Z 14-go na 15 września nocą jechaliśmy przez Złoczów, który był całkowicie zakorkowany* Część oddziałów wojskowych szła i jechała na wschód, a część wracała do Lwowa* Przejecha
nie przez Rynek w Złoczowie wydawało się niemożliwe* Ale nasz kierowca jakimś cudem się przedostał* Do Lwowa dojeżdżliśmy o świcie, z trudem, ponieważ samochód kilkakrotnie nawalał*
Zgłosiłam się na Stadion do insp* Wasilewskiej, z tym, że mam w DOK załatwić sprawy wynikające z przywiezionego zarządzenia.
Około godz*9-ej poszłam do DOK i zastałam lokal całkowicie opustoszały, z dużą Ilością aktów na podłogach} po pewnym czasie znalazł się jakiś chorąży, który potwierdził że nikogo nie ma* Gdy ogólnie powiedziałam o charakterze sprawy -
powiedział, żeby jednak koniecznie przyjść nazajutrz, że ra- j czej DOK będzie funkcjonowało* Gdy przyszłam l O g o września
DOK funkcjonowało 1 na podstawie zarządzenia Ministra załatwi
łam powołanie lwowskiego batalionu PSK*
Odrazu 16-go września - inspektorka Wasilewska powołała odnośną Komisję, która zgodnie z obowiązującą Instrukcją przeprowadziła werbunek ochotniczek* Przewodniczącą Komisji była Dr Zofia Franio* W skład Komisji wchodziłam ja 1 zdaje
się inspekt* Stokowska*
Po badaniu lekarskim zostało przyjętych 49 ochotniczek.
FWK lwowskie - faktycznie zmobilizowane z chwilą wybuchu
wojny - wreszcie zdobyło formalną podstawę istnienia* W każdym j razie faktom jest, że 16 września powstał Lwowski batalion
pomocniczej służby kobiet* Batalion pełnił służbę porządkową, OPL i sanitarną* Na żądanie miejscowego dowództwa wysyłał pat#
role* Batalion formalnie istniał tylko 3 dni - do 19 września*
Z chwilą wejścia do Lwowa wojsk radzieckich - batalion został rozformowany} mieszkanki Lwowa powróciły do domów,
7
36
ochotniczki z innych terenów, a w tym grupa warszawska zostały umieszczone na kwaterach w charakterze cywilnych uchodźców.
Grupa warszawska do Warszawy powróciła 7-go listopada.-
--- 0 0 0
---8.**
«
37
38
Inspektorka Julia Halina Piwońska z domu Kowalska
Julia Halina Piwońska z domu Kowalska urodziła się w Warsza- wie w 1898 r. Do 1945 r. używała tylko imienia Halina.
/vhr—fiA
W 1913 r. przeniosła się z rodziną do Krakowa. rBłłsys Po ukończeniu wykształcenia średniego w 1915 r.rozpoczęła studii na Wydz.Filozoficznym UJ.Wjl9l6fc.w^j^€ha-ła na dłuższą kurację do
/>•■ j ^ / s
Zakopanego.i tam jrzeszła ip£M3-e)sak ol en i e w żeńskiej drużynie
^Strzelca i była inicjatorką nowych żeńskich zespołów tej orga- nizacji»W 1918 roku wróciła do Warszawy i wstąpiła do Ochotni
czej Legii Kobietko pewnym czasie zostałaj odkomenderowana do
,&Y fitA^ JQ_ _i
Wilna biorąc czynny udział w utrwalaniu północno- i południowo wschodnich granic Polski. Uzykała wtedy awans do stopnia ppor.
