EFEKTYWNOŚCI ŚRODOWISKOWEJ
4. WYNIKI ANALIZY DEKLARACJI ŚRODOWISKOWYCH
Na wstępie należy zaznaczyć, że analiza deklaracji nie była zadaniem łatwym, ze względu na różnice w sposobie prezentacji informacji, przez poszczególne organizacje.
O trudnościach, związanych z analizą i porównywaniem treści deklaracji środowiskowych pisali także Erkko, Melanin oraz Mickwitz, w artykule, dotyczącym fińskich organizacji, zarejestrowanych w systemie EMAS.6 Uwagi, dotyczące trudności w analizie sprawozdawczości środowiskowej zawarto także w badaniu EVER: Evaluation of EMAS and Eco-Label for their Revision, Report 2: Research Findings.7
W wyniku przeprowadzonej analizy, autorka znalazła klika różnic, dotyczących sposobu prezentowania informacji, dotyczących wskaźników efektywności środowiskowej.
Pierwsza różnica, dotyczyła typu informacji, zawartych w deklaracjach. Zdecydowana większość organizacji, objętych badaniem (70,45%), zawarła w sprawozdawczości oprócz danych ilościowych (wartości liczbowe poszczególnych wskaźników), także dane jakościowe. Dane jakościowe, stanowiły formę opisu, dotyczącego m.in.: podjętych przez organizację działań, w celu zmniejszenia wartości głównych wskaźników
w poszczególnych latach; uzasadnienia, z czego wynikał ewentualny wzrost wartości wskaźnika w danym roku; działań, jakie zamierza podjąć organizacja, aby jeszcze zmniejszyć wartość poszczególnych wskaźników w kolejnych latach. Pozostałe 29,55%
organizacji, zawarło w sprawozdawczości wyłącznie dane ilościowe. Organizacje te podały w deklaracjach wyłącznie wartości liczbowe poszczególnych wskaźników, bez dodatkowego opisu.
Kolejna różnica, w zakresie sposobu prezentowania informacji, dotyczących wskaźników efektywności środowiskowej, dotyczyła zestawienia wartości uzyskanych wskaźników, na tle limitów i pozwoleń, wynikających z przepisów prawa, dotyczących środowiska.
Z analizy wynika, że 41,03% organizacji, podało w sprawozdawczości wartości uzyskanych wskaźników, na tle tych limitów. Należy w tym miejscu podkreślić, że analizy, dotyczącej tego aspektu, dokonano wśród 88,64% organizacji, których dotyczą limity i pozwolenia, wynikające z przepisów prawa - pozostałe 11,36% organizacji, z racji typu prowadzonej działalności nie podlega limitom i pozwoleniom, wynikającym
z przepisów prawnych, dotyczących środowiska. Pozostałe 58,97% organizacji nie zawarło w sprawozdawczości zestawienia wartości uzyskanych wskaźników, na tle
6 Erkko S., Melanen M., Mickwitz P., Eco-efficiency in the Finnish EMAS reports – a buzz world?
„Journal of Cleaner Production 13”,2005, pp.802-803.
7 EVER: Evaluation of EMAS and Eco-Label for their Revision. Report 2: Research Findings, 26 December 2005, s. 7.
limitów i pozwoleń, wynikających z przepisów prawa, dotyczących środowiska.
Kolejna różnica dotyczyła wyszczególnienia w sprawozdawczości (lub nie) wartości uzyskanych wskaźników, dla poszczególnych typów wytworzonych odpadów. Analiza, dotycząca tego aspektu, przeprowadzona została ponownie wśród 88,64% wszystkich organizacji (których działalność ma wpływ na wytworzenie odpadów). Pozostałe 11,36%
polskich organizacji, zarejestrowanych w systemie EMAS nie prowadzi działalności, która ma wpływ na wytworzenie odpadów.
