Wprowadzenie

W krajach uprzemysłowionych, a tak e w Polsce, ro nie liczba przypadków nagłego zatrzymania kr enia (NZK). Ci gły rozwój medycyny i ró nego rodzaju technologii nieustannie uzbraja nas w nowe metody walki z nieuchronn , jednak czekaj c ka dego z nas mierci . Sytuacja, kiedy serce nagle zatrzymuje si , ustaje kr enie krwi jest nieprzewidywalna, zaskakuj ca, i niestety bardzo cz sto nieodwracalna. Statystycznie rzecz ujmuj c najcz ciej do NZK dochodzi w domu (1). Wi e si to cz sto z brakiem wiadków takiego zdarzenia oraz jednocze nie opó nieniem w udzielaniu pierwszej pomocy. Niestety w tej sytuacji czas nie jest naszym sprzymierze cem. Im pó niej resuscytacja kr eniowo-oddechowa (RKO, z ang. cardio-pulmonary resuscitation – CPR) jest rozpocz ta, tym mniejsze s szanse pacjenta na prze ycie. Według bada , z ka d minut opó nienia w rozpocz ciu RKO, szanse pacjenta na prze ycie spadaj o około 7-10 % (2).

Spo ród wszystkich przyczyn zgonów na wiecie, najcz stsz jest choroba niedokrwienna serca (3). W Europie za , choroby sercowo-naczyniowe stanowi około 40%

wszystkich zgonów w grupie do 75 roku ycia (4). Kolejne przyczyny w zale no ci oczywi cie od wieku pacjenta to udary, urazy i nowotwory. W ród osób dorosłych obci onych chorob niedokrwienn serca, NZK jest przyczyn ponad 60% zgonów (5).

W pracy Atwood C, Eisenberg MS, Herlitz J, Rea TD opublikowanej w Resuscitation z roku 2005, dotycz cej analizy w ród 37 populacji europejskich wykazano, e u pacjentów leczonych przez pogotowie ratunkowe, roczna cz sto pozaszpitalnego zatrzymania kr enia (z ang. Out of Hospital Cardiac Arrest – OHCA) wynosi 38 na 100 000 mieszka ców, niezale nie od mechanizmu zatrzymania kr enia (6). W Europie, dochodzi rocznie do 700 000 zgonów z powodu NZK, z tego około 275 000 przypadków stanowi pozaszpitalne NZK. W Stanach Zjednoczonych NZK pozaszpitalne wyst puj z cz sto ci około 375 000 na rok (7).

Nagłe zatrzymanie kr enia (NZK, z ang. sudden cardiac arrest – SCA) definiuje si jako - nagły stan chorobowy, w którym dochodzi do zatrzymania czynno ci mechanicznej serca powoduj cego ustanie kr enia krwi. Wtórnie do zatrzymania pracy serca dochodzi do zatrzymania oddechu i w konsekwencji dochodzi do nieodwracalnego uszkodzenia mózgu.

Wła ciwym post powaniem po rozpoznaniu NZK jest rozpocz cie resuscytacji.

Mówi c o nagłym zatrzymaniu kr enia, cz sto u ywamy synonimu - nagła mier sercowa (z ang. - sudden cardiac death – SCD). Do cech nagłej mierci sercowej zaliczamy:

- naturalna: mier powstała w toku procesów biologicznych, a nie z przyczyn zewn trznych czy urazowych

- nagła: od pocz tku objawów do zgonu upływa nie wi cej ni 60 minut

- sercowa: w odró nieniu od innych przyczyn nagłych zgonów np. masywnego zatoru t tnicy płucnej lub udaru mózgu przyczyna wynika z patologii sercowej i ma w zdecydowanej wi kszo ci podło e arytmiczne

- nieoczekiwana: osoba uprzednio nie chorowała "na serce" lub je li chorowała to jej stan był na tyle stabilny, e nie zapowiadał zgonu (8)

Najcz stszym rytmem pierwotnym w nagłej mierci sercowej jest migotanie komór (z ang. Ventricular Fibrillation – VF), które stanowi blisko 59% - 65% wszystkich przypadków (9, 10). Jest to stan, w którym komory serca zaczynaj kurczy si w bardzo szybki, nieskoordynowany sposób (ponad 300 uderze na minut ). Ten nieskuteczny rytm pracy serca powoduje, e serce nie jest w stanie zapewni odpowiedniego przepływu krwi do mózgu. W rezultacie chory traci przytomno i umiera po kilku minutach, je eli w por nie nadejdzie pomoc. Analizy pierwszego zarejestrowanego rytmu w pozaszpitalnym zatrzymaniu kr enia wykazuj jednak cz sto, e VF stanowiło jedynie 25-30% (11).