zweryfikowany po MkBŚKZKaiia doszkoleniu w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie. w 1 9 2 2 r - otrzymała przydział do pracy w Referacie Przysposobienia Rezerw Kobiecych /Wydiiału Bgzerw
[ w III Oddziale Sztabu Generalnego.Jednocześnie pracowała s p i n :
w Społecznym Komitecie PK do OK i była jedną z założycielek Klubu Starszych Instruktorek. W 1926 r. była komendantką
ty], , A ___ ^ /ł ^ N
... . PMC w Grodnie.Po pewny; czasie objęła tam rów
nież stanowisko kx££Swni£ZkixxH££±siątx referentki PW i WFK w ©kręgowym Urzędzie WF i PW. Po powrocie do Warszawy była
OPWK
w dyspozycji Komendy Naczelnej do spraw wyszkoleniowych, potem zastąpiła Stefanię Kudelską w funkcji kierowniczki referatu FWfe pwk w WYdziale WF i PWK. W W$dzi le Wyszkolenia OPWK opra
cowywała pisay?3r®5JBk±yx?irs?!TJEmźw^; programyszkoleniowe kadry in~
struktorskiej,plany masowego przygotowania kobiet do obrony kra ju,, 1X* % uchwaleniu przez Sejm Ustawy o powszechnym obowiąz
ku wojskowym - w 1938r. zadania i zakres pracy Wydziału WF i PWK bardzo się rozbudowały i skomplikowały.
W okresie wiosenno-letnim 1939 r. do zadań Inspektorki Haliny Piwońskiej należały przede wszystkif? sprawy
wyszkole-leniowe,a w szczególności przygotowanie i wykonanie programów
39
H M M
2
-na obozach letnich.Od 10 lipca do 15 sierpnie 1939 wizytowała te obozy zarówno z ramienia PU WF i FW jak Komendy Naczelnej OPWIC.
Od 15 si/rpnia pracoała bardzo intensywnie, przede wszystkim wykonywała zlecane doraźnie opracowania z zakresu WSK.
f września wyjechała z Warszawy pociągiem ewakuacyjnym, UsŁoSiL 9i<,
dotarła do Lwowa, skąd zgodnie z r o zkazen wyjecha dła -do Łucka celem uzyska -n&a podpisu Min.S.WojskjWróciła do Lwowa 16gojit^
s
września ^weszła w skład Komisji werbującej ochotniczki do Lwowskiego Kobiecego Batiiionu *SXXBS3KX PSW.
W listopadzie 1939 r. wróciła do Warszawy i natychmiast zgłosiła się do perscy w SZP.Została mianowana zastępczynią szefa Oddziału Łączności Konspiracyjnej / VK / KG SZP paniny Karasiówny i przyjęła pseudonim Henryka„Fłankeję
W czasie Powstania Warszawskiego przeszła z Woli do Śródmieścia i w sztabie Montera kierowała komórką
szyfrancką i organizowała łączność kanałową. p 0 kapitulacji mjr Halina SHBjaBi* Piwońska
PowstaniaYo'trzymała razkaztodbudowania i dalszego kierowania
<v
łącznością KG AK na terenach zajętych przez Niemców*
W styczniu 1945 r wróciła do Wardzawy , ukończyła 2-le tnie studium Ekonomii Budowlanej na Politechnice Warszawskiej
f) ifató
i od 1947 r. przez 20 lat praciig*. w Biurze Odbudowy Stolicy.
SZła , , j (M, wre«^ lAwUtelfiMty
Schorowana przeojao^gi w 1967 r. na emeryturę i-j?«n±ę-inwalida-i zajęła si-j?«n±ę-inwalida-ię gromadzeni-j?«n±ę-inwalida-iem materi-j?«n±ę-inwalida-iałów i-j?«n±ę-inwalida-i dokumentów^o
historii ruchu pwk do ok.Obszerne przyczynki do %e^-h4-s%a-tego problemu zawarła w opracowaniu Przysposobienie Wojskowe Kobiet - Zadania i realizacja.Była członkiną Komisji Historii
t/a
Kobiet w Walce o Niepodległość przy PTH. X
Z \arła 8 grudnia 1974 *. i zgodnie ze swym życzeniem -zbiorowym grobie uczestniczek walki o niepodległość,
w latach 1914 - 1945.
