Zarys treści: W artykule przedstawiono wpływ treningu mięsni oddechowych na wydolność od-dechową . Omówiono również wpływ wysiłku fizycznego i zbadano jakie ma oddziaływanie na wydolność fizyczną.
Słowa kluczowe: wysiłek fizyczny, wydolność oddechowa, wydolność fizyczna.
Celem badania było określenie wpływu treningu mięśni oddechowych na wydol-ność oddechową u zawodników Ligowej drużyny siatkówki Delecty Bydgoszcz w okresie przygotowawczym. Badaniu poddano 16 zawodników którzy do tre-ningu mięśni oddechowych (TMO) używali urządzenia marki POWERBreathe Plus Sports Performance Na początku i na końcu badania zawodnicy wykonali spirometrię przy użyciu aparatu MicroLab Micro Medical w celu obiektywnego określenia parametrów oddechowych. W trakcie pierwszych 3 tygodni postę-py w treningu były dodatkowo monitorowane urządzeniem POWERBreathe K SERIES KH1 w celu określenia jakościowych i ilościowych zmian w pierw-szym etapie treningu. Badanie zostało zaplanowane na czas 6 tygodni.
Piłka siatkowa jest dyscypliną, która wymaga od zawodnika umiejęt-ności szybkiego przejścia między różnorodnymi formami ruchu w zmiennych pod względem tempa i charakteru zadaniach wymuszanych sytuacją w trakcie
Robert Zacniewski, Anna Nalazek, Barbara Gawinecka –Mykaj
62
gry. Siatkówka pod względem motorycznym jest dyscypliną szybkościowo si-łową. Rozwój komponenty szybkościowej daje podstawy do dalszego treningu elementów skoczności, szybkości i zwinności. Cechy motoryczne w sporcie po-zostają w stałej interakcji i bezpośrednio od siebie zależą.
Zawodnik potrzebuje siły w trakcie specyficznego aktu ruchowego ale również utrzymania zdolności do pracy w czasie, z jak największym potencja-łem cech motorycznych determinowanych dyscypliną. Stąd też niezbędnym elementem treningu jest wytrenowanie komponenty wytrzymałości. Siatków-ka jest dyscypliną wymagającą wytrzymałości ukierunkowanej o charakterze pracy beztlenowej. W związku z specyfiką dyscypliny, zawodnicy nie rozwijają dużej komponenty wytrzymałości tlenowej.
Wydolność fizyczna jest definiowana jako zdolność do ciężkich i dłu-gotrwałych wysiłków fizycznych wykonywanych przez duże grupy mięśniowe, bez szybko narastającego zmęczenia i minimalnymi zmianami środowiska wewnętrznego organizmu, oraz tolerancji zmęczenia i zdolności do szybkiej regeneracji po zakończeniu pracy [Kozłowski]. W odniesieniu do sprawności fizycznej często spotyka się pojęcie tolerancji wysiłku fizycznego, która we-dług Kozłowskiego definiowana jest jako zdolność do wykonywania wysiłków o określonej intensywności, przez określony czas i w określonych warunkach, bez głębszych zaburzeń homeostazy.
Najbardziej miarodajnymi testami wydolności fizycznej są testy bezpo-średnie jak określenie VO2max. Szacowana wielkość zużycia tlenu na podstawie testów wykonywanych w spoczynku może być zawyżona nawet o 20% w stosun-ku do testów bezpośrednich. Wydolność fizyczna wraz z wiekiem zmniejsza się po 25 roku życia o około 10% w w każdej następnej dekadzie. Niezależnie od wieku wydolność mężczyzn jest większa 0 10-20% niż u kobiet.
Dobra i efektywna praca układu oddechowego bezpośrednio warun-kuje zdolności ruchowe i regenerację zawodnika. Praca tlenowa i beztlenowa efektorów ruchowych wpływa znacząco na równowagę kwasowo zasadową.
