ubezpieczenia upraw
Jednym z celów cząstkowych badania, którego wyniki będą poniżej za-prezentowane, jest analiza wypowiedzi respondentów (producentów rol-nych podejmujących decyzje w gospodarstwie rolnym), dotycząca przy-czyn braku dotowanego ubezpieczenia upraw. Spośród 150 responden-tów 82 z nich (tj. 54,67%) nie posiadało ubezpieczenia.
Pytanie o przyczyny braku ubezpieczenia miało charakter zamknięty (z możliwością wskazania innej przyczyny) oraz jednokrotnego wyboru, mającego charakter dominującej przyczyny w opinii respondenta. Roz-kład wypowiedzi dotyczących tej kwestii przedstawia tabela 3.
Tabela 3. Liczbowy i procentowy rozkład wypowiedzi dotyczących przyczyn braku ubezpieczenia (N = 82 respondentów)
Źródło: Wyniki badań własnych.
Nie wiedziałem o dotowanych ubezpieczeniach upraw 1 1,22 %
Dotowane ubezpieczenia upraw są dla mnie zbyt drogie 4 4 53,66 %
Nie widzę potrzeby ubezpieczenia upraw 2 7 32,93 %
Zakres ubezpieczenia nie pasuje do moich upraw 1 0 12,20 %
Pytanie Liczba
wypowiedzi
Procent wypowiedzi
Wyniki badania wskazują, że głównymi przyczynami braku ubezpiecze-nia były:
– brak wiedzy o ubezpieczeniu, – zbyt wysoka cena ubezpieczenia,
– brak potrzeby, wskazujący na brak świadomości ryzyka bądź ubezpie-czenia,
– niedopasowanie zakresu ubezpieczenia do potrzeby.
Ponad 50% respondentów wskazywało jako przyczynę braku ubezpie-czenia zbyt wysoką cenę. W świetle przytoczonych wypowiedzi warto przyj-rzeć się właściwościom strukturze badanych respondentów nieposiadają-cych ubezpieczenia.
W dalszym badaniu pominięto wypowiedź wskazującą na brak wiedzy o ubezpieczeniu.
Liczbę i strukturę wypowiedzi ze względu na wielkość powierzchni go-spodarstwa rolnego badanych respondentów przedstawia tabela 4.
Tabela 4. Liczbowy i procentowy rozkład wypowiedzi dotyczących przyczyn braku ubezpieczenia ze względu na wielkość powierzchni gospodarstwa rolnego (N = 81 respondentów)
Źródło: Wyniki badań własnych.
Wyniki badania wskazują, że brak ubezpieczenia w największym stop-niu dotyczył gospodarstw średnich (za takie można uznać w polskich warunkach gospodarstwa o powierzchni od 11 ha do 49 ha użytków rol-nych), a zbyt wysoka cena ubezpieczenia była przyczyną dominującą.
Kolejną determinantą braku ubezpieczenia może być przychodowość gospodarstwa rolnego. Tabela 5 przedstawia liczbę i strukturę wypowie-dzi ze względu na przychodowość gospodarstwa rolnego badanych re-spondentów.
Tabela 5. Liczbowy i procentowy rozkład wypowiedzi dotyczących przyczyn braku ubezpieczenia ze względu na przychodowość gospodarstwa rolnego (N = 81 respondentów)
Wyniki badania wskazują, że brak ubezpieczenia w największym stop-niu dotyczył gospodarstw o najniższej przychodowości, a wraz ze wzrasta-jącą przychodowością gospodarstwa spadał udział nieubezpieczonych re-spondentów. Dodatkową informacją w tym zakresie może być kwestia, czy produkcja rolna jest głównym źródłem utrzymania respondenta. Rozkład odpowiedzi w tym zakresie przedstawia tabela 6.
Tabela 6. Liczbowy i procentowy rozkład wypowiedzi dotyczących przyczyn braku ubezpieczenia ze względu na źródła utrzymania producenta rolnego (N = 81 respondentów)
Jak wynika z badania, najwięcej wskazań na zbyt wysoką cenę jako przy-czynę braku ubezpieczenia wykazują respondenci, dla których produkcja rolna jest jedynym źródłem utrzymania. Respondenci tego segmentu sta-nowią 87,65% nieubezpieczonych producentów rolnych.