40
Inspektorka Julia Halina Piwońska, 2 domu Kowalska, ur. 1898 r«
Od 1919 r służyła w Ochotniczej Legii Kobiet, potem do 1924 r miała w stopniu podporucznika przydział do Wydziału Przysposobienia Rezerw w Oddziale III Sztabu Generalnego, Równocześnie jako jedna . z inicjatorek ruchu działała w Komitecie Społecznym PKdOK,
Od 1927’ r pełniła funkcję Komendantki okręgu PWK w Wilnie
i kierowniczki referatu wf i pw kobiet w Okręgowym Urzędzie ¥P i PW DOK III Grodno^^DOK VIII Toruń, po czym pracowała do 1939 r
w PUWFiPW na stanowisku kierowniczki referatu pwk i równocześnie ' była kierowniczką Wydziału Wyszkolenia w Komendzie Naczelnej PWK.
W Kampanii Wrześniowej miała przydział do Kobiecego Batalionu Wojskowej Służby Pomocniczej we Lwowie. Zaprzysiężona jako ,,Henryka,ł w listopadzie 1939 r w SZP pełniła funkcję zastępczyni Szefa
Oddziału Łączności Konspiracyjnej w sztabie Komendy Głównej
SZP-ZWZ-AK. Uczestniczyła w Powstaniu, organizując m. In, w sztabie
"Montera" łączność kanałową. W KG AK w Częstochowie pełniła
w stopniu majora funkcję Szefa Oddziału Łączności Konspiracyjnej.
Po wojnie ukończyła studia ekonomiczne i pracowała w BOS /Biurze Odbudowy Stolicy/. Zmarła w 1974 r w Warszawie.
Pochowana na Powązkach we wspólnym grobie PWK.
8
41
Szkic 14 biogram Piwońskiej
równocześnie funkcję kierowniczki Wydziału Wyszkolenia w
Komendzie Naczelnej Organizacji PKdOK (późniejszej PWK)
W czasie kampanii wrześniowej 1939 r. została 5 IX ewakuowana z
PUWFiPW do Lwowa, gdzie kierowałakomisją poborową do Kobiecego Batalionu Pomocniczej Słżby Wojskowej.
Dnia 7 ź powróciła do Warszawy wkrótce zaprzysiężona w SZP.
Przez 4 lata pełniła funkcję zastępczyni Szefa Oddziału V K
■ % 3
42
sztabu KG AK. Uczestniczyła w Powstaniu jako Szef Łączności KG w
sztabie Dowódcy Powstania "Montera", gdzie m.in. zorganizowała łączność k a n a ł o w ą .
członkini Komisji Historycznej Kobiet perzy PTH właczyła się
intensywnie do j ej p r a c .
Zmarła 8 grudnia 1974 r. pochowana w wspólnym Grobie PWK na
Powązkach warszawskich.
Mianowanaw 1922 r. ppor., 28 września 1944 r. mjr.
Odznaczona 4- krotnie Krzyżem Walecznych i innymi odznaczeniami.
43
44
45
46
47
. f t h f sJ-> e-frz^ / / C^€l^ 2 ^/lJ^r,f c? ' kowskiego Oddziału Żeńskiego Polskiej Orga-
> nizacji W ojskowej (POW ) i. została jego kom en
wie kontynuow ania przygotow ania i udziału, ko
biet w pom ocniczych służbach wojskowych oraz powołania w III Oddziale Sztabu Generalnego, w W ydziale Przysposobienia Rezerw — kom órki do spraw przysposobienia wojskowego kobiet.