Pracujące mięśnie uzyskują energię konieczną do wykonania zadania w cza-sie i przestrzeni w procecza-sie glikolizy, kiedy to wytwarzany jest dwutlenek węgla w procesie utleniania glukozy oraz trójglicerydów prowadząc do destabilizacji układ przez zakwaszenia. Przemiany beztlenowe glukozy i glikogenu prowadzą do wytwarzania kwasu mlekowego co może skutkować przejściowym wzrostem wytwarzania kwasów nielotnych. Kwasy nielotne powstające w wyniku glikoli-zy beztlenowej mogą zostać metabolizowane do CO2 i H2O. W obu sytuacjach mechanizmem równoważącym pH organizmu jest usuwanie dwutlenku węgla przez efektywną pracę układu oddechowego. Trening mięśni oddechowych
Wykorzystanie trenażera mięśni wdechowych w treningu siatkarskim 63 ma znaczenie przede wszystkim w aspekcie regeneracji w jak najkrótszym cza-sie przeciwdziałaniu kwasicy i zwiększenia wydolności zawodników do pracy w czasie.
Prawidłową reakcją organizmu na wzmożoną aktywność fizyczną jest wzrost wentylacji minutowej płuc w sposób liniowy wraz ze wzrostem pracy mięśni aż do osiągnięcia progu metabolizmu beztlenowego. Powyżej tego progu wzrost wentylacji minutowej jest większy w stosunku do pracy mięśniowej. Tre-ning wytrzymałościowy zwiększa wielkość maksymalnej wentylacji minutowej.
Udowodniono że czynnikiem ograniczającym maksymalny czas trwania wysił-ku fizycznego jest zmęczenie mięśni oddechowych. Selektywny trening mięśni oddechowy ma więc znaczenie przy pracy nad zakresem i czasem trwania wy-siłku fizycznego. „...Zmęczenie wpływa niekorzystnie na wiele zdolności moto-rycznych obniżając np. czułość proprioreceptorów na odbieranie bodźców co w konsekwencji może zwiększyć ryzyko urazu podczas wysiłku...”
Celem badania było określenie wpływu treningu mięśni oddechowych zawodników Ligowej drużyny siatkówki na wydolność układu oddechowego mierzonego testem spirometrycznym w okresie przygotowawczym przed roz-poczęciem sezonu 2011/2012. Badaniu poddano 16 zawodników, którzy do treningu TMO używali urządzenia marki POWERBreathe Plus Sports Perfor-mance Na początku i na końcu badania zawodnicy wykonali spirometrię przy użyciu aparatu MicroLab Micro Medical w celu obiektywnego określenia pa-rametrów oddechowych. W trakcie pierwszych 3 tygodni postępy w treningu były dodatkowo monitorowane urządzeniem POWERBreathe K SERIES KH1 w celu określenia jakościowych i ilościowych zmian w pierwszym etapie treningu.
Badanie zostało zaplanowane na czas 6 tygodni. Zawodnicy zostali przeszkoleni w zakresie treningu aparatem PowerBreathe. Narzucony reżim treningowy obejmował dwie sesje ćwiczeń dziennie z użyciem trenażera mięśni oddecho-wych. Ćwiczenia miały być wykonywane przez piętnaście minut w sesji zacho-wując pełną fazę aktu wdechu i wydechu przy utrzymaniu spoczynkowego ryt-mu inhalacji bez przerw w trakcie zadania. Poziom obciążenia zastosowanego w trakcie ćwiczenia został określony indywidualnie na podstawie wyników badań spirometrii według tabeli producenta (tab. 1).
Tab. 1. Tabela obciążeń trenażera PowerBreathe PLUS Fitnes medium resistance.
Poziom 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
cmH2O 1l/s-1 23 39 55 72 88 104 121 137 153 170 186
Robert Zacniewski, Anna Nalazek, Barbara Gawinecka –Mykaj
64
Zawodnicy w toku badania mieli zwiększać opór początkowy o ½ po-ziomu co 6 dni.i Badani uczestniczyli w cyklu treningów przygotowawczych do sezonu dwa razy dziennie obejmujących trening indywidualny siłowy i ogólno kondycyjny z godnie z kalendarzem ustalonym przez trenera przygotowania fizycznego. Do kończącego testu spirometrii przystąpiło 9 badanych w związku z wystąpieniem zapalenia oskrzeli w grupie badanej i przypadków rotawirusa.