Kolejnym czynnikiem kształtującym decyzję o braku ubezpieczenia może być wykształcenie producenta rolnego. Rozkład respondentów według wykształcenia przedstawia tabela 7.
Tabela 7. Liczbowy i procentowy rozkład wypowiedzi dotyczących przyczyn braku ubezpieczenia ze względu na wykształcenie producenta rolnego (N = 81 respondentów)
Źródło: Wyniki badań własnych.
Wyniki badania wskazują, że największy odsetek nieubezpieczonych stanowią respondenci, ktrzy deklarują posiadanie wykształcenia średnie-go i zawodoweśrednie-go.
Ostatnimi czynnikami charakteryzującymi respondentów są wiek i płeć głównego gospodarza (podejmującego decyzje dotyczące gospodarstwa rolnego). Kolejna tabela przedstawia liczbę oraz strukturę wypowiedzi ze względu na wiek i płeć głównego gospodarza.
W świetle danych demograficznych dotyczących respondentów można stwierdzić, że najliczniejszą grupę nieubezpieczonych producentów rol-nych stanowią osoby w średnim wieku (31–50 lat), co stanowi 49,38% re-spondentów oraz osoby w wieku powyżej 50 lat – 39,51% rere-spondentów.
Kobiety jako główne gospodynie rolne stanowiły 56,8% udziału nieubez-pieczonych respondentów. One też najczęściej wskazywały na zbyt wysoką cenę jako przyczynę braku ubezpieczenia. Mężczyźni częściej byli skłonni wskazywać natomiast na niedopasowanie zakresu ubezpieczenia do po-trzeb jako główną barierę i przyczynę braku ubezpieczenia.
podstawowe 3 3,70% 2 2,47% 0 0,00%
zawodowe 1 4 17,28% 6 7,41% 1 1,23%
średnie 2 2 27,16% 1 6 19,75% 6 7,41%
wyższe licencjackie 1 1,23% 1 1,23% 0 0,00%
wyższe magisterskie 4 4,94% 3 3,70% 3 3,70%
ogółem 4 4 54,32% 2 7 33,33% 1 0 12,35%
Kolejnym problemem badawczym jest p e r c e p c j a r y z y k a w grupie nieubezpieczonych producentów rolnych. Liczbę i rozkład wypowiedzi nie-ubezpieczonych respondentów, poproszonych o własną ocenę ryzyka przed-stawia tabela 9.
Tabela 9. Liczbowy i procentowy rozkład wypowiedzi dotyczących przyczyn braku ubezpieczenia ze względu na ocenę ryzyka w rolnictwie (N = 81 respondentów) Reasumując charakterystykę respondentów, można wskazać, że przeciętny profil producenta rolnego, który nie ubezpiecza upraw, przedstawia się następująco: jest to kobieta w wieku średnim i powyżej, o wykształceniu średnim lub zawodowym oraz o dość niskiej przychodowości ze średniej wielkości gospodarstwa, które jest jedynym źródłem dochodów.
Tabela 8. Liczbowy i procentowy rozkład wypowiedzi dotyczących przyczyn braku ubezpieczenia ze względu na wiek i płeć głównego gospodarza rolnego (N = 81 respondentów)
bardzo niskie 2 2,47% 1 1,23% 0 0,00%
niewielkie 1 1 13,58% 1 0 12,35% 3 3,70%
prawdopodobne 2 9 35,80% 1 6 19,75% 7 8,64%
wysoce prawdopodobne 2 2,47% 0 0,00% 0 0,00%
razem 4 4 54,32% 2 7 33,33% 1 0 12,35%
Spośród podanego zestawu wypowiedzi najwięcej nieubezpieczonych respondentów oceniło ryzyko w rolnictwie jako prawdopodobne (64,2%
badanych). Pozostałe wypowiedzi kształtują oceniane ryzyko na poziomie bardzo niskim lub niewielkim. Na wysokie prawdopodobieństwo ryzyka wskazało jedynie 2,47% nieubezpieczonych respondentów.
Biorąc pod uwagę fakt, iż respondenci prowadzą gospodarstwa rolne na terenach narażonych na ryzyko klęsk żywiołowych w zróżnicowanym stopniu, kolejnym etapem badania była ocena stopnia zagrożenia klęska-mi żywiołowyklęska-mi gospodarstwa rolnego respondenta w porównaniu z inny-mi rolnikainny-mi w Polsce. Liczbę i rozkład wypowiedzi nieubezpieczonych respondentów, poproszonych o własną względną ocenę ryzyka przedsta-wia tabela 10.