Z du ym prawdopodobie stwem mo na stwierdzi e VF wyst powało cz ciej jako rytm wyj ciowy, jednak czas który upłyn ł od NZK do momentu przyjazdu pogotowia, spowodował zmian rytmu, najcz ciej w asystoli (11).

Standardow metod post powania w leczeniu VF, która daje najlepsze efekty jest defibrylacja. Jest to metoda polegaj ca na wykorzystaniu energii elektrycznej, która przepływaj c przez serce, powoduje zatrzymanie migotania i przywraca prawidłow czynno elektryczn w komórkach mi niowych serca. Staje si tak dzi ki depolaryzacji krytycznej masy mi niowej serca, co w konsekwencji przerywa nieskoordynowane kurczenie si włókien mi niowych, przywracaj c prawidłow prac elektryczn i hemodynamiczn serca (12). W konsekwencji powinno ono wznowi swoj prac hemodynamiczn , generuj c prawidłowy przepływ krwi przez serce, mózg, płuca i inne organy. Im szybciej

„defibrylujemy osob ” z migotaniem komór od momentu NZK, tym wi ksz ma ona szans na prze ycie. Najlepsze efekty uzyskuje si gdy pierwsza defibrylacja jest wykonana do 3 min od NZK, skuteczno mo e wzrosn nawet do 75% (13). Niestety im dłu szy czas mija od momentu zatrzymania serca, zwłaszcza powy ej 4-5 minut, rozpoczyna si nieodwracalny proces obumierania mózgu.

Pozostałe rytmy, które prowadz do nagłej mierci sercowej, to: cz stoskurcz komorowy bez t tna (pulseless Ventricular Tachykardia – pulseless VT) – rytm który równie

podlega defibrylacji, oraz rozkojarzenie elektro-mechaniczne zwane inaczej czynno ci elektryczn bez t tna (z ang. pulseless electrical activity – PEA), oraz asystolia (14).

Obecne Mi dzynarodowe Wytyczne Resuscytacji z 2010 r. bardzo szczegółowo opisuj jak nale y post powa w ka dym z czterech głównych zaburze elektrofizjologicznych, w przypadku NZK. Wytyczne te zmieniaj si co 5 lat, zgodnie z aktualn wiedz medyczn i doniesieniami naukowymi. Ostatnie wytyczne, ogłoszone 18 pa dziernika 2010, oparte s na dokumencie CoSTR (Consensus on CPR Science with Treatment Recommendations) który porz dkuje w jednym dokumencie wyniki prac naukowych zwi zanych z tematyk resuscytacji kr eniowo-oddechowej (15). Tworzeniem, aktualizacj i ujednoliceniem rekomendacji w zakresie resuscytacji zajmuje si Mi dzynarodowy Komitet Doradczy ds. Resuscytacji - ILCOR (z ang. International Liaison Committee on Resuscitation). W jego skład wchodz : American Heart Association (AHA), European Resuscitation Council (ERC), Heart and Stroke Foundation of Canada (HSFC), Australian and New Zealand Committee on Resuscitation (ANZ COR), Resuscitation Council of Southern Africa (RCSA), Inter-American Heart Foundation (IAHF) i Resuscitation Council of Asia (RCA). ILCOR od wielu lat zajmuje si systematyzowaniem i ustalaniem nowych wytycznych resuscytacji zgodnie z analiz najnowszych doniesie naukowych oraz pracami szerokiego grona ekspertów z całego wiata w poszczególnych grupach roboczych zajmuj cych si poszczególnym aspektami resuscytacji (16).