W artykule opisano wpływ czynników środowiskowych - aktywności fizycznej, miejsca zamieszkania, płci i wykształcenia na wiedzę z zakresu suplementów diety. Badaniami objęto 129 osób w wieku 14-25 lat. Z przeprowadzonego sondażu diagnostycz- nego wynika, że respondenci mają dostateczną wiedzę z zakresu suplementów diety, którą zdobyli przede wszystkim z mediów, ulotek i reklam w aptece oraz od lekarza.
WPROWADZENIE
Suplementy diety mogą być przyjmowane w sytuacjach zwiększonego zapotrzebowania na niektóre składniki po-karmowe oraz wtedy, gdy ich przyswajanie jest ograniczone, zwłaszcza u osób starszych, co związane jest z zaburzenia-mi łaknienia lub chorobazaburzenia-mi przewodu pokarmowego [4, 7].
Wielu lekarzy i dietetyków uważa, że odpowiednia i zróżni-cowana dieta może dostarczyć wszystkich niezbędnych dla prawidłowego rozwoju i zachowania zdrowego stylu życia składników odżywczych, w ilościach spełniających normy oparte na ogólnie przyjętych danych naukowych [1, 3, 11].
Przeprowadzone przez naukowców badania [15] wykazują jednak, że idealne warunki nie są spełnione w odniesieniu do wszystkich składników odżywczych. Z informacji litera-turowych [1, 16] wynika, że najlepszą metodą zapobiegania niedoborom składników odżywczych jest racjonalna dieta, dostosowana do indywidualnych potrzeb organizmu, uzupeł-niona o przyjmowane suplementy diety, które są niezbędne w wyeliminowaniu niedoborów żywieniowych i zachowaniu zdrowia [5, 6].
Celem artykułu jest przedstawienie uzyskanych wyników badań w zakresie wpływu czynników środo-wiskowych takich jak: aktywność fizyczna, miejsce za-mieszkania, płeć i wykształcenie, na wiedzę respondentów w zakresie suplementów diety oraz źródeł pozyskiwanych na ten temat informacji.
MATERIAŁ I METODY BADAŃ
W badaniach uczestniczyło 129 osób w wieku 14-25 lat:
83 uczniów szkół ponadpodstawowych, w tym 44 gimnazja-listów i 39 liceagimnazja-listów oraz 46 studentów. Badaną populację stanowiło 35 kobiet (15 z gimnazjum oraz 20 z liceum) i 94 mężczyzn (29 z gimnazjum, 19 z liceum oraz 46 studentów).
Osoby aktywne sportowo, uczęszczające na zajęcia do siłowni, stanowiły 36% badanej populacji, a 64% - nie wykazywało zwiększonej aktywności fizycznej. Spośród respondentów największy odsetek – 78,3 % mieszkało w miastach po-wyżej 100 tysięcy mieszkańców, 13,2 % – na wsi, a 8,5%
– w miastach do 100 tysięcy mieszkańców. Mężczyźni stanowili prawie 73% badanej populacji, a kobiety – 27%.
Największy odsetek respondentów, 35,7% to studenci, 34,1%
– gimnazjaliści, a 30,2% - licealiści.
W celu uzyskania informacji na temat znajomości suple-mentów diety posłużono się metodą sondażu diagnostyczne-go z zastosowaniem technik ankietowych. Ankieta składała się z dwudziestu ośmiu pytań, w tym z jedenastu otwartych i siedemnastu zamkniętych. W pierwszej części ankiety za-mieszczono pytania ogólne, dotyczące płci, wieku, masy ciała, wzrostu, miejsca zamieszkania, a w części drugiej zawarte były pytania otwarte z zakresu znajomości suplementów diety oraz źródeł zdobytej wiedzy na ich temat. W zależności od pytania można było wskazać jedną lub kilka odpowiedzi.
WYNIKI I DYSKUSjA
Wpływ czynników na znajomość zagadnień dotyczą-cych suplementów diety
Aktywność fizyczna.
Rys. 1. Wiedza respondentów na temat suplementów diety w zależności od aktywności fizycznej.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.