Z analizy wynika, że 69,23% organizacji (których działalność może mieć wpływ na wytworzenie odpadów), ujęło w deklaracji środowiskowej wartości uzyskanych wskaźników efektywności, dla poszczególnych typów wytworzonych odpadów. Pozostałe 30,77% organizacji to takie, które nie ujęły w deklaracji wartości wskaźników dla poszczególnych typów wytworzonych odpadów. Do tej grupy autorka zaliczyła także organizacje, które wymieniły typy wytworzonych odpadów, ale nie wyszczególniły dla nich wartości uzyskanych wskaźników efektywności środowiskowej.
Kolejna różnica dotyczy przedziału czasowego, w którym badane organizacje podały wartości wskaźników efektywności środowiskowej.
Tabela 2. Przedział czasowy, w jakim polskie organizacje, zarejestrowane w systemie EMAS, podały w sprawozdawczości wartości wskaźników efektywności środowiskowej.
Przedział czasowy Procent organizacji
1 rok 2,27
2 kolejne lata 22,73
3 kolejne lata 27,27
4 kolejne lata 9,1
5kolejnych lat 11,36
6 kolejnych lat 6,82
7 kolejnych lat 2,27
10 kolejnych lat 2,27
Różny przedział czasowy dla poszczególnych form prezentacji wskaźników
15,91
Źródło: Opracowanie własne na podstawie deklaracji środowiskowych, dostępnych na stronie www.gdos.gov.pl.
Z analizy wynika, że organizacje zarejestrowane w systemie EMAS, podają w sprawozdawczości wartości uzyskanych wskaźników efektywności środowiskowej, w różnych przedziałach czasowych. Wśród organizacji były takie, które podały wartości wskaźników dla jednego roku (2,27%), były także takie, które podały wartości wskaźników dla 10 kolejnych lat (2,27%). Najwięcej organizacji podało wartości wskaźników dla dwóch lub trzech kolejnych lat. Stanowiły one 22,73% oraz 27,27%, wśród wszystkich organizacji, objętych badaniem. Były także takie organizacje, które podały wartości uzyskanych wskaźników w różnych przedziałach czasowych (różne przedziały czasowe dla różnych form prezentowania informacji). Organizacje te opracowały tabelę zbiorczą dla wszystkich, głównych wskaźników dla okresu dwóch do czterech kolejnych lat (w zależności od organizacji), natomiast wykresy i /lub dane
jakościowe opracowały dla dłuższych przedziałów czasowych.
O trudnościach, związanych z analizą wskaźników, ze względu na różny przedział czasowy, w jakim są one podawane w sprawozdawczości, pisali także: Erkko, Melanin oraz Mickwitz.8
Zdaniem autorki artykułu, bardzo dużą trudność podczas analizy wskaźników efektywności środowiskowej, przysparza brak jednolitych jednostek miar, w jakich organizacje podają wartości wskaźników.
Tabela 3. Jednostki miar, stosowane przez polskie organizacje, zarejestrowane w systemie EMAS do wyrażenia w sprawozdawczości wartości wskaźników efektywności środowiskowej.
Główny wskaźnik efektywności środowiskowej
Jednostka miary zastosowana do wyrażenia
wartości wskaźnika
Procent organizacji
Efektywność energetyczna – zużycie energii elektrycznej
MWh 76,92
kWh 10,26
GJ 12,82
Woda - zużycie
m3 94,6
tys.m3 2,7
mg 2,7
Odpady (w tym odpady komunalne)
mg 74,37
kg 20,51
tony 2,56
m3 2,56
Różnorodność biologiczna m2 98
ha 2,0
Emisje gazów cieplarnianych
mg 63,33
kg 30
tony 6,66
Emisje do atmosfery
mg 32,26
kg 64,52
tony 3,22
Źródło: Opracowanie własne na podstawie deklaracji środowiskowych, dostępnych na stronie www.gdos.gov.pl.
