Wychowanie do liturgii

W podręcznikach wydawnictwa WAM zostają przedstawione zagadnienia, które wpisują się w wychowanie liturgiczne młodzieży gimnazjalnej. Nie ma jednak odrębnych bloków tematycznych. Jednostki dydaktyczne poświęcone liturgii są zamieszczone obok innych tematów. W podręczniku dla klasy pierwszej w katechezę: Życie słowem Bożym włączono treści przygotowujące uczniów do liturgicznego wspomnienia św. Stanisława Kostki. Oprócz biogramu patrona podano datę liturgicznego wspomnienia⁴⁸⁰. Postawiono również gimnazjalistom pytanie do refleksji:

477 „Na potrzebę tej modlitwy Kościół zwraca uwagę, zachęcając do jej podejmowania w różnych momentach i okolicznościach codziennego życia. Modlitwa poranna, wieczorna, udział w niedzielnej Eucharystii i innych nabożeństwach roku liturgicznego są okazją do systematycznego umacniania relacji człowieka z Bogiem”, tamże, s. 157.

478 Tamże, s. 159. 479 Tamże, s. 168.

163

„Dlaczego mówimy dzisiaj o Stanisławie Kostce?”481. Jednostka lekcyjna: Podarowana nadzieja przygotowuje do przeżywania Adwentu. Wyjaśniono dwa kluczowe słowa: adwent i liturgia. Pojęcie liturgii wyjaśniono w sposób zrozumiały dla odbiorcy⁴⁸². Przedstawiono znaczenie symboli adwentowych, zwrócono szczególną uwagę na uczestnictwo w roratach. Podręcznik zawiera katechezy na temat celebracji Triduum Paschalnego, Wielkiego Postu, oraz rekolekcji wielkopostnych⁴⁸³. Katecheza Hosanna wprowadza w przeżywanie Wielkiego Tygodnia484. Autorzy ponadto podają, czym jest procesja⁴⁸⁵. W jednostkach dydaktycznych: Czas zadumy i Moje rekolekcje obok wiedzy szczególną uwagę zwrócono na kształtowanie postawy nawrócenia. Wyjaśniono uczniom, czym jest post, znak popiołu, wskazano nabożeństwa i czyny pokutne⁴⁸⁶. Zachęca się również młodzież do udziału w rekolekcjach wielkopostnych. Postawiono uczniom pytanie: Dlaczego warto dobrze i świadomie uczestniczyć w rekolekcjach? Katecheza: Święto mojego zbawienia zachęca do udziału w liturgii paschalnej. Jednostka lekcyjna: Zwycięstwo przygotowuje do Uroczystości Zmartwychwstania Pana Jezusa.

W podręczniku dla klasy drugiej, w katechezie: Bóg przez Jezusa obdarowuje szczęściem, zawarta jest propozycja rzetelnego przekazu wiedzy na temat krzyża, wprowadzając tym samym uczniów w przeżycie święta Podwyższenia Krzyża. W tej jednostce lekcyjnej zwrócono uwagę na znak krzyża noszony na szyi, który ma przypominać, że na krzyżu Jezus Chrystus oddał swoje życie dla zbawienia człowieka487. Autorzy wskazują ponadto miejsca, gdzie czczona jest tajemnica Jezusowego krzyża i z czego wypływa zachęta pielgrzymowania do tych miejsc488. Jednostka dydaktyczna: Bóg spełnia obietnice szczęśliwego życia zawiera treści związane z przygotowaniem do Uroczystości Wszystkich Świętych. Zachęca się

481 Tamże, s. 30.

482 „Liturgia – w języku religijnym oznacza publiczny sposób sprawowania kultu religijnego – oddawania czci Bogu. W liturgii korzysta się z tekstów liturgicznych, czyli takich, które służą wypełnianiu czynności związanych z oddawaniem czci Bogu. Celem liturgii jest chwała Bogu i uświęcenie człowieka”, tamże, s. 66.

483 Tamże, s. 119-141.

484 Autorzy katechezy podają, że „Wjeżdżając do Jerozolimy, Jezus rozpoczynał tydzień, w którym okrzyki uwielbienia przerodziły się w okrzyki nienawiści. Doświadczył od ludzi zdrady, opuszczenia, niesprawiedliwego sądu, biczowania, wyszydzenia, a na koniec – ukrzyżowania i śmierci”, tamże, s. 124. 485 „Procesja jest sposobem oddawania czci Bogu. Występuje w wielu religiach. Można powiedzieć, że jest ona manifestacją, uroczystym pochodem ze śpiewem”, tamże.