Na rysunku 1 przedstawiono zakres posiadanej przez respondentów wiedzy na temat suplementów diety w zależ-ności od ich aktywzależ-ności fizycznej. Z rysunku wynika, że dostateczną znajomość tych preparatów posiadało 41,3%
osób aktywnych fizycznie, bardzo słabą – 21,7%, słabą – 17,4%, dobrą – 15,2%, a bardzo dobrą – 4,4%. Inaczej sytu-acja przedstawiała się wśród respondentów nie uczęszczają-cych na zajęcia do siłowni, którzy wiedzę tę określili: 41%
młodzieży – jako słabą, 31,3% – dostateczną, 13,3% – do-brą, 10,8% – bardzo słabą, 3,6% – bardzo dobrą. Powyższe
% osób
45 40 35 30 25 2015 10 5
0 Bardzo
dobra Bardzo
słaba Słaba Dosta- teczna Dobra
Znajomość suplementów diety
uczęszczający na siłownię nie uczęszczający na siłownię
dane potwierdzają, że wiedza na temat suplementów diety u osób aktywnych fizycznie jest większa niż u respondentów nie uczęszczających na zajęcia do siłowni. Prawdopodobnie związane to jest z faktem, że osoby te starają się o właściwe przygotowanie edukacyjne w dziedzinie znajomości suple-mentów twierdząc, że zdobyta przez nich wiedza na temat suplementacji diety jest powierzchowna i niekompletna [9, 12].
Miejsce zamieszkania.
Stwierdzono, że wśród mieszkańców dużych miast 34,6% posiadało dostateczną wiedzę na temat suplementów diety, 30,7% – słabą, 17,8% – bardzo słabą, 13,9% – dobrą, 3% – bardzo dobrą. Większość mieszkańców małych miast, bo 36,3% miało słabą wiedzę o tych preparatach, 27,3% – dostateczną, 18,2% – dobrą, a po 9,1% - bardzo słabą i bardzo dobrą. Z kolei po 41,2% mieszkańców wsi określiło tę wiedzę jako dostateczną i słabą, 11,7% – dobrą, a 5,9% – bardzo dobrą. Na podstawie dokładnej analizy uzyskanych rezulta-tów można ustalić, że najlepszą znajomością suplemenrezulta-tów diety wykazali się mieszkańcy małych miast, a prawie jed-nakową - dużych obszarów i wsi, co trudno jest uzasadnić.
Wydawać by się mogło, że najlepszą znajomością suple-mentów diety wykazywać się powinni mieszkańcy dużych i małych miast, z uwagi na łatwiejszą dostępność do źródeł informacyjnych [14].
Płeć.
Rys. 2. Wiedza respondentów na temat suplementów diety w zależności od płci.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.
Na rysunku 2 przedstawiono znajomość suplementów diety w zależności od płci ankietowanych. Większość kobiet (48,6%), określiło swoją wiedzę na temat suplementów jako słabą, 37,1% – dostateczną, 8,6% – dobrą, a 5,7% – bardzo dobrą. Wśród mężczyzn natomiast 34% uznało, że posiada dostateczną wiedzę o suplementach, 26,6% – słabą, 20,2%
– bardzo słabą, 16% – dobrą, a tylko 3,2% – bardzo do-brą. Z porównania powyższych danych widać, że mężczyźni mają większą wiedzę na temat suplementów diety niż kobie-ty, co można by wytłumaczyć większym zainteresowaniem tymi preparatami. Mężczyźni bowiem częściej niż kobiety zwracają uwagę na przyrost masy i siły mięśniowej, w czym dużą rolę odgrywają suplementy diety [2].
Poziom wykształcenia. Zaobserwowano, że 46,1% liceali-stów i 36,3% gimnazjaliliceali-stów wskazało na słabą znajomość suplementów diety, 35,9% i 27,3% – na dostateczną, 10,3%
i 15,9% – dobrą, 2,6% i 18,2% – bardzo słabą, natomiast tylko 5,1% i 2,3% – na bardzo dobrą. Inaczej sytuacja ta
przedstawiała się wśród studentów, gdzie dostateczną znajo-mość deklarowało 41,3% osób, bardzo słabą – 21,7%, słabą – 17,4%, dobrą – 15,2%, a bardzo dobrą – 4,4%. Z powyż-szych informacji wynika, że największą wiedzę na temat znajomości suplementów diety mieli studenci, a potem lice-aliści i gimnazjlice-aliści. Może być to związane z łatwiejszym dostępem do informacji, posiadaniem dodatkowej wiedzy i szerokimi zainteresowaniami naukowymi [10, 12].