W Tabeli 5 przedstawiono różnice, dotyczące jednostek miar, w jakich organizacje,
8 Erkko S., Melanen M., Mickwitz P., Eco-efficiency in the Finnish EMAS reports – a buzz world?
„Journal of Cleaner Production 13”,2005, pp.802.
objęte badaniem, podały wartości wskaźników.
W analizie, dotyczącej jednostek miar, w jakich organizacje prezentowały
w sprawozdawczości główne wskaźniki efektywności środowiskowej, autorka artykułu nie uwzględniła wskaźnika, dotyczącego efektywnego gospodarowania zasobami.
Uzasadnia to tym, że organizacje objęte badaniem prowadzą różne rodzaje działalności.
W zależności od rodzaju prowadzonej działalności, organizacje wykorzystują różne zasoby, w związku z czym, jednostki w jakich są podawane ich wartości, także w sposób oczywisty będą się różnić.
Wskaźnik dotyczący efektywności energetycznej (poddano analizie wskaźnik, dotyczący zużycia energii elektrycznej), wykazało w swojej sprawozdawczości 88,64%
organizacji, objętych badaniem (dla pozostałych organizacji wskaźnik ten nie jest znaczący dla ich aspektów środowiskowych). Zdecydowana większość w grupie tych organizacji, wyraziła wartość tego wskaźnika w MWh (81,08%); kolejne 12,82%
organizacji w GJ; natomiast pozostałe 10,27% organizacji w kWh.
Wskaźnik, dotyczący zużycia wody (został ujęty w sprawozdawczości przez 84,09%
wszystkich organizacji, objętych badaniem), 94,59% organizacji podało w m3; kolejne 2,7% organizacji w tys.m3, natomiast pozostałe 2,7% organizacji w mg.
Wskaźnik dotyczący różnorodności biologicznej, podano w zdecydowanej większości w m2 (92%) oraz w ha (8%). Wskaźnik ten ujęło w sprawozdawczości 56,82% wśród wszystkich organizacji, objętych badaniem.
Wskaźnik dotyczący ilości wytworzonych odpadów (wśród 88,64% organizacji, które ujęły go w deklaracji środowiskowej), podano w mg (74,37%); kg (20,51%); tonach (2,56%) oraz w m3 (2,56%).
Wskaźnik, dotyczący emisji gazów cieplarnianych (wśród 68,18% organizacji, które ujęły go w sprawozdawczości), podano w mg (63,34%), kg (30%) oraz w tonach (6,66%).
Wskaźnik, dotyczący emisji (związków innych niż gazy cieplarniane) do atmosfery (wśród 70,45% organizacji, które ujęły ten wskaźnik w sprawozdawczości), podano w mg (32,26%), kg (64,52%) oraz w tonach (3,22%).
O trudnościach związanych z porównywaniem informacji, dotyczących wskaźników efektywności środowiskowej (zawartych w deklaracjach środowiskowych), czytamy także w badaniu EVER: Evaluation of EMAS and Eco-Label for their Revision, Report 2:
Research Findings.9 Autorzy badania także podkreślają fakt braku harmonizacji w jednostkach miar, stosowanych do wyrażenia wartości wskaźników.
Ostatnia różnica dotyczyła wartości, w jakich badane organizacje wyraziły całkowity roczny wynik (zgodnie z Rozporządzeniem EMAS jest on określany jako liczba B i stanowi jeden z trzech elementów wskaźników efektywności środowiskowej).
Tabela 4. Jednostki miar, w jakich polskie organizacje, zarejestrowane w systemie EMAS, podały w sprawozdawczości całkowity, roczny wynik organizacji (liczba B).