W ładze wojskowe uwzględniły tezy Zjazdu, a Halina, je j.sio stra Irena, Maria W ittek i Ma
ria. Podhorska-M oldenhawerowa odbyły doszkołe- nie w Szkołę Podchorążych Piechoty w W arsza
wie i w r. 1922 uzyskały w eryfikację stopni- ofi
cerskich. H alina została zatrzy m an a w służbie czynnej i przydzielona do pracy w III Oddziale S ztabu Generalnego w W ydziale Rezerw w Refe
racie Rezerw Kobiecych, kierowanym przez M. W itte k . R eferat ten opracowywał m. in. p ro je k ty a k t praw nych, programów, założeń orga
nizacyjnych Przysposobienia Wojskowego Ko
biet (PW K ). W październiku 1922. była jedną
Wpłynęło dnia C?^.
szawie, objęła stanowisko kierowniczki referatu PW K. Jednocześnie pracowała społecznie w Ko
mendzie Naczelnej PW K jako kierowniczka wy
działu wyszkolenia.
We wrześniu 1939 na polecenie M. W ittek F.
wyjechała z W arszawy i dotarła do miejsca po
bytu w icem inistra spraw wojskowych, gdzie uzyskała ak t dotyczący powołania Kobiecych Batafionów pomocniczej służby wojskowej. Akt ten dowiozła 15 IX 1939 do Lwowa, w 'w y n ik u czego pierwszy Kobiecy Batalion pomocniczej służby wojskowej mógł już prawnie brać udział w walkach Lwowskiej B rygady Obro- ' ny Narodowej. W listopadzie 1939 P. wróciła do W arszaw y i zgłosiła się do pracy w Służbie Zwycięstwu Polski (SZP). Została mianowana zastępcą Ja n in y K araś, szefa Oddziału Łącz- ności K onspiracyjnej (krypt. V^K) Kolnendy Głównej SZP. P. przyjęła pseud. H enryka i p e F niła swą funkcję p rztz cały-okres okupacji, ko
lejno w Związku W alki Zbrojnej i Armii K ra
jowej (AK). Bezpośrednio kierowała': działem personalnym , łącznością w ew nętrzną nącznoścfą krajow ą «V-K». W pow staniu w arszawskim 1944 r., po rozdzieleniu - «V-K» na dw a dublujące się zespoły, przeszła z Wroli razem z częścią Sztabu K om endy Głównej (KG) AK do Śródmieścia, gdzie zorganizow ała służbę kancclaryjno-szyfran- cką i łączności w w arunkach bojowych i kie przez Niemców. Podlegała bezpośrednio ostatn ie
mu Kom endantow i Głównemu AK gen. «Niedź- wiadkowi» (Leopoldowi Okulickiemu) aż do roz
w iązania przez, niego AK 19 I 1945. Jego roz
kazem została awansowana do stopnia m ajora AK (zweryfikowana 10 II 1960 jako m ajor W P).
W styczniu 1945 P. wróciła do W arszawy i rozpoczęła pracę w Biurze Odbudowy Stolicy (BOS). Ukończyła dwuletnie Studium Ekonomii Budowlanej. W ostatnich latach pracow ała m. in.
jako kierownik działu zleceń w Biurze Projektów Budownictwa Ogólnego (dawne BOS). O trzy
m ała liczne dyplom y uznania i wyróżnienia.
krotnie Krzyżem W alecznych, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Medalem W ojska Polskiego
Yiźicyźhzi: ,&Cc&>(?Pa<3
\Ą(S
SYLWETKA HALINY PIW OŃSKIEJ/Jadwiga Puchalska
3/i
Julia Halina Piwońska z domu Kowalska urodziła się 22 maja 1898 r.
