bez względu na poziom wykształcenia swoich rodziców podejmuje mimo wszystko naukę na wyższych uczelniach.

Po drugie, większość rodziców w sposób świadomy oddziałuje na swoje dzieci,

44 A. Janowski, Aspiracje młodzieży szkół średnich. Warszawa 1977, s. 192.

czyni to poprzez swe opinie, poglądy, postępowanie, przekonania. Nie zawsze jest to jednak działanie świadome, nie zawsze mamy do czynienia z działaniem bezpośrednim, intencjonalnym. Młody człowiek mimowolnie naśladuje postępowanie rodziców, starając się przenieść pewne wzory, metody postępowania, styl życia na swój grunt.

Kolejny, trzeci rodzaj oddziaływania rodziny (rodziców), polega na chęci wzbudzenia w młodym człowieku pożądanych przez rodziców aspiracji. Naciski rodziny mogą przybrać formę oddziaływania o charakterze perswazyjnym lub manipulowania środkami, które mogą być bez znaczenia dla praktycznej realizacji aspiracji. Rodzice często pragną, aby dzieci kontynuowały rodzinne tradycje zawodowe, starają się rozbudzić w nich zainteresowania w danym kierunku, a co za tym idzie, aspiracje zawodowe. Bardzo często zdarza się, że dzieci lekarzy, prawników, nauczycieli „zostają w zawodzie” i kontynuują rodzinne tradycje. Niestety, czasem nieumiejętne rozbudzanie aspiracji u dziecka prowadzi do zupełnie niepożądanych przez rodziców efektów. Dzieci nie mają zamiaru kontynuować tradycji rodzinnych i wybierają zupełnie inny kierunek. Takich przykładów jest zdecydowanie mniej, szczególnie we wspomnianych przeze mnie zawodach.

Czwarty czynnik oddziaływania rodziny to celowe działania rodziców polegające na dokonywaniu przez rodziców swego rodzaju projekcji własnych aspiracji, które, niestety, nigdy nie zostały przez nich spełnione. Rodzice podejmują w ten sposób próbę realizacji własnych aspiracji poprzez dzieci, starając się rozbudzić w nich własne niespełnione aspiracje.

Rodzina może wpływać na kształtowanie się u młodego człowieka aspiracji w sposób negatywny lub pozytywny. Spotykamy rodziny będące wzorem do naśladowania, młodzi ludzie często utożsamiają się ze swymi rodzicami.

Ma to bardzo wielki wpływ na kształtowanie się aspiracji rodzinnych i osobistych.

Spotykamy się wówczas ze stwierdzeniami: „Chciałbym, żeby moja przyszła rodzina była podobna do obecnej, będę podobnie jak moi rodzice przyjaźnić się z moimi dziećmi (...). Chciałbym przenieść na grunt mojej rodziny wartości moralne

i etyczne moich rodziców (...). Będę często wyjeżdżał z dziećmi na wakacje, będę starał się, aby niczego im nie brakowało, a jednocześnie będę wymagający i sprawiedliwy”.⁴⁵

Zupełnie inne aspiracje rodzinne i osobiste będą rodziły się u młodego człowieka pochodzącego z rodziny patologicznej, rozbitej, z rodziny, w której dochodzi do częstych kłótni, konfliktów. „Nie chciałbym wzorować mojej przyszłej rodziny na mojej obecnej, ponieważ uważam, że życie w rodzinie, gdzie każdy liczy tylko na siebie nie jest zbyt przyjemne”.⁴⁶ To i podobnej treści stwierdzenia spotykamy w książce „Młodzież o sobie i swej przyszłości” autorstwa Z. Lubowicz i G. Pańtak.

Współczesny socjolog amerykański Telcott Parsons podkreśla rolę rodziny jako grupy, w której dokonuje się społeczne dziedziczenie bądź przekazywanie istniejących wartości społecznych i miejsca w społeczeństwie, systemie kultury i systemie klasowym. Rodzina została zatem scharakteryzowana jako główne miejsce, w którym uspołecznia się nowo przychodzący na świat człowiek, przy czym krewni pełnią strategiczne role czynników uspołecznienia.

Podsumowując wpływ rodziny na kształtowanie aspiracji młodego człowieka, należy jednoznacznie stwierdzić, że aspiracje mogą być rozpatrywane jako efekt oddziaływań zewnętrznych bądź też jako wynik procesów dokonujących się w psychice jednostki. Rodzina poprzez kształtowanie osobowości i systemu wartości dziecka w znacznym stopniu decyduje o jego dążeniach życiowych, preferowanych wzorach sukcesu życiowego. Ważną rolę w kształtowaniu szans zdobycia wiedzy i odpowiedniego przebiegu nauki szkolnej dzieci odgrywają aspiracje edukacyjne, podobnie kształtują się aspiracje zawodowe, osobiste, rodzinne, społeczne, kulturalne.

45 Z. Lubowicz, G. Pańtak, Młodzież o sobie i swojej przyszłości. Warszawa 1988, s.129.

46 Z. Lubowicz, G. Pańtak, tamże, s.133.

3.2. Wpływ środków masowego przekazu na kształtowanie się