Wykaz i krótka charakterystyka gminnych obiektów

Jak już wspomniano na terenie gminy są zlokalizowane cztery obiekty wpisane do rejestru zabytków. Rejestr ten prowadzony jest przez wojewódzkiego konserwatora zabytków i ma za zadanie chronić obiekty cenne dla dziedzictwa kulturowego oraz takie

35

które stanowią świadectwo historii. W poniższej tabeli przedstawiono obiekty znajdujące się w gminie Ogrodzieniec.

Tabela 1

Obiekty znajdujące się w rejestrze zabytków

Lp. Nazwa obiektu Miejscowość Okres powstania Numer wpisu do rejestru 1. Ruiny zamku Ogrodzieniec Podzamcze XIV-XVI w. 771/67 z 17.06.1967r.

2. Kościół parafialny pw.

Przemienienia Pańskiego Ogrodzieniec XVIII w. 772/67 z 17.06.1967r.

3. Kaplica renesansowa Podzamcze XVI w. 773/67 z 17.06.1967r.

4. Kościół pw. św. Jakuba Giebło XII-XX w. A/567/2019 z 17.06.1967r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie:

http://wkz.katowice.pl/uslugi/rejestr-zabytkow/spis-obiektow-wpisanych-do-rejestru-zabytkow/rejestr-zabytkow-nieruchomych-a; dostęp: 24.03.2020

Ruiny Zamku Ogrodzienieckiego

Zamek Ogrodzieniec to XIV wieczna warownia, położona w sercu Jury Krakowsko-Częstochowskiej, na szlaku Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. To jedno z najważniejszych i najpiękniejszych założeń średniowiecznej budowli obronnej w Polsce.

Ogrodzieniecki zamek to miejsce, które warto odwiedzić: nocne zwiedzanie z Duchami, żywe lekcje historii, organizowane w nim wydarzenia kulturalne takie jak koncerty, rekonstrukcje średniowiecznych bitew i kultury - to nowy poziom wrażeń dla całej rodziny.

Fotografia 4. Ruiny zamku w Podzamczu Źródło: Archiwum Gminy Ogrodzieniec

Ruiny tego zamku, zwanego często "małym Wawelem", są jednymi z największych w Polsce, świadczą o dawnym znaczeniu i potędze tej warowni. Wznoszą się na północnym

36

zboczu Wzgórza Zamkowego, którego najwyższy szczyt sięga 512 m n.p.m. Przepiękne ruiny Zamku Ogrodzienieckiego są otoczone licznymi ostańcami skalnymi, tworzącymi piękny i niezapomniany, pełen czaru widok Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej.

Pierwszymi właścicielami zamku byli przedstawiciele rodu rycerskiego Włodków Sulimczyków. W 1523 r. Jan Boner, burgrabia i żupnik krakowski, kupił zamek, który po jego śmierci przeszedł w ręce jego bratanka Seweryna Bonera. Nowy właściciel w latach 1520-1545 wzniósł wspaniały, renesansowy zamek na miejscu dawnej warowni średniowiecznej Włodków Sulimczyków. Po śmierci Seweryna zamek przeszedł w ręce jego syna Stanisława, który rozszerzył go w latach 1550-1560 o tzw. Kurzą Stopę i majdan. Jako wiano córki Seweryna Bonera, Zofii, w 1562 r. zamek trafił w ręce marszałka wielkiego koronnego, Jana Firleja²⁰. Ok. 1587 r. zamek został zajęty przez wojska arcyksięcia austriackiego Maksymiliana, pretendenta do tronu polskiego. Podobnie jak pozostałe warownie "Orlich Gniazd" zamek został obrabowany i częściowo spalony przez wojska najeźdźców. Cztery lata później zamek został sprzedany Stanisławowi Warszyckiemu, kasztelanowi krakowskiemu, a ok. 1695 r. jako wiano przeszedł na własność rodziny Męcińskich. W roku 1702 zamek został strawiony przez pożar wzniecony przez wojska szwedzkie Karola II.

Niestety rodziny Męcińskich nie było stać na utrzymanie zamku, w związku z czym sprzedano go. Jednakże kolejni właściciele zaniedbywali zamek, doprowadzając go do kompletnej ruiny i ostatecznie opuścili jego mury w 1810 r. Niegdyś zamek posiadał trzy kondygnacje, jednakże do czasów współczesnych zachowały się jedynie trzy najniżej położone izby gotyckie z XV w. i tylko jedna z nich nakryta jest sklepieniem.

