Wprowadzenie do metodyki badań w Wielkopolskim systemie

Jednym z głównych elementów WSMiP jest system analiz i prognozowania po-zwalający na wyciąganie wniosków o dopasowaniu systemu kształcenia zawodowe-go do potrzeb regionalnezawodowe-go rynku pracy. Nowatorskim charakterem rozwiązania jest skupianie się równocześnie na kompetencjach, w szczególności umiejętnościach w odniesieniu do rynku pracy, a nie jak to było praktykowane do tej pory, na dwu-torowych oddzielnych działaniach nastawionych z jednej strony – na podnoszenie kwalifikacji, a z drugiej – prowadzenie analiz wolnych miejsc pracy.

20 N. Denzin: Sociological Methods: A Sourcebook. Aldine Transaction, 2006, p. 124.

21 T. Boskar: Integrowanie badań ilościowych i jakościowych w rozwiązywaniu problemów marketingowych.

„Marke-ting i Rynek” 2/2009, PWE, Warszawa 2009, s. 2-6.

Słabością wielu systemów monitorowania i prognozowania rynku pracy jest brak wskazania źródeł informacji, jakie powinny być wykorzystywane w procesie diagno-zowania o zapotrzebowaniu na zawody, kompetencje, w tym umiejętności na lo-kalnym rynku pracy.

W Polsce monitoringiem rynku pracy zajmują się między innymi powiatowe urzędy pracy (PUP). Mają one do dyspozycji dane statystyczne dotyczące osób poszukujących pracy w określonym zawodzie oraz dane przedsiębiorstw, które zgłaszają zapotrzebowanie na pracowników w określonym zawodzie. Zdarza się, że do diagnozowania potrzeb edukacyjnych urzędy pracy dysponują informacjami uzyskiwanymi od lokalnych pracodawców. Niestety takie podejście do wnio-skowania o potrzebach rynku pracy nie jest pozbawione ograniczeń. Zbiorowość pracodawców jest najczęściej przypadkowa, niereprezentatywna. Co więcej, w Pol-sce jak do tej pory brak było systemu monitorowania i prognozowania zapotrzebo-wania na określone kompetencje, była możliwa tylko analiza według zawodów. Takie podejście nie pozwala na zaplanowanie istotnych zamian w kształceniu mło-dzieży w ramach określonego zawodu, nie pozwala na zmianę profilu zawodu, który w wyniku przemian technologicznych, informatycznych, społecznych podlega ewo-lucji: jedne umiejętności stają się niepotrzebne, a na ich miejsce pojawiają się nowe.

Realizując zadanie polegające na stworzeniu systemu integrującego potrzeby różnych uczestników procesu wymiany na rynku pracy, należało dokonać identyfi-kacji potencjalnych jego beneficjentów, a następnie zbadać ich opinie, postawy

i potrzeby względem takiego systemu23.

Do grupy przyszłych użytkowników podsystemu informatycznego WSMiP

zali-czono pracodawców, pracobiorców24 (tu: uczniów szkół o profilu zawodowym),

instytucje, urzędy, szkoły o profilach zawodowych oraz organizacje szkolące z ob-szaru Wielkopolski. Równie istotnym elementem realizacji postawionego zadania było rozpoznanie i zaopiniowanie istniejących systemów informatycznych o podob-nych celach rynkowych istniejących w Polsce, a także przeanalizowanie podstaw funkcjonowania najwyżej ocenianego systemu edukacji na świecie – w Finlandii.

Zrealizowanie tak postawionych postulatów wymusiło opracowanie nowator-skiej metodyki badawczej opartej na podziale badań na dwie fale:

― „I fala” badań miała charakter eksploracyjny i objęła identyfikację i analizę

dostępnych systemów i metod monitorowania rynku pracy w Polsce,

23 M.Goliński, M. Miądowicz, Z. Włodarczak: Implementation of computer systems in quality management: Organizations in changing environment. Current problems, concepts and mathods of management: Proceedings of the Eleventh International Conference on Human Aspects of Advanced Manufacturing: Agility and Hybrid

Automa-tion 4th InternaAutoma-tional Conference ERGON-AXIA: HAAMAHA 2007: Managing Enterprise ot the Future, July 9-12, 2007 Poznań, Poland / W.M. Grudzewski, I. Hejduk, S. Trzcieliński [eds.], Madison (USA): IEA Press, 2007, s. 670-680.

dzenie wywiadów z konsultantami w projekcie (Urząd Miasta Poznania, Powiatowy Urząd Pracy w Poznaniu) oraz wywiadów eksperckich podczas wizyt studyjnych w Finlandii na Osthrobotnia University w Ylivieska, a także przeprowadzenie wy-wiadów indywidualnych (IDI) i wywy-wiadów grupowych pogłębionych (FGI) z przedstawicielami instytucji rynku pracy (IRP), pracodawcami i uczniami szkół o profilach zawodowych (PR/UCZ). Istotą badania było uzyskanie opinii i ocen istniejących w Polsce systemów monitorowania i prognozowania rynku pracy oraz oceny koncepcji wprowadzenia rozbicia zawodów na grupy kompetencji, a ich na umiejętności, co miało pozwolić na łatwiejsze kształtowanie oferty pracy przez pracodawców i budowanie aplikacji przez uczniów. Uzyskane wyniki posłużyły opracowaniu metodyki budowania map kompetencji i umiejętności dla poszczegól-nych zawodów oraz wskazały – obszary dalszego doskonalenia jednocześnie pro-jektowanych: narzędzia informatycznego i podsystemu informatycznego (patrz rozdz. 3 i 4).