Osoby poddane testom końcowym były po przebytym zapaleniu górnych dróg oskrzelowych w czasie nie przekraczającym 2 tygodni co wpłynęło znacząco na uzyskane wyniki. U jednego zawodnika badanie wykazało ograniczenie prze-pływu powietrza wyrażone zmniejszeniem FEV1,% FVC (wskaźnik pseudo Tiffeneau) sugerując opturację. Parametr Pojemności Życiowej płuc (VC) śred-nio w grupie badanej wzrósł o 2%. Maksymalny uzyskany wzrost tego parametru u zawodnika wyniósł 6%. U czterech sportowców po przebytym zapaleniu gór-nych dróg oddechowych wykazano spadek parametru VC. Uzyskany wzrost VC nie jest istotny statystycznie.
Cykl treningowy nie wpłynął na poprawę parametru natężonej objętości wydechowej pierwszo sekundowej (FEV1) w badanej grupie, co jest zgodne z ba-daniami publikowanymi przez GINA w populacji z obturacyjną chorobą płuc.
Szczytowy przepływ wydechowy (PEF) nie uległ zmianie w toku tre-ningu przy jednoczesnym poprawieniu parametru szczytowego przepływu wdechowego (PIF) o 200% w grupie badanej. Uzyskany wynik można uznać za obiecujący w dalszych badaniach nad wykorzystaniem PowerBreath w celu poprawy zdolności regeneracyjnych zawodników i zwiększenia możliwości pracy w czasie. Porównanie wyników PIF uzyskanych spirometrem z aparatem treningowo diagnostycznym KH M1 nie wykazały zbieżności w pierwszym ba-daniu. Testy były wykonywane przez dwóch badaczy a rozbieżności mogą wyni-kać z motywacji i mobilizacji zasobów osób badanych przez diagnostę. W celu określenia jakości badania parametru szczytowego przepływu wydechowego aparatem KH M1 należało by przeprowadzić osobną serię badań walidujących w celu określenia czułości testów wykonanych tym urządzeniem na mniej spe-cyficznej i większej grupie.
Przeprowadzone badanie nie daje w pełni obiektywnej i udokumento-wanej odpowiedzi na zasadność treningu mięśni oddechowych w grupie siat-karzy. Zgodnie z obecną wiedzą poprawa wydolności tlenowej zawodników siatkówki powinna mieć wpływ na możliwość utrzymania optymalnie efek-tywnej pracy w czasie i poprawę procesów regeneracji u zawodników w grze turniejowej i ciężkich meczy ligowych. W celu uzyskania pełnych informacji o zasadności treningu mięśni oddechowy należało by przeprowadzić serię
ba-Wykorzystanie trenażera mięśni wdechowych w treningu siatkarskim 65 dań w oparciu o bezpośrednie testy sprawności fizycznej z badaniami laborato-ryjnymi określającymi ilość i zdolność do usunięcia substratów wytwarzanych w akcie ruchowym na dużej populacji z uwzględnieniem ślepej próby. Uzyska-nie obiektywnych informacji na temat reakcji organizmu na zwiększony wysiłek fizyczny przed i po TMO warunkuje użycie trenażera mięśni oddechowych jako standardowej procedury w treningu.
Literatura
Alison K. McConnell and Graham R. Sharpe., The effect of inspiratory muscle training upon maximum lactate steady-state and blood lactate concentration, EUROPEAN JOURNAL OF APPLIED PHYSIOLOGY Volume 94, Number 3, 277-284, DOI: 10.1007/s00421-004-1282-3
Bulloc J, Boyle J., Wang M B., 1997, Fizjologia, Urban & Partner Wydawnictwo Medyczne, Wrocław;
Kozłowski s., Nazar K., 1999, Wprowadzenie do fizjologii klinicznej, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa;
Physical Rehabilitation of the Injured Athlete, 2004, Andrews, Harrelson, Wilk. 9
ZESZYTY NAUKOWE WSG, t. 14, seria: Turystyka i rekreacja, nr 6 (2009), s. 67-75
Aleksander Skaliy Tatiana Skaliy
Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy Instytut Gospodarki Turystycznej i Geografii