Janusz Myszczyszyn
WYNIKI BADAŃ
W unijnym rejestrze EMAS, (stan na 19.12.2008 r.)6 znajdowało się 4256 organizacji i ponad 6740 obiektów7.
Niekwestionowanym liderem są Niemcy, gdzie liczba zarejestrowanych organizacji wynosi 1419 organizacji i 1858 obiektów (tabela 1, rys. 4).
Niewiele mniej organizacji posiada system EMAS w Hiszpanii (ponad 1000) czy we Włoszech (ponad 930) (tab. 1, rys. 4). Poza Austrią (ponad 260 organizacji) pozostali członkowie UE posiadają zarejestrowanych po kilkadziesiąt organizacji (Dania, Wielka Brytania, Portugalia, Belgia, Finlandia).
Spośród „starych członków” UE najmniej zarejestrowanych fi rm w systemie EMAS posiada Francja – zaledwie 12 organizacji. Spośród państw przyjętych do UE w 2004 r.
zdecydowanym liderem są Czechy: 33 zarejestrowane organizacje.
Wymownym wskaźnikiem, który określa zaangażowanie poszczególnych krajów członkowskich w popularyzacji i implementacji systemu EMAS, a tym samym idei zrów-noważonego rozwoju jest liczba organizacji/obiektów posiadających taki system w prze-liczeniu na 1 milion mieszkańców (tab. 2).
6Najnowsze dane (stan na 31.03.2009 r.) to 4331 organizacji i ponad 6896 obiektów.
7Rejestr zawiera obok krajów członkowskich UE także kraje Europejski Obszar Gospodarczy, EOG (ang. European Economic Area, EEA) czyli: Norwegię, Islandię i Lichtenstein.
Tabela 1. Liczba organizacji i obiektów EMAS w wybranych krajach UE i EOG (stan na 19.12.2008 r.) Table 1. Number of EMAS organizations and sites in selected EU and EEA countries (as of
19.12.2008 r.)
Kraj Organizacje Obiekty
Austria 261 507
Belgia 46 360
Czechy 33 35
Dania 93 234
Finlandia 42 49
Francja 12 12
Hiszpania 1033 1254
Niemcy 1419 1858
Norwegia 23 23
Polska 12 12
Portugalia 77 82
Węgry 17 20
Wlk. Brytania 71 368
Włochy 939 1328
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: The European Eco-Management and andaudit scheme, Perfor-mance, Credibility, Transparency; http://ec.europa.eu/environment/emas/documents/presentation_
en.htm
Source: Develop their own on the basis of: The European Eco-Management and andaudit scheme, Perfor-mance, Credibility, Transparency; http://ec.europa.eu/environment/emas/documents/presentation_
en.htm
Oeconomia 8 (4) 2009
Rola wspólnotowego systemu ekozarządzania i audytu (EMAS)... 133
Porównania pozwalają wskazać, że największa koncentracja wdrożonych systemów EMAS w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców danego kraju występuje w:
Austrii (32 organizacje, 62 obiekty);
Danii (17 organizacji, 43 obiekty);
Niemczech (17 organizacji, 22 obiekty) Włoszech (16 organizacji, 23 obiekty).
Biorąc pod uwagę strukturę sektorową gospodarek system EMAS wdrożono głównie w sektorach (tab. 3):
1. Ścieki i wywóz odpadów (272 organizacje);
2. Organizacje publiczne (268 organizacji);
3. Branża spożywcza (264 organizacje);
4. Branża chemiczna (262 organizacje).
W Polsce system EMAS (stan na 31.03.2009 r.) wdrożyło 16 fi rm. Wśród nich znaj-dują się m.in. elektrownie węglowe, elektrociepłownie, inne duże zakłady przemysłowe (np. Arctic Paper Kostrzyn S.A.), które z racji wykonywanej działalności i stosowania jako paliwa węgla kamiennego w środowisku lokalnym uważane były za uciążliwe dla środowiska8.
8Raport środowiskowy 2007 EMAS, Arctic Paper Kostrzyn S.A. – po zastąpieniu węgla kamien-nego gazem ziemnym obniżono m.in. emisję pyłów o 90% , a gazów cieplarnianych o 50%.
– – – –
Rys. 4. Liczba organizacji i obiektów EMAS w wybranych krajach UE i EOG (stan na 19.12.2008 r.)
Fig. 4. Number of EMAS organizations and sites in selected EU and EEA countries (as of 19.12.2008 r.)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: The European Eco-Management and andaudit sche-me, Performance, Credibility, Transparency; http://ec.europa.eu/environment/emas/do-cuments/presentation_en.htm
Source: Develop their own on the basis of: The European Eco-Management and andaudit sche-me, Performance, Credibility, Transparency; http://ec.europa.eu/environment/emas/do-cuments/presentation_en.htm
134 J. Myszczyszyn
Tabela 2. Liczba organizacji/obiektów posiadających wdrożony system EMAS w wybranych krajach członkowskich UE i EOG na 1 mln mieszkańców (stan na 19.12.2008 r.) Table 2. Number of organizations / sites that have implemented EMAS system in selected EU
Member States and EEA on 1 million inhabitants (as of 19.12.2008 r.)
