Wybrane studia urbanistyczne dotyczące kształtu sylwety Szczecina

Olbrzymie zniszczenia jakich zaznał Szczecin na skutek działań wojennych znacząco odbiły się na kształcie jego sylwety. Najbardziej odczuwalne były ubytki w zabudowie rejonu Stare-go Miasta, czyli obszarów, które w największym stopniu budowały charakter panoram od strony rzeki. Decyzja nowych władz miasta o zaniechaniu odbudowy obszarów staromiej-skich w kształcie sprzed II wojny światowej istotnie zaważyła na dalszym rozwoju zabudowy tego obszaru. Pomimo wprowadzania na zniszczone tereny obiektów o dość kontrowersyjnej wysokości i formie trudno dotrzeć do materiałów studialnych, które w sposób kompleksowy starały się analizować i uzasadniać przyjęty sposób przekształcania krajobrazu miasta. Za-chowane prace mają najczęściej charakter wycinkowy, podejmując badanie jedynie wybra-nych fragmentów miasta. Na szczególną uwagę zasługuje analiza widoków panoramiczwybra-nych wraz z wytycznymi ich dalszego formowania, opracowana pod kierunkiem profesora Stani-sława Latoura u schyłku lat 70-tych przez Annę Borkowską104.

Wspomniana praca składa się z trzech części: inwentaryzacji rysunkowej panoram i punktów widokowych Starego Miasta, analizy krajobrazowej oraz wytycznych projektowych. Ilustracja 2.54 przedstawia mapę rozpatrywanego obszaru, z oznaczonymi trzema punktami widoko-wymi (A, B, C) dla analizowanych na rysunkach 2.55÷2.57 panoram. Z zaznaczonych punk-tów rozchodzą się kąty widzenia – zakresy penetracji wzrokowej danego widoku. Ilustracja 2.55 zwiera inwentaryzację rysunkową wybranych panoram, na podstawie której przygoto-wano następnie waloryzację krajobrazową (Il. 2.56). Kolorem czarnym wyróżniono dominan-ty przestrzenne, a szarym przedpola widokowe dominant wymagające uporządkowania. Wy-tyczne projektowe dalszego kształtowania widoków przedstawia z kolei ilustracja 2.57. Linią przerywaną określono tu maksymalną wysokość nowej zabudowy, która nie powinna wcho-dzić w niekorzystne interakcje przestrzenne z historycznymi dominantami. Kolorem białym oznaczona została zieleń przeznaczona do regulacji, gdyż negatywnie wpływa na ekspozy-cję dominant.

Sporządzanie kompleksowych studiów krajobrazowych sylwety miasta wydaje się współcze-śnie koniecznością. Jednakże nie jest to rzeczą prostą i wymaga specjalistycznych narzędzi oraz szeregu pomocniczych analiz. Dlatego też w 2005 roku opracowano, na zlecenie Urzę-du Miejskiego w Szczecinie studium, mające na celu przeanalizowanie kompozycji miasta pod kątem znalezienia lokalizacji dla obiektów wysokich oraz przedstawienie wytycznych dotyczących kształtowania współczesnej sylwety miasta105. Studium obejmowało swoim

104 Analiza była częścią pracy magisterskiej bronionej na Wydziale Budownictwa i Architektury w Szczecinie w 1976 roku;

105 Studium kompozycyjne obszaru miasta ze wskazaniem terenów pod zabudowę wysoką, autorzy: W. Marzęcki, K. Czyńska, P. Rubinowicz. Studium sporządzono na zlecenie architekta miasta Z. Paszkowskiego;

kresem szczególnie istotny historycznie, kompozycyjnie i funkcjonalnie fragment miasta, na który składały się jego centralne dzielnice106.

Materiałem wyjściowym dla prowadzenia większości analiz było przygotowanie odpowied-niego przestrzennego modelu komputerowego miasta, z uwzględnieniem najistotniejszych skarp, przestrzenną siatką ulic oraz sylwetami najważniejszych dominant. Ponadto kluczo-wym zadaniem było sporządzenie odpowiedniej selekcji i dokumentacji panoram i miejsc widokowych. Pozwoliło to na dokładne określanie relacji między strukturą urbanistyczną mia-sta w planie, a jej kompozycją w istotnych widokach miamia-sta. Na potrzeby studium wprowa-dzono również komputerowe metody analityczne, które pozwoliły na zbadanie wpływu pro-jektowanej zabudowy wysokiej na kształt sylwety miejskiej.