486 Por. Z. Marek (red.), Jezus uczy i zbawia. Podręcznik do religii dla I klasy gimnazjum, s. 130-132. 487 Por. Z. Marek (red.), Jezus działa i zbawia. Podręcznik do religii dla II klasy gimnazjum, s. 24. 488 „Chrześcijanie pielgrzymują też do sanktuariów, w których w szczególny sposób czczona jest tajemnica Jezusowego krzyża. W Polsce są nimi miejsca zwane «Kalwariami», np. Kalwaria Zebrzydowska, Pacławska, Góra Kalwaria oraz kościoły wybudowane ku czci Krzyża Jezusa, np. Bazylika Krzyża Świętego w Krakowie – Mogile”, tamże.

164

młodzież gimnazjalną do modlitwy litanią, proponując wezwania do polskich świętych i błogosławionych489. Wymieniono również daty liturgicznego wspomnienia wybranych świętych490. Jednostka lekcyjna: Bóg objawia człowiekowi swoje zamiary ma za zadanie przygotować uczniów do przyjęcia Słowa Bożego proklamowanego w czasie liturgii. Autorzy podają, że „Słowo Boże nieustannie głoszone w liturgii jest ciągle żywe i skuteczne dzięki mocy Ducha Świętego. W nim Bóg objawia swoją miłość do ludzi”491. Podręcznik zawiera również jednostki lekcyjne, w których uczniowie poznają istotę liturgii eucharystycznej. Młodzież przypomina sobie znaczenie symboli chleba i wina oraz warunki przystępowania do Komunii Świętej. Katechezy: Bóg uobecnia tajemnicę szczęścia oraz Bóg karmi człowieka mają pomóc uczniom w kształtowaniu wiary w obecność Jezusa Chrystusa pod postaciami eucharystycznymi. Autorzy, wskazując na fragment J 6,51.54-56, wyjaśniają prawdę, że „Spożywanie Ciała i Krwi Chrystusa wyraża wiarę w to, że On jest dla ludzi jedynym pokarmem zapewniającym szczęście wieczne”492. Obok podstawowych zagadnień, związanych z liturgią eucharystyczną, w kolejnej katechezie ukazano rolę liturgii w przeżywaniu Adwentu. Katecheza: Człowiek oczekuje spełnienia obietnic Boga wskazuje ponadto, że Adwentem w Kościele rozpoczyna się nowy rok liturgiczny. Podobnie, jak w klasie pierwszej, wskazano na tradycje i zwyczaje adwentowe. Poszerzono wiadomości o Mszy Świętej roratniej, nawiązując do tradycji historycznych⁴⁹³. Uwrażliwiono młodzież, że istnieją pewne czynniki, które zagłuszają prawdziwą istotę przeżywania Adwentu. Autorzy wskazują, że „Liturgiczny wymiar adwentu nabiera szczególnego znaczenia współcześnie, gdyż religijne znaczenie adwentu zostaje zagłuszone przygotowaniem prezentów, przystrajaniem domów czy zakupami”494. W następnej katechezie, której celem głównym jest przygotowanie do świąt Narodzenia Pańskiego, autorzy zwracają uwagę na świąteczne zwyczaje, podkreślając szczególne znaczenie dzielenia się opłatkiem w polskiej tradycji495.

489 Tamże, s. 43.

490 Tamże, s. 41. 491 Tamże, s. 61. 492 Tamże, s. 64.

493 „Na adwentowe Msze Święte udawali się między innymi Zygmunt Stary, Zygmunt August, królowa Bona, Anna Jagiellonka i Marysieńka Sobieska”, tamże, s. 67.

494 Tamże, s. 68.

495 „Polski zwyczaj dzielenia się opłatkiem (znany jest też na Słowacji, na Litwie i Ukrainie) podkreśla potrzebę dzielenia się z innymi otrzymanymi od Boga darami”, tamże, s. 71.