Jednostka miary Procent organizacji
Przeliczenie na 1 pracownika 27,28
Przeliczenie na mg lub tonę produktu/surowca 15,91
Roczny wynik 11,36
Wielkość produkcji (w przypadku niektórych 22,73
9 EVER: Evaluation of EMAS and Eco-Label for their Revision. Report 2: Research Findings, 26 December 2005, s. 7.
organizacji to produkcja energii elektrycznej brutto)
Całkowita ilość odpadów
przyjętych/dostarczonych do zakładu w ciągu roku
6,82
Wielkość przychodów w danym roku 11,36
Całkowita generowana wartość dodana brutto 2,27
Wprowadzona do kotła energia chemiczna w
paliwie 2,27
Źródło: Opracowanie własne na podstawie deklaracji środowiskowych, dostępnych na stronie www.gdos.gov.pl.
Z analizy wynika, że organizacje objęte badaniem, podają w sprawozdawczości wartość całkowitego wyniku, uzyskanego w danym roku, w różnych jednostkach miar.
Jest to uzasadnione faktem różnego rodzaju prowadzonej przez te organizacje działalności. Rozporządzenie EMAS podaje przykłady jednostek miar, które można wykorzystać do wyrażenia liczby B, określającej roczny, uzyskany wynik, ale dopuszcza także możliwość zastosowania przez organizacje innych jednostek miar. Najwięcej organizacji, objętych badaniem wyraziło swój roczny, uzyskany wynik w przeliczeniu na 1 pracownika (27,28%) oraz w przeliczeniu na wielkość produkcji (22,73%). Kolejne 15,91% wyraziło roczny wynik w przeliczeniu na mg lub tonę produktu/surowca. Badane organizacje, podały także liczbę B, jako roczny wynik (11,36%), który w zależności od rodzaju prowadzonej działalności oznaczał: ilość wysłanego wyrobu finalnego z zakładu, wyrażoną w tonach; całkowitą ilość przepompowanej wody; roczną ilość pobranej wody i przyjętych ścieków. Kolejne 11,36% organizacji, objętych badaniem wyraziło całkowity, roczny wynik jako wielkość przychodów w danym roku. Organizacje wyraziły także roczny wynik, jako całkowitą ilość odpadów przyjętych/dostarczonych do zakładu (6,82%); całkowitą generowaną wartość dodaną brutto (2,27%) oraz wartość wprowadzonej do kotła energii chemicznej w paliwie (2,27%).
Różnice dotyczyły także liczby stron, na których podano informacje, dotyczące wskaźników efektywności środowiskowej. Rozbieżności w tym zakresie były bardzo duże. Niektóre organizacje prezentowały informacje na 1-2 stron, podczas gdy część badanych organizacji wykorzystała do prezentacji tego samego typu informacji ponad 20 stron.
Kolejna różnica, którą zauważono w wyniku analizy, dotyczyła sposobu prezentacji danych, dotyczących wskaźników efektywności środowiskowej.
Z analizy wynika, że polskie organizacje, zarejestrowane w systemie EMAS wykorzystują różne formy prezentacji informacji, dotyczących wskaźników efektywności środowiskowej. Zdaniem autorki artykułu, najbardziej czytelną i najłatwiejszą do analizy formą prezentacji danych, jest jedna zbiorcza tabela, w której zawarto wartości wszystkich wskaźników, ujętych w sprawozdawczości. Taką formę prezentacji informacji wykorzystało 15,91% organizacji, objętych badaniem. Część organizacji, oprócz jednej zbiorczej tabeli (dla wszystkich ujętych w sprawozdawczości wskaźników), wykorzystało dodatkowo do prezentacji danych wykresy – stanowiły one 27,27% wszystkich organizacji. Niektóre organizacje (9,1%) wykorzystały także najbardziej rozbudowaną formę prezentacji informacji, (zbiorcza tabela dla wszystkich wskaźników, osobne tabele dla poszczególnych wskaźników oraz wykresy) – zdaniem autorki artykułu, taka forma prezentacji informacji jest najmniej czytelna i najtrudniejsza do analizy. Kolejną formą
prezentacji danych, stosowaną przez badane organizacje, były wyłącznie osobne tabele dla poszczególnych wskaźników – zastosowało ją 11,36% wśród wszystkich organizacji.