Źródła zdobywania wiedzy z suplementów diety w za- leżności od aktywności fizycznej, płci, miejsca zamiesz-kania i poziomu wykształcenia
Informacje na temat suplementów diety respondenci czerpali przede wszystkim z mediów, prasy, forum interne-towego, ulotek i reklam w aptece oraz od lekarza, rodziców, kolegów i koleżanek. Z badań przeprowadzonych przez fir-mę TNS Ośrodka Badania Opinii Publicznej (OBOP) [17]
dotyczącą stosowania suplementów diety wynika, że Polacy najczęściej korzystali z porady farmaceuty lub lekarza, natomiast rzadziej opierali się na wskazówkach rodziny, przyjaciół i sięgali po publikacje lub informacje reklamo-we.
Aktywność fizyczna.
Określając relację pomiędzy aktywnością fizyczną bada-nej młodzieży, a źródłem informacji o suplementach diety stwierdzono, że spośród osób aktywnych fizycznie połowa respondentów zdobyła tę wiedzę od lekarza, 45,7% – od ro-dziców, a po 32,6% – z mediów oraz ulotek i reklam w aptece, natomiast w przypadku osób nie uczęszczających na zajęcia do siłowni 54,2% uzyskało wiedzę o tych preparatach z me-diów, 43,2% – z ulotek i reklam w aptece, a po 25,3% – z prasy i od lekarza. Z danych wynika, że z mediów najwięcej korzy-stały osoby nie uczęszczające na zajęcia do siłowni (54,2%), natomiast z zalecenia lekarza - młodzież aktywna fizycznie (50%). Osoby aktywne fizycznie, uczęszczające do siłowni, czerpią wiedzę o suplementach diety od lekarza, natomiast młodzież nie uczęszczająca do siłowni korzysta głównie ze środków masowego przekazu. Potwierdzają to również spo-strzeżenia również innych autorów [12], którzy uważają, że najbardziej popularnym źródłem informacji o suplementach diety wśród osób o zwiększonej aktywności fizycznej są:
trenerzy (71%), lekarze (41%), internet (79%), magazyny dla sportowców (68%) i telewizja (52%). Według Just [8] etykiety opakowań produktów i suplementów oraz informacje w skle-pach „health shops” są cenniejszym źródłem informacji niż lekarze i zalecenia służby zdrowia.
Miejsce zamieszkania.
Na rysunku 3 przedstawiono zależności pomiędzy miej-scem zamieszkania respondentów, a źródłem z jakiego badani zdobywali informacje o suplementach diety. Zaobser-wowano, że 45,5% mieszkańców dużych miast i 64,7% wsi informację uzyskiwało z mediów, 36,6% i 52,9% – z ulotek i reklam w aptece, a 34,7% i 35,3% – od lekarza. Wiedzę od rodziców zdobywało 45,5% mieszkańców małych miast, 36,6% – z ulotek i reklam w aptece oraz od kolegi lub kole-żanki, a 27,3% – z mediów oraz od lekarza. Z powyższych danych wynika, że z mediów najwięcej korzystali miesz-kańcy wsi (64,7%), następnie mieszmiesz-kańcy dużych (45,5%) i małych miast (27,3%), z ulotek i reklam w aptekach – miesz-kańcy wsi (52,9%) i po równo mieszmiesz-kańcy dużych (36,6%) i małych miast (36,6%), z porad lekarza – mieszkańcy wsi (35,3%), dużych (34,7%) i małych miast (27,3%). Z poleceń Znajomość suplementów diety
rodziców (45,5%), kolegów (36,6%) lub koleżanek (36,6%) korzystali jedynie mieszkańcy małych miast. Można zatem stwierdzić, że głównym źródłem informacji o suplementach diety są środki masowego przekazu oraz lekarze. Miejsce zamieszkania nie ma zbyt istotnego wpływu na źródła pozyskiwania wiedzy o suplementacji, co może być związane z ogólną dostępnością i powszechnością mediów.
Rys. 3. Wpływ miejsca zamieszkania respondentów na pozyskiwanie informacji o suplementach diety.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.
Płeć.
Analizując uzyskane dane pod względem możliwego wpływu płci na posiadane wiadomości dotyczące suplemen-tów diety okazało się, że 74,3% kobiet opierało się przede wszystkim na informacjach uzyskanych z mediów, 62,9% – z ulotek i reklam w aptece, 31,4% – z prasy, 28,6% – od lekarza oraz po 25,7% – z forum internetowego i stron inter-netowych aptek lub dystrybutorów. Z kolei 36,2% mężczyzn o preparatach tych dowiedziało się od lekarza i 36,2% – z mediów, 34% – od rodziców, 29,8% – z ulotek i reklam w aptece, 18,1% – od kolegi lub koleżanki oraz 17% – z pra-sy. Z danych tych wynika, że kobiety częściej sugerują się informacjami podawanymi w mediach (74,3%) o różnych preparatach, natomiast mężczyźni zasięgają porady u specja-listy – lekarza (36,2%) i rodziny (34%). Z powyższych danych można stwierdzić, że kobiety są bardziej podatne na reklamy i informacje podawane w mediach, natomiast mężczyźni są mniej ufni wobec mediów, natomiast bardziej wierzą w za-pewnienia lekarzy i rodziny [8, 13].