Kraj Organizacje Obiekty
Austria 32,10 62,35
Belgia 4,47 35
Czechy 3,23 3,43
Dania 17,24 43,37
Finlandia 8,1 9,44
Francja 0,2 0,2
Hiszpania 25,2 30,5
Niemcy 17,23 22,57
Norwegia 5,1 5,1
Polska 0,31 0,31
Portugalia 7,26 7,68
Węgry 1,68 1,98
Wlk. Brytania 1,21 6,27
Włochy 16,2 22,92
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Organziations per one milion inhabitants http://ec.europa.eu/
environment/emas/ documents/articles_en.htm
Source: Develop their own on the basis of: Organziations per one milion inhabitants http://ec.europa.eu/envi-ronment/emas/ documents/articles_en.htm
Tabela 3. Liczba wdrożeń systemu EMAS w wybranych sektorach gospodarki krajów członkowskich UE
Table 3. Number of EMAS implementation in selected sectors of the economy in the EU Member States
Sektor Liczba organizacji
(czerwiec 2007)
Liczba organizacji (styczeń 2008)
Chemiczny 264 262
Spożywczy i napoje 263 264
Ścieki i wywóz odpadów 255 272
Metalowy (z wyj. wytwarzania maszyn i urządzeń) 232 248
Elektryczny, gazowy, pary i gorącej wody 191 208
Hotele i restauracje 228 236
Organizacje publiczne 210 268
Inne działalności (usługowe) 171 191
Edukacja 152 156
Źródło: The European Eco-Management and andaudit scheme, Performance, Credibility, Transparency;
http://ec.europa.eu/environment/emas/documents/presentation_en.htm; EMAS Newstletter, No 1/2008, The European Eco-Management and andaudit scheme.
Source: The European Eco-Management and andaudit scheme, Performance, Credibility, Transparency;
http://ec.europa.eu/environment/emas/documents/presentation_en.htm; EMAS Newstletter, No 1/2008, The European Eco-Management and andaudit scheme.
Oeconomia 8 (4) 2009
Rola wspólnotowego systemu ekozarządzania i audytu (EMAS)... 135 Są również organizacje publiczne, które chcą promować ideę zrównoważonego roz-woju np. Przedsiębiorstwo Wód i Kanalizacji, czy Urząd Miejski.
Organizacje, wdrażające system EMAS w swoich deklaracjach środowiskowych za-kładają określone cele środowiskowe. Koncentrują się głównie na9:
1. Redukcji zanieczyszczeń do powietrza i wody.
2. Optymalizacji zużycia wody.
3. Redukcji hałasu i wibracji.
4. Zapobieganiu zanieczyszczeniom, racjonalnej gospodarki odpadami.
5. Obniżaniu zużycia surowców w tym surowców nieodnawialnych (np. poprzez uży-cie biomasy).
6. Usunięcia niebezpiecznych materiałów (azbestu, eternitu).
7. Nowych nasadzeniach drzew, trawników, rekultywacji terenów.
8. Współpracy z samorządami lokalnymi, społecznością w celu szerzenia polityki ochrony zasobów naturalnych.
Ważnym celem jest także wzrost świadomości załogi w realizacji poszczególnych zadań dotyczących ochrony środowiska. Przejawia się to poprzez uczestnictwo w szkole-niach, certyfi kacji, bieżącym funkcjonowaniu fi rmy, a także polepszeniu warunków pracy (np. poprzez zmniejszenie natężenia hałasu).
Tworzone deklaracje środowiskowe są ważne 3 lata (często są aktualizowane każdego roku) i muszą określać cele środowiskowe.
Jak wskazują badania własne autora (w fi rmach, które wdrożyły EMAS) obok ponie-sienia kosztów różnego rodzaju inwestycji, publicznego ujawnienia danych, zawartych w deklaracji środowiskowej, organizacje muszą na bieżąco monitorować i realizować zakładane cele środowiskowe i zakładać kolejne cele, raportować wykonanie zakłada-nych zadań. Z drugiej strony świadczy to o dojrzałości i odpowiedzialności zarządów, kierownictwa i załogi.
Wśród korzyści z wdrożenia systemu wskazywano:
1. Oszczędność surowców – niższe koszty produkcji, a tym samym wzrost efektyw-ności ekonomicznej.
2. Wzrost komfortu pracy dla pracowników (poprawa jakości środowiska pracy, wzrost zaangażowania, wzrost zdolności pracy zespołowej).