Renesansowy zamek Seweryna Bonera pełnił podwójną funkcję - reprezentacyjną oraz warowną i można zaliczyć go do typu warowni ufortyfikowanej systemem bastejowym.

Pod względem architektonicznym zamek ten jest najbardziej interesującą budowlą na całej Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej. Przy budowaniu nie trzymano się żadnego porządku geometrycznego, gdyż bezimienni budowniczowie musieli wykorzystać miejsce na skałach i wśród skał, co wówczas było podyktowane względami obronnymi, a współcześnie ma walor niepowtarzalnego piękna krajobrazu. Zamek otoczony był dwoma wałami obronnymi, tworzącymi warowne obwody, których resztki można oglądać do dziś²¹.

20 http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_VII/410; dostęp: 23.03.2020

21 http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_VII/411; dostęp: 23.03.2020

37

Obecnym administratorem zamku jest "Zamek" Sp. z o.o. w Ogrodzieńcu. Więcej informacji o zamku oraz o imprezach plenerowych organizowanych w okresie od wiosny do jesieni w jego murach znaleźć można na stronie: www.zamek-ogrodzieniec.pl

W pobliżu zamku znajduje się zrekonstruowany średniowieczny Gród Królewski na Górze Birów w Podzamczu. Drewniane grodzisko usytuowane jest na północ od ruin ogrodzienieckiej twierdzy. Udostępnione do zwiedzania. Administrator obiektu: "Zamek"

Sp. z o.o. w Ogrodzieńcu, strona internetowa - www.gorabirow.pl²².

Fotografia 5. Gród na Górze Birów Źródło: Archiwum Gminy Ogrodzieniec

Kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego w Ogrodzieńcu

Kościół zbudowany został w latach 1783-1787 przez właściciela Ogrodzieńca, Jana Józefa Jaklińskiego. Wystrój architektoniczny nosi wyraźne cechy późnobarokowe i klasycystyczne. Świątynia jest otoczona murem z bramą wiodącą do głównych wrót kościoła. Jest to budynek murowany otynkowany, na rzucie prostokąta, z węższym prezbiterium, jednonawowy, sklepiony kolebkowo. Od zachodu, przy głównej fasadzie znajduje się wieża, której szczyt ma kształt kapliczki z ustawioną na niej wysoką sygnaturą.

We wnękach w fasadzie znajdują się figury św. Floriana i św. Wawrzyńca.

Granica ochrony prawnej obejmuje cały obiekt w ramach ogrodzenia i wyposażenie wnętrza obiektu.

22 http://www.zawiercie.powiat.pl/page/231,Zamki.html; dostęp: 16.02.2020

38 Fotografia 6. XVIII-wieczny kościół w Ogrodzieńcu Źródło: Archiwum Gminy Ogrodzieniec

Renesansowa kapliczka w Podzamczu

Murowana kaplica renesansowa z XVI wieku. Zbudowana na rzucie kwadratu z półkolistą absydą, nakryta dachem dwuspadowym z wysoką wieżyczką na sygnaturkę.

Sklepiona kolebkowo z lunetami. Granica prawnej obejmuje obszar w ramach ogrodzenia obiektu.

39 Fotografia 7. Kapliczka w Podzamczu przy ul. Zamkowej Źródło: Archiwum Gminy Ogrodzieniec

Kościół pw. Św. Jakuba Apostoła w Gieble

Kościół parafialny pw. św. Jakuba Apostoła w Gieble swoją najdawniejszą historią sięga najprawdopodobniej przełomu XII i XIII wieku (dokładna data nie jest znana).

Pierwotnie był to kościół romański zbudowany z kamienia ciosanego, orientowany, jednonawowy z węższym prezbiterium po wschodniej stronie. W XVIII otoczony został murem a na początku XX wieku przebudowany (wydłużono nawy i wydzielono boczne kruchty). Jest to dzisiaj budowla o cechach barokowych. Od zachodu przylega wieża z lokalnościami po bokach a w elewacji południowej zamurowany portal romański, we wsch. ścianie prezbiterium zamurowane okienko; granice zabytku rozciągają się na całość obiektu w ramach ogrodzenia i obejmują również wyposażenie wnętrza.

Fotografia 8. XIII-wieczny kościół w Gieble Źródło: Archiwum Gminy Ogrodzieniec