165

W innych jednostkach katechetycznych zwrócono uwagę na istotę sakramentu pokuty i pojednania oraz obrzędy udzielania tego sakramentu. Poprzez udział w katechezie: Jezus Chrystus odpuszcza grzechy uczeń uświadamia sobie, że „Pokuta jest radykalną przemianą życia, powrotem do Boga, zerwaniem z grzechem i odwróceniem się od czynienia zła oraz postanowieniem zmiany życia”496. W kolejnej katechezie zostaje wyjaśniona nauka o odpustach497. Autorzy katechez zakładają też kształtowanie postawy wiary w Boże przebaczenie udzielane przez posługę kapłana. Katecheza: Jezus wspomaga w cierpieniu poświęcona jest sakramentowi namaszczenia chorych. Tekst Jk 5,14-15, którym została wzbogacona jednostka lekcyjna, stanowi zachętę do modlitwy o przywrócenie choremu zdrowia. Z katechezy płynie również informacja, że „Sakramentu namaszczenia chorych można udzielać wiele razy osobom w podeszłym wieku oraz w sytuacjach wystąpienia zagrożenia dla zdrowia”498.

Wiele uwagi poświęca się liturgii Wielkiego Postu, wydarzeniom paschalnym i rekolekcjom wielkopostnym. W ten sposób uczniowie mają możliwość pogłębienia, uzupełnienia i utrwalenia wiedzy, którą nabyli w poprzednich latach katechizacji. Szczególnego znaczenia nabiera katecheza: Wierzący przyjmuje Bożą pomoc, która stanowi przygotowanie do uroczystości Zesłania Ducha Świętego. Katechizowany zapoznaje się z następującą treścią: „Dla przygotowujących się do przyjęcia sakramentu bierzmowania uroczystość Zesłania Ducha Świętego staje się okazją do uświadomienia sobie wielkości daru, jakiego Pan Bóg udziela ludziom w tym sakramencie”499. Ostatnia katecheza; Kościół świętuje miłość Boga do ludzi wprowadza w liturgiczne przeżywanie uroczystości Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa⁵⁰⁰.

Podręcznik dla klasy trzeciej w katechezie: Świat Duchów sygnalizuje o liturgicznym wspomnieniu Świętych Archaniołów Michała, Gabriela i Rafała oraz Świętych Aniołów Stróżów⁵⁰¹. Podanie dat wspomnień wymienionych aniołów z pewnością stanowi zachętę do oddania czci, a tym samym pogłębienia wiary w ich pomoc. Katecheza: Boże wsparcie ukazuje wartość modlitwy różańcowej w życiu chrześcijanina502. Autorzy stawiają wzór św. Jana Pawła II jako wielkiego miłośnika

496 Tamże, s. 92. 497 Tamże, s. 95-96. 498 Tamże, s. 99. 499 Tamże, s. 202. 500 Por. tamże, s. 222-234.

501 Z. Marek (red.), Jezus prowadzi i zbawia. Podręcznik do religii dla III klasy gimnazjum, s. 17. 502 Por. tamże, s. 38-41.

166

modlitwy różańcowej. Dopełnienie katechezy stanowi papieskie nauczanie503. W jednostce dydaktycznej: Kościół żyje i trwa, oprócz przygotowania do uroczystości Wszystkich Świętych, autorzy ukazują potrzebę i sens modlitwy za zmarłych. Proponowane treści wprowadzają uczniów w chrześcijańskie przeżywanie dni 1 i 2 listopada⁵⁰⁴. Uczniowie klasy trzeciej systematyzują i pogłębiają wiadomości o Adwencie, Bożym Narodzeniu, Wielkim Poście, Wielkanocy. Zaprezentowany bogaty teoretyczny przekaz staje się przyczynkiem do formowania odpowiednich postaw wśród młodzieży. Wyposażenie katechizowanych w podstawę teoretyczną ma z pewnością pomóc we właściwym, pełnym uczestnictwie młodzieży w liturgii. Katecheza: Wniebowstąpienie poprzez bogactwo treści przygotowuje do przeżywania uroczystości Wniebowstąpienia Pańskiego. Ponadto autorzy wskazują, że „Wniebowstąpienie jest faktem, który wymyka się wszelkiemu doświadczeniu zmysłowemu i może być odkryty jedynie przez wiarę”505. Zatem katecheza, oprócz wychowania liturgicznego, realizuje również wychowanie do wiary. Ostatnia katecheza w klasie trzeciej ukazuje istotę nabożeństwa do Najświętszego Serca Pana Jezusa. Ponadto w jednostce lekcyjnej nawiązano do sprawowania Eucharystii, wyjaśniając słowa z aklamacji, powołując się jednocześnie na papieskie nauczanie506.

Treści w omawianych podręcznikach stanowią niejako podstawę do kontynuacji wychowania liturgicznego w katechezie parafialnej oraz dopełnienia o organizowane celebracje liturgiczne.