3. Implementację innowacji (nowe urządzenia, maszyny).
4. Wzrost konkurencyjności – poprzez zastosowanie nowszych technologii.
5. Inny (pozytywny) odbiór społeczności lokalnej.
6. Prestiż w otoczeniu zewnętrznym – lepsze kontakty z organami kontroli środowi-ska, lepszy (ekologiczny) produkt.
7. Wysokiej jakości zarządzanie środowiskowe.
8. Zapewnienie lepszych warunków życia dla otoczenia w tym społeczności lokal-nej.
Wymienione wyżej korzyści pozwalają pozytywnie zweryfi kować postawione hipo-tezy badawcze.
9Na podstawie deklaracji środowiskowych fi rm, posiadających wdrożony system EMAS
136 J. Myszczyszyn Mimo jednak wyraźnych korzyści działania mające na celu realizację zawartych w deklaracjach środowiskowych zobowiązań wymagają poniesienia kosztów, które w danym czasie mogą być znaczne.
Respondenci wskazywali także, że mimo korzyści z wdrożenia, system EMAS jest w Polsce mało znany, a instytucje państwowe w zasadzie nie preferują fi rm, które realizu-ją ideę zrównoważonego rozwoju, ponadto w sposób niewystarczarealizu-jący prowadzona jest polityka informacyjna dotycząca systemu. Dla przykładu logo EMAS, które może być wykorzystywane w materiałach marketingowych jest mało znane w społeczeństwie pol-skim, nawet obywatelom z wykształceniem wyższym. Brak jest zachęt ze strony sektora publicznego, który promowałby produkty ekologiczne poprzez dostosowania praktyk zamówień publicznych (Komunikat Komisji Parlamentu Europejskiego, Rady, Europej-skiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów dotyczący planu działania na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz zrównoważonej polityki przemysłowej, 2008 r.)10. Ponadto, zmiany kompetencji odnośnie odpowiedzialności ze strony organów państwowych nie mogły wpłynąć korzystnie na rozpowszechnienie sys-temu w naszym kraju.
Dowodem na to są statystyki, które potwierdzają, że w roku 2009 (do końca lutego 2009 r.) zostało przyjętych do systemu EMAS około 40 organizacji (głównie włoskich, niemieckich, hiszpańskich ale także czeskich i węgierskich, belgijskich)11, polskich or-ganizacji brak.
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Człowiek i jego ingerencja w naturalne środowisko stanowi nieustanne zagrożenie dla otaczających go roślin, zwierząt i mikroorganizmów, atmosfery, co w konsekwencji obraca się przeciw temuż człowiekowi. Przyczyną tego zagrożenia jest nieprawidłowe planowanie przestrzenne, użycie starych technologii, zaniechanie inwestycji, użycie (tań-szych) ale niekologicznych paliw, użytkowanie gruntów w sposób marnotrawny, nad-mierne połowy oraz intensywna hodowla zwierząt, która związana jest ze wzmożonym stosowaniem pestycydów, itd.
W naszym kraju w dalszym ciągu wdrażanie systemów, programów, które jest dobro-wolne nie zdaje egzaminu, co obrazuje liczba wdrożeń systemu EMAS.
Aktywność polskich fi rm przejawiająca się w implementacji systemu EMAS jest bardzo niska. Do końca marca 2009 r. mieliśmy zaledwie 16 wdrożeń. Dla porównania system zarządzania środowiskowego oparty na normie ISO 14001 wdrożyło w Polsce niemal 1000 organizacji – przed akcesją do Unii Europejskiej norma ta stanowiła dla polskich organizacji jedyną podstawę certyfi kacji systemu zarządzania środowiskowego.
Mimo uproszczonej ścieżki dla organizacji, które już posiadają system ISO 14001, odzew ze strony gospodarki jest mierny.
10Państwa członkowskie mają dużą swobodę w określaniu zachęt do wdrażania systemów ochrony środowiska naturalnego, w tym i EMAS.
11http://ec.europa.eu/environment/emas/registration/new_organisations_en.htm.
Oeconomia 8 (4) 2009
Rola wspólnotowego systemu ekozarządzania i audytu (EMAS)... 137 Ministerstwo Ochrony Środowiska w dokumencie „Polityka ekologiczna państwa w latach 2009–2012 z perspektywą do roku 2016” wskazuje na kierunki działań zmierzają-cych do upowszechnienia systemu EMAS. Choć zakłada określony cel, aby w kolejnych latach upowszechniać system EMAS, nie wskazuje sposobów i środków.
Aby idea zrównoważonego rozwoju, stała się powszechnym trendem wymaga ciągle podnoszenia świadomości i zarządów fi rm, ale także edukacji całego społeczeństwa.