w Warszawie, jako córka lekarza społecznika, Franciszka Kowalskiego. Do 1913 r. mieszkała, razem z rodzicami i starszą o 3 lata siostrą Ireną w War
szawie, gdzie uczęszczały na pensję Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny przy ul. Wiejskiej. W 1913 r. rodzina przeniosła się do Kra
kowa. Po uzyskaniu średniego w ykształcenia w 1915 r. rozpoczęła studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
243
50
I i WychowaniaFizycznegoKobiet w OkręgowymUrzędzie PWi WF w Grodnie. W 1933r.w uznaniuzasług została mianowana Inspektorką PWK, najwyższymstopniemOrganizacji PWK. W 1935r. — przeniesiona doWarszawy objęła funkcje kierowniczki ReferatuPrzysposobienia Wojskowegow Wydziale PWi WF. Jednocześnie pracowaław Komendzie NaczelnejOrganizacjiPWK, pełniąc funkcję kie rowniczki WydziałuWyszkolenia. Opracowywałatamprojektyprogra mów, plany masowego przygotowania kobietdoobronyKraju,programy szkoleniowe kadry instruktorskiej itp. * * * We wrześniu1939r. została ewakuowanaz Warszawyrazemz Pań stwowymUrzędemPWi WF. W Trawnikachk.Lublina otrzymałaodKo mendantki NaczelnejPWKMariiWittek poleceniedotarcia dom.p. mini strasprawwojskowych, w celuuzyskaniaakceptacjinaorganizowanie kobiecychbatalionówPomocniczej SłużbyWojskowej. W trudnych wa runkachbojowychdotarła dowice-ministrasprawwojskowych, uzyskała odpowiedni dokument i dowiozła go15IX 1939r.doLwowa. Natej pod stawiepierwszykobiecy batalionmógł wziąćudziałw walcew składzie Lwowskiej BrygadyObrony Narodowej. W listopadzie 1939r.Halina Piwońska wróciła doWarszawyi natych miastzgłosiła siędopracy w SłużbieZwycięstwu Polski. RozkazemDo wódcySZP gen. Michała Karaszewicz-Tokarzewskiego zostałamianowana zastępcą szefa OddziałuŁączności Konspiracyjnej (VK) KomendyGłów nej SZP — JaninyKarasiówny. Tęfunkcję kolejnow SZP—ZWZ—AKpeł niładokońca wojny. Przyjęła pseudonim„Henryka”. W PowstaniuWarszawskimporozdzieleniuVKnadwa dublujące się zespoły, przeszła z Woli razemz częścią SztabuKGdoŚródmieścia. Czu wała nad służbą kancelaryjno-szyfranckąorazbrałaudział w organizowa niu łączności kanałowej. PokapitulacjiPowstaniawraz z ludnościącywilną opuściłaWarszawę i pozostaław Kraju. Otrzymałarozkazodbudowaniai dalszegokierowa nia łącznością KGAKnaterenachzajętychprzez Niemców. Podlegała bezpośrednio nowemuDowódcyAKgen. Leopoldowi Okulickiemu. * * * W styczniu1945r.porozwiązaniuArmiiKrajowejwróciładoWar szawy. Postanowiławziąćczynnyudziałw odbudowiekraju i przystąpi ła dotegozezwykłąsobie konsekwencją. Ukończyła2-letnieStudium EkonomiiBudowlaneji rozpoczęłapracę w Biurze Odbudowy Stolicy. W 1967r.naskutekzłego stanu zdrowiaprzeszła narentęinwalidzką. Ostatnielataswego życia poświęciłanagromadzenie materiałów i doku-
doku-W 1916r.Halina (używała zawsze tylko drugiegoimienia) zachorowa ła napłuca i wyjechałarazemz matką nadłuższąkurację doZakopane go. W tymokresie Zakopane byłożywymośrodkiempatriotycznego i kul- turalnegożycia. Popierwszymokresie intensywnej kuracjinawiązała tam kontakt z ruchemniepodległościowymi przeszła przeszkoleniew żeń skiej drużynie„Strzelca”. Była organizatorkązebrańmłodzieży niepod ległościowej orazinicjatorką nowych zespołówżeńskich „Strzelca”. Sprawa własnego, bezpośredniego