Taka forma prezentacji danych jest zdaniem autorki artykułu także czytelna. Organizacje wykorzystały także do prezentacji danych osobne tabele dla poszczególnych wskaźników oraz wykresy (27,27%). Część organizacji, objętych badaniem, wykorzystała do prezentacji informacji wyłącznie wykresy (6,82%), a także wykresy wraz z rysunkiem (2,27%).
O trudnościach, związanych z porównywaniem deklaracji środowiskowych, spowodowanych różnym sposobem prezentacji informacji, pisali także Erkko, Melanin oraz Mickwitz.10
5. WNIOSKI
Sposób, w jaki organizacje zarejestrowane w systemie EMAS podają w sprawozdawczości informacje, dotyczące wskaźników efektywności środowiskowej, różni się w oczywisty sposób, w zależności od rodzaju prowadzonej przez nie działalności. Nie mniej jednak, nawet w przypadku organizacji, prowadzących podobny rodzaj działalności, sposób podawania tych informacji może różnić się m.in. pod względem: ilości stron, przeznaczonych w deklaracji do prezentowania tych informacji; formy prezentowania informacji (jedna tabela, kilka tabel, wykresy); jednostkami miar, wykorzystywanymi do podawania wartości wskaźników (liczba A i B); przedziałem czasowym, w którym podano wartości wskaźników. Te liczne różnice powodują, że analiza informacji, dotyczących wskaźników efektywności środowiskowej, jest zadaniem bardzo trudnym i czasochłonnym. Rozporządzenie EMAS III precyzuje wprawdzie, jakie wskaźniki efektywności środowiskowej powinny zostać ujęte w sprawozdawczości (poprzednie wersje rozporządzenia nie precyzowały, jakie mają to być wskaźniki), wciąż jednak zdaniem autorki brakuje bardziej dokładnych informacji, w jaki sposób wskaźniki te powinny być podawane. Analiza deklaracji środowiskowych, polskich organizacji zarejestrowanych w systemie EMAS wykazała wiele różnic, dotyczących sposobu prezentowania informacji, dotyczących wskaźników efektywności środowiskowej.
Zdaniem autorki należałoby opracować jednolity format, w jakim informacje, dotyczące wskaźników efektywności środowiskowej, powinny być prezentowane (możliwy do zastosowania przez wszystkie organizacje, zarejestrowane w systemie EMAS). Unifikacja mogłaby dotyczyć m.in. formy prezentowania informacji (np. obowiązkowa jedna zbiorcza tabela dla wszystkich wskaźników); jednostek miar dla głównych wskaźników, które nie są uzależnione od rodzaju prowadzonej działalności oraz szeregów czasowych, w jakich podaje się wartości wskaźników. To z całą pewnością ułatwiłoby trudny proces analizy informacji, dotyczących wskaźników efektywności środowiskowej, zawartych w deklaracjach środowiskowych.
10 Erkko S., Melanen M., Mickwitz P., Eco-efficiency in the Finnish EMAS reports – a buzz world?
„Journal of Cleaner Production 13”,2005, pp.802.
LITERATURA
[1] Deklaracje środowiskowe organizacji zarejestrowanych w systemie EMAS, dostępne na stronie www.gdos.gov.pl.
[2] Erkko S., Melanen M., Mickwitz P., Eco-efficiency in the Finnish EMAS reports – a buzz world? „Journal of Cleaner Production 13”,2005.
[3] EVER: Evaluation of EMAS and Eco-Label for their Revision. Report 2: Research Findings, 26 December 2005.
[4] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 1221/2009 z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS), uchylające rozporządzenie (WE) nr 761/2001 oraz decyzje Komisji 2001/681/WE i 2006/193/WE.
DIFFERENCES IN THE WAY OF PRESENTING THE INFORMATION