Nieodzownym staje się większe zaangażowanie instytucji państwowych, samorządo-wych, a także środowiska naukowego w promowaniu idei, a także systemu EMAS. Sys-tem jest ciągle mało znany i rozpowszechniony w sektorze dużych fi rm produkcyjnych (elektrownie, elektrociepłownie), niemal nieznany w sektorze MSP, rolnictwie, instytu-cjach publicznych.
Wymownymi i skutecznymi sposobami promowania idei zrównoważonego rozwo-ju są inicjatywy podejmowane przez fi rmy posiadające wdrożony system EMAS, przy wsparciu instytucji publicznych. Dobrym przykładem takiego działania, jest niemiecki projekt „Inicjatywa na rzecz racjonalizacji zużycia energii 2007–2009”. Celem projektu, w którym uczestniczy organizacja non-profi t „Foerderkreis Umweltschutz in Unterfran-ken”, Ministerstwo Środowiska, Zdrowia Publicznego i Ochrony Konsumenta Bawarii oraz sieć 180 fi rm działających na rzecz lepszego zarządzania środowiskowego jest de-bata, w której fi rmy przedstawiają innym przedsiębiorstwom, instytucjom własne, naj-lepsze praktyki w dziedzinie redukcji emisji dwutlenku węgla.
System EMAS, może w przyszłości odegrać ważną rolę w realizacji zrównoważonego rozwoju także w społeczeństwie polskim, bo daje on wyraźne korzyści fi rmom, organom administracji, społeczności lokalnej a także całemu społeczeństwu. Można oczekiwać, że zapowiedź Rady UE dotycząca korekty, której celem będzie zwiększenie udziału przed-siębiorstw i ograniczenie obciążenia i kosztów administracyjnych dla MSP przyniesie pożądane skutki w postaci zwiększonej liczby wdrożeń Wspólnotowego Systemu Zarzą-dzania i Audytu EMAS.
LITERATURA
Bratkowski S., 2003, Nowa historia cywilizacji. Dzieje banków, bankierów, obrotu pieniężnego, Wydawnictwo serii „Biblioteka Nowoczesności”, Warszawa.
Cameroon R., Neal L., 2004, Historia gospodarcza świata. Od czasów paleolitu do czasów najnows-zych, KiW, Warszawa.
Europa w ruchu. Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Prasy i Komunikacji, 2006, http://
ec.europa.eu/publications/booklets/move/55/index_pl.htm, Luksemburg, Raport środowiskowy 2007 EMAS, Arctic Paper Kostrzyn S.A.
EMAS – baza organizacji, http://www.emas.mos.gov.pl/web/act/changeCategory.htm EMAS Newstletter, No 1/2008, The European Eco-Management and audit scheme
EMAS Statistics evolution of organizations and sites, Quarterly data in: http://ec.europa.eu/envi-ronment/emas/documents/presentation_en.htm;
Fifth European Community environment programme: towards sustainability, http://europa.eu/scad-plus/leg/en/lvb/l28062.htm
The European Eco-Management and andaudit scheme, Performance, Credibility, Transparency;
Komunikat Komisji Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno--Społecznego oraz Komitetu Regionów dotyczący planu działania na rzecz
zrównoważo-138 J. Myszczyszyn
nej konsumpcji i produkcji oraz zrównoważonej polityki przemysłowej; 2008, Komisja Wspólnot Europejskich, Bruksela.
Malicki M., Dreszczyk E., 2001, Bezpieczeństwo środowiska na terenach niezurbanizowanych [w:]
red. Kłodziński M., Gospodarka, człowiek, środowisko na obszarach wiejskich, Polska Akademia Nauk, WFOŚiGW województwa zachodniopomorskiego, AR w Szczecinie, Warszawa,
Myszczyszyn J., 2009, Maszyna parowa a rozwój gospodarczy świata, Wiedza i Edukacja – świat wirtualnej nauki, http://wiedzaiedukacja.eu/archives/12321
Organziations per one milion inhabitants http://ec.europa.eu/environment/emas/documents/arti-cles_en.htm
Polityka ekologiczna państwa w latach 2009–10012 z perspektywą do roku 2016; 2008, Minister-stwo Ochrony Środowiska, Warszawa.
Runowski H., 2001, Zrównoważony rozwój gospodarstw i przedsiębiorstw rolniczych [w:] red.
Kłodziński M., Gospodarka, człowiek, środowisko na obszarach wiejskich, Polska Aka-demia Nauk, WFOŚiGW województwa zachodniopomorskiego, AR w Szczecinie, War-szawa.
Wiatrak A., 2000, Założenia i polityka zrównoważonego rozwoju rolnictwa [w]: Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie, nr 40 (2000), Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
THE ROLE OF THE ECO-MANAGEMENT AND AUDIT SCHEME (EMAS)