Il. 2.54. Analiza punktów widokowych panoram Starego Miasta od strony wschodniej. 1– obiekty o dużej wartości historycznej i kompozycyjnej, 2– elementy do zlikwidowania, 3– elementy wymagające przesłonięcia, 4– strefa ochronna. Źródło: Latour S., Orlińska H.: Szczecin, w: „Zabytki urbanistyki i architektury w Polsce. Odbudowa i konserwacja, t.1: Miasta historyczne”, Arkady, Warszawa 1986

106 Centrum, Stare Miasto, Nowe Miasto, Śródmieście-Zachód, Śródmieście-Północ, Turzyn, Niebuszewo-Bolinko, Łękno, południowa część Drzetowa-Grabowa oraz zachodnia część Międzyodrza;

Il. 2.55. Inwentary-zacja rysunkowa pa-noram Starego Miasta

Il. 2.56. Analiza krajo-brazowa panoram Staro Miasta

Il. 2.57. Wytyczne projektowe

Źródło: Latour S., Orlińska H.: Szczecin, w: „Zabytki urbanistyki i architektury w Polsce. Odbudowa i konserwacja, t.1: Miasta historyczne”, red. W. Kalinowski, Arkady, Warszawa 1986

Na podstawie analizy kompozycji zabudowy w przyjętym obszarze opracowania wyodręb-niono 18 potencjalnych lokalizacji obiektów wysokich, które sytuowane były często w miej-scach pożądanych zamknięć osi, bądź jako uzupełnienie wnętrz placów. Dzięki komputero-wemu modelowi miasta możliwe było przeanalizowanie ich wpływ na kompozycję sylwety miasta w najważniejszych bliższych i odległych panoramach. Ilustracja 2.58 prezentuje frag-menty planszy wynikowej. Na mapie – oznaczone kolorem – znajdują się miejsca formalnie ważne w kompozycji urbanistycznej miasta, dla których prowadzona była analiza wysokości zabudowy. Poniżej znajdują się zestawienia trzech panoram Starego Miasta wykonanych z różnych punktów widokowych (oznaczonych na mapie symbolami od III-2 do III-4). Każda z nich posiada swój odpowiednik w postaci wizualizacji komputerowej, na której widoczne są symbole nowej zabudowy wysokiej oraz autorska interpretacja ich wysokości w postaci linii sylwetowej (na rysunku oznaczonej czerwoną, przerywaną linią).

W wyniku analiz struktury urbanistycznej oraz autorskich ustaleń projektowych, określono w studium główne wytyczne dotyczące kształtowania współczesnej zabudowy, w tym zabudo-wy zabudo-wysokiej. Wśród nich najważniejsze to:

– utrzymanie i intensyfikacja zabudowy na obszarach większości dzielnic miasta

– przyszłe, sukcesywne przekształcania zabudowy w rejonie między ulicami Pił-sudskiego, Matejki, Malczewskiego, Wyzwolenia na obszar zwartej zabudowy wysokiej – kształtowanie panoram zgodnie z projektowaną linią sylwety z założeniem ochrony

ekspozycji historycznych dominant przestrzennych oraz przesunięcia dominującego akcentu przestrzennego na zabudowę wysokościową w obszarze planowanej zwartej zabudowy wysokiej

– ochrona historycznego układu urbanistycznego z zachowaniem typowego układu kwartałowego, struktury i zwartej obudowy placów miejskich oraz – z możliwością wprowadzania dominant i subdominant jedynie w uzasadnionych kompozycyjnie miej-scach, takich jak zamknięcia osi kompozycyjnych

– kształtowanie nowych budynków wysokich w obszarze opracowania z zachowaniem ogólnej smukłości sylwety, a w niektórych przypadkach strzelistości na zasadzie ak-centu wieżowego

– ochrona przedpola, bądź fragmentów przedpola dla widoku z Trasy Zamkowej w stro-nę Starego Miasta z ekspozycją istotnych dominant.

Pkt. III-4 Pkt. III-3 Pkt. III-2

Il. 2.58. Symulacja przekształceń w panoramach i widokach strategicznych miasta po wprowadzeniu zabudowy wysokiej: fragment mapy projektowej oraz widoki panoramiczne w zestawieniu z symula-cjami komputerowymi. Źródło: W. Marzęcki, K. Czyńska, P. Rubinowicz: „Studium kompozycyjne obszaru miasta (Szczecina) ze wskazaniem terenów dla zabudowy wysokiej”