udziałuw walceo odzyskanieNiepod ległości Polski stała sięgłównymmotoremjej działania. W 1918r.wróciła doWarszawy i tu, ślademsiostry Ireny, wstąpiła doOchotniczej LegiiKobiet.Początkowopełniłasłużbę w Warszawie, następniezostałaodkomenderowanadoWilna.Brałaczynnyudziałw utrwalaniu granicpółnocno-wschodnichi południowo-wschodnichPols ki.Uzyskaławtedyawans dostopniapodporucznika. Pozakończeniudziałańwojennychwładzewojskowe postanowiłyroz wiązać OchotnicząLegięKobiet. Decyzja ta wzbudziła sprzeciwnaj aktywniejszychczłonkiń „Legii”, w którychgronieznalazłasięHalina. W grudniu1921 r.w Poznaniunazjeździe Ochotniczej LegiiKobiet,któ ry miał być zjazdemlikwidacyjnym, Halina Piwońska czynniepoparła wniosekpor.MariiWittekównyw sprawiekontynuowaniai przygotowy waniaudziału kobiet w pomocniczychsłużbachwojskowych. W celurealizacji tegownioskudomaganosięzgody nadoszkolenie tych kobiet,którejuż miałystopnieoficerskie, aby zdobyłykwalifikacjepo trzebne dorozpoczęciaakcji propagandoweji uświadamiającej w środo wiskachmłodzieżyżeńskiej. Celemkoordynacjitychpracdomaganosię stworzeniaspecjalnej komórki dosprawprzysposobienia wojskowegoko biet. Władzewojskoweuwzględniły dezyderatyzjazdu. Por.MariaWittek, ppor.Halina Piwońska, ppor. Irena Kowalska (siostraHaliny) i ppor. Ma riaPodhorska-Moldenhawerowauzyskałyzezwolenienaodbycie doszko- lenia oficerskiego w Podchorążówce Piechoty. Poodbyciukursu wszy stkie czteryuzyskały w 1922r. weryfikacjestopni oficerskichi Hono rowe Odznaki Warszawskiej SzkołyPodchorążychPiechoty. Ppor.Halina Piwońska wraz z ppor. MariąPodhorską-Moldenhawerową, zatrzymanezostały w służbieczynneji przydzielone jakoreferentki do pracy w III OddzialeSztabu Generalnegow Wydziale Rezerw. Kierowni kiemReferatu RezerwKobiecychzostała por. MariaWittek.W referacie tymopracowanoszeregaktówprawnych, programów, założeńorganiza cyjnychdla ideowegoi wojskowegoprzysposobieniakobiet i przygotowa nia społeczeństwakobiecegodowspółudziałuw obroniekraju. W 1923r.Halina wyszłaza mążza Mieczysława Piwońskiego. W dal szymciągu była związana z pionierską robotąprzysposobienia kobiet do obronykraju. Losy jej dokońca życia przeplatały sięstale z historią te goruchu. W 1927r.zostałamianowana referentką Przysposobienia Wojskowego
51
11h r
T ; ;•:*/ - ,“
Julia H alina K O W A L SK A , po m ężu Piw ońska, ur. 22 m aja [1 ^9 r. ^ _ w W arszaw ie, m łodsza siostra Ireny Jędrychow skiej, ukończyła gim nazjum 1 klasyczne i 6 sem estrów filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim . N aw iązała piJ%
kontakt z ruchem niepodległościow ym i przeszła przeszkolenie w żeńskiej
W Powstaniu W arszaw skim czuw ała nad służbą kancelaryjno-szyfrancką oraz brała udział w organizow aniu łączności kanałow ej. 28 w rześnia
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
J u l i a H a l i n a P i w o ń s k a , z d . K o w a ls k a , ur. 1898.
97
98
Inspektorka Julia Halina Piwońska, ur, w 1898 r.
Kierowniczka wyszkolenia w Wydziale WF i PWK w PUWFiPW i w Komendzie Naczelnej PWK, Mjr, Zastępczyni Szefa Oddziału Y/k KC- AK, ps,"Henryka", Udział w Powstaniu Warsz, Zmarła w 1974 r, w Warszawie, pochowana na Po
wązkach we wspólnym grobie
PWK.-HSz,