― „II fala” badań miała charakter eksplanacyjny i dotyczyła testowania

dosko-nalonego narzędzia informatycznego w trzech grupach użytkowników (Instytucje Rynku Pracy, pracodawcy, uczniowie) z wykorzystaniem metody FGI. Badani oce-niali wady i zalety proponowanego rozwiązania, oceoce-niali kroki w wykorzystywanym module oraz wskazywali propozycje dalszych ulepszeń. Uzyskane wyniki pozwoliły na kolejny poziom doskonalenia narzędzia informatycznego w modułach: anali-tycznym, pracodawca, uczeń. Uzyskano szereg dodatkowych opinii dotyczących poziomu kształcenia umiejętności w różnych zawodach, zdiagnozowano problemy pracodawców związane z zatrudnianiem pracowników.

Opracowany i przedstawiony na rysunku 2.2 proces badawczy jest w pełni au-torski i został przygotowany w oparciu o integrację metod ilościowych i jakościo-wych po kilkumiesięcznych pracach z wykorzystaniem konsultacji z ekspertami zarówno ze sfer naukowych, jak i praktyki rynkowej. Chcąc zapewnić bieżące wyko-rzystywanie pozyskiwanych informacji i zminimalizować ryzyko odrzucenia „Wiel-kopolskiego systemu monitorowania i prognozowania” przez organizacje rynku pracy, system edukacji i przedsiębiorstwa podzielono na dwie fale: eksploracyjną

i eksplanacyjną25.

25 Badania eksploracyjne stosowane są, gdy konieczne jest pojęcie istoty zjawisk i procesów wraz z określeniem zakresu informacji niezbędnych do zgromadzenia. Prowadzi się je pomimo niepełnej wiedzy o kierunkach i sposobach, jak dokładnie powinny być wykonane, badania eksplanacyjne mają dokładnie ustalone cele i zakresy potrzebnych informacji, prowadzone w celu wyboru najlepszej moż-liwości rozwiązania problemu E. Więcek-Janka w: W. Mantura: Marketing przedsiębiorstw przemysłowych,

op. cit.; J. Penc: Encyklopedia zarządzania. Wyd. Wyższej Szkoły Studiów Międzynarodowych,

Rys . 2 .2 . Me to dyk a ba da ń w „ W iel kop ol sk im sys tem ie m on itor owan ia i p rogn oz owan ia” [34]

W „I fali” dokonano badań na potrzeby potwierdzenia hipotezy o konieczności

powstania platformy informacyjnej o szerokim spektrum tematycznym dla wielu grup odbiorców związanych z rynkiem pracy: dyrektorów i uczniów szkół o profilu zawodowym, przedsiębiorców, instytucji rynku pracy oraz organizacji szkolenio-wych. Istotną korzyścią tej fali badań było wypracowanie innowacyjnego spojrzenia na zapotrzebowanie rynku pracy. Dotychczas w praktyce przyjmowano, że przed-siębiorcy poszukują określonych zawodów, w których specjalizują się kandydaci do podjęcia pracy. Pogłębione wywiady grupowe dowiodły, że coraz mniej istotny w doborze pracownika jest zawód, coraz bardziej zaś umiejętności, jakie ma kandy-dat. Wynikiem takiego spostrzeżenia było podjęcie decyzji o wprowadzeniu do WSMiP map kompetencji i umiejętności.

Dzięki takiemu podejściu umiejętności mogą być wybierane i łączone na zasa-dzie dowolności, dzięki czemu dowiadujemy się o rzeczywistym popycie na pra-cowników. Z punktu widzenia szkół o profilach zawodowych i ich uczniów roz-wiązanie takie daje możliwość obserwacji zapotrzebowania na poszczególne umie-jętności i kompetencje, co pozwala na dostosowanie programów kształcenia w wybranych zawodach do oczekiwań rynku pracy oraz pozwala uczniom na analizę posiadanych umiejętności i zestawiania ich z zapotrzebowaniem przed-siębiorców na różnych obszarach geograficznych i w różnych branżach. Wyniki i obserwacje poparto analizą rozwiązań zastosowanych w Finlandii w ostatnim 10-leciu. Wszystkie wnioski zarówno z badań wtórnych, jak i pierwotnych wykorzy-stano przy doskonaleniu testowej wersji podsystemu informatycznego, którego zadaniem jest gromadzić i przetwarzać dane w trybie bieżącym, a także raportować i prognozować w oparciu o posiadaną bazę wiedzy.

„II fala” objęła badaniami trzy główne grupy użytkowników WSMiP: IRP,

uczniów i pracodawców. Zrealizowano postawione problemy badawcze dotyczące oceny istniejących modułów systemu, a także przetestowano w warunkach labora-toryjnych intuicyjność i przydatność rozwiązań informatycznych przez opisane grupy użytkowników. W badaniach zastosowano zarówno metody jakościowe, jak i ilościowe. Opracowana autorska metodyka badań pozwoliła na hybrydowe zasto-sowanie metody pogłębionego wywiadu grupowego z ankietą bezpośrednią. Takie rozwiązanie pozwoliło na pozyskanie danych jakościowych o obszernych walorach badawczych i ilościowych, pozwalających na zastosowanie porównań między gru-pami badanych. Przebieg badań został utrwalony w zapisie audio-video, co pozwala na analizę nie tylko wypowiedzi, ale także ocenę emocjonalną i postawę uczestni-ków badania wobec prezentowanego rozwiązania. Dokonano również analizy źró-deł wtórnych i wyników wywiadów eksperckich realizowanych na przestrzeni dzie-więciu miesięcy dotyczących odmienności funkcjonowania systemów: edukacyjnego i rynku pracy w Finlandii. Wybrane rozwiązania wprowadzono do WSMiP.