Poziom wykształcenia.
Na rysunku 4 przedstawiono zależność pomiędzy pozio-mem wykształcenia ankietowanych, a posiadaną przez nich wiedzą o suplementach diety. Stwierdzono, że 56,8% gimna-zjalistów informacje na ten temat czerpało przede wszystkim z mediów, 43,2% – z ulotek i reklam w aptece, 27,3% – od lekarza, 25% – od rodziców i 22,7% – z prasy, natomiast 51,3% licealistów - z mediów, 41% - z ulotek i reklam w apte-ce, 28,2% – z prasy, 23,1% – od lekarza oraz po 20,5% z forum internetowego i od kolegi lub koleżanki. Połowa studentów o tych preparatach dowiedziała się przede wszystkim od lekarza, 45,7% – od rodziców, po 32,6% – z mediów oraz
ulotek i reklam w aptece, a 17,4% – z forum internetowego.
Z przedstawionych danych widać, że z mediów najwięcej korzystali gimnazjaliści (56,8%), potem licealiści (51,3%) i studenci (32,6%), z ulotek i reklam w aptece – gimnazjali-ści (43,2%), licealigimnazjali-ści (41%) i studenci (32,6%), z zalecenia lekarza – studenci (50%), gimnazjaliści (27,3%) i licealiści (23,1%), z rady rodziców – studenci (45,7%) i gimnazjaliści (25%), z prasy – licealiści (28,2%) i gimnazjaliści (22,7%), z forum internetowego – licealiści (20,5%) i studenci (17,4%), a z porad koleżanek lub kolegów – tylko licealiści (20,5%).
Z informacji tych wynika, że osoby z niższym wykształ-ceniem są najbardziej ufni wobec informacji podawanych w mediach, co zmienia się wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia ankietowanych. Osoby z wyższym wykształ-ceniem w mniejszym stopniu opierają się na reklamach podawanych w środkach masowego przekazu. Respondenci ci większym zaufaniem darzą lekarzy, rodzinę i znajomych.
Z danych literaturowych [9] wynika, że osoby z wykształ-ceniem średnim najczęściej kierują się poradą farmaceuty (59%), a także publikacjami prasowymi (26%) i książkowy-mi (13%), natoksiążkowy-miast osoby z wykształceniem ponadpodsta-wowym opierają się głównie na opinii lekarza (50%), rodziny (39%) oraz informacjach przedstawianych w programach telewizyjnych i radiowych (19%).
Rys.4. Wpływ poziomu wykształcenia respondentów na pozyskiwanie informacji o suplementach diety.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.
WNIOSKI
Lepszą znajomością suplementów diety wykazały się osoby aktywne fizycznie niż osoby nie uczęszczające na zaję-cia do siłowni. Większą wiedzę o tych preparatach posiadali mężczyźni niż kobiety oraz osoby z wyższym wykształce-niem. Byli to przede wszystkim mieszkańcy małych miast.
Studenci, mężczyźni i osoby aktywne fizycznie informa-cje na temat suplementów diety czerpali przede wszystkim od lekarza i z mediów, natomiast młodzież, kobiety oraz oso-by nie uczęszczające na zajęcia do siłowni wiedzę tę zdooso-byli przede wszystkim ze środków masowego przekazu i ulotek w aptekach. Z ulotek, reklam w aptece Od sprzedawcy w sklepie Od instruktora w klubie fitness
% osób
Źródła wiedzy o suplementach diety
Wieś
Miasto powyżej 100 000 Miasto do 100 000
Miasto powyżej 100 000 mieszkańców
0 10 20 30 40 50 60 Z ulotek, reklam w aptece Od sprzedawcy w sklepie Ze stron internetowych aptek, dystrybutorów Z forum internetowego Od instruktora w klubie fitness
% osób
Źródła wiedzy o suplementach diety
Studenci Licealiści Gimnazjaliści