Tabela 10. Liczbowy i procentowy rozkład wypowiedzi dotyczących przyczyn braku ubezpieczenia ze względu na porównywalną z innymi rolnikami w Polsce ocenę ryzyka w rolnictwie (N = 81 respondentów)
W badaniu większość respondentów określiła względny poziom wła-snego ryzyka w odniesieniu do zagrożenia gospodarstwa klęskami żywio-łowymi jako taki sam lub mniejszy w porównaniu z innymi rolnikami w Polsce. Jedynie 3,7% nieubezpieczonych rolników oceniło własny sto-pień zagrożenia gospodarstwa klęskami żywiołowymi jako wyższy od prze-ciętnej w Polsce. Wypowiedzi te mogą świadczyć o stosunkowo niskiej percepcji ryzyka klęsk żywiołowych we własnym gospodarstwie rolnym, deklarowanej przez nieubezpieczonych rolników. Okoliczność ta może również oznaczać niską świadomość ubezpieczeniową, utrudniającą upo-wszechnienie ubezpieczeń upraw rolnych jako jednej z metod zarządza-nia ryzykiem klęsk żywiołowych w rolnictwie.
Ostatnim obszarem badań była analiza skłonności respondentów do zakupu ubezpieczenia, wyrażona jako zdefiniowany procent od spodzie-wanych zbiorów. Wyniki badań w tym obszarze przedstawia tabela 11.
taki sam 3 1 38,27% 1 7 20,99% 5 6,17%
Tabela 11. Liczbowy i procentowy rozkład wypowiedzi dot. skłonności do zakupu ubezpieczenia jako procentu od spodziewanych zbiorów (N = 81 respondentów)
Badanie wykazało, że jedynym akceptowalnym poziomem stawki ubezpie-czenia jest poziom do 3% wartości spodziewanych plonów. Należy zauważyć, że deklaracja skłonności do ubezpieczenia nie musi się urzeczywistnić w prak-tyce bez wzrostu świadomości ryzyka i możliwości jego ubezpieczenia.
Podsumowanie
W efekcie przeprowadzonych badań empirycznych uzyskano szereg interesujących wyników, które wskazują na potrzebę przeprowadzenia po-głębionych badań na większej grupie respondentów, co zapewni ich reprezentatywność.
Pełny obraz sytuacji będzie możliwy, gdy podda się analizie porównaw-czej rozkłady respondentów ubezpieczonych i nieubezpieczonych; w szcze-gólności uzyska się odpowiedź na pytanie, czy rozkłady te kształtują się podobnie, czy też są istotne różnice między nimi.
Wyniki badania będą miały utylitarny charakter, wspomagający dysku-sję i decyzje dotyczące reformy istniejącego modelu dotowanych ubezpie-czeń upraw. Nie ulega natomiast wątpliwości, że zasada podziału ryzyka szkód katastroficznych w rolnictwie między rolników a budżet państwa przy wykorzystaniu metody ubezpieczeniowej jest słuszna. Zatem kieru-nek ten należy kontynuować, metodę zaś udoskonalać.
Maria Płonka, dr hab., Katedra Zarządzania Ryzykiem i Ubezpieczeń, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie.
Literatura
1. Główny Urząd Statystyczny, Powszechny Spis Rolny 2010, Warszawa 2010.
2. Główny Urząd Statystyczny, Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2014, Warszawa 2014.
3. Rolne ubezpieczenia dotowane upraw i zwierząt – co dalej? „Gazeta Ubezpie-czeniowa”, 14 maja 2013.
4. Ustawa z 7 lipca 2005 r. o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodar-skich, Dz. U. nr 150 poz. 1249 ze zm.
5. Ustawa z 7 marca 2007 r. o zmianie ustawy o dopłatach do ubezpieczeń upraw rolnych i zwierząt gospodarskich oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. 2007 nr 49 poz. 328.
6. Ustawa z 15 grudnia 1016 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich, Dz. U. 2016 poz. 2181.
7. Wyniki badań ankietowych (N = 150 gospodarstw rolnych).