1. Wybrane badania i dane statystyczne
1.4. Wyniki badań Ministerstwa Edukacji Narodowej z 2016 roku
Ministerstwo Edukacji Narodowej (MEN) od 2010 roku monitoruje sytu-ację dzieci z rodzin rozłączonych przestrzennie. Najnowsze wyniki badań zleconych przez MEN pochodzą z października 2016 roku. Diagnozą obję-to uczniów ze szkół podstawowych, gimnazjów i średnich (licea, technika, szkoły zawodowe) w łącznej liczbie 87041 oraz kadrę nauczycielską (ankieta mogła być wypełniana przez: dyrektora, wicedyrektora, wychowawcę klasy, nauczyciela przedmiotu, psychologa lub pedagoga szkolnego).
3 Ostrowska K., (2017), O sytuacji dzieci, których rodzice wyjechali za granicę w celach zarobkowych. Raport 2016, Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.
S E RI A P R O FI
16
Dane ilustrujące skalę wyjazdów ekonomicznych dotyczyły sześciu woje-wództw (wielkopolskiego, pomorskiego, zachodniopomorskiego, podlaskiego, małopolskiego, lubuskiego) – trzech o największej i trzech o najmniejszej skali bezrobocia4. Zgromadzone rezultaty badawcze, dotyczące ilości rodzin migracyjnych, świadczą o dużej rozbieżności pomiędzy danymi oficjalnymi a stanem faktycznym.
Według danych Systemu Informacji Oświatowej (SIO) we wrześniu 2016 roku liczba uczniów z rodzin rozłączonych przestrzennie kształtowa się na pozio- mie 5,89%. Wskaźnik uzyskany na podstawie diagnozy prowadzonej wśród uczniów to 19,9%. Najmniejszy odsetek uczniów deklarujących wyjazd ro- dziców do pracy za granicę odnotowano w województwach: wielkopolskim (16,2%) i podlaskim (16,9%). Najwyższy odsetek dotyczył
zachodniopomor-skiego (28,4%), pomorzachodniopomor-skiego (22,5%), małopolzachodniopomor-skiego (22,9%) i lubuskiego (23,5%). W skali całego kraju liczba uczniów z rodzin migracyjnych może się- gać 640 tysięcy. Spośród badanych dzieci i młodzieży 7,2% wychowuje się w rodzinach, w których obydwoje rodzice zdecydowali się na podjęcie za- trudnienia poza Polską.
Analiza materiału uprawnia do następującego wnioskowania:
• niewystarczająca jest informacyjno-edukacyjna aktywność szkoły w kwestiach formalnoprawnych, dotyczących ustanowienia opieki nad dzieckiem w sytuacji wyjazdu rodzica/rodziców do pracy za granicę;
• ponad 50% badanej populacji ujawniło, że decyzja rodzica o migracji zarobkowej wzbudziła u nich negatywne emocje, takie jak niepokój, lęk, poczucie osamotnienia, a jednocześnie uczniowie zdeklarowali, że mogą liczyć na wsparcie najbliższych członków rodziny;
• wśród uczniów z rodzin migracyjnych ujawniły się zaburzone zachowa- nia dotyczące głównie relacji interpersonalnych, występujące przede wszystkim w środowiskach uczniów, których samotnie wychowujący rodzic jest migrantem zarobkowym;
• największą liczbę wśród uczniów ze środowisk migracyjnych stanowią ci uczniowie, których rodziny są rozdzielone przestrzennie od dwóch lat;
• najczęściej wskazywane przez uczniów trudności związane z nieobec- nością rodzica lub rodziców dotyczą emocji takich jak samotność, tęsknota i bezradność wobec stanu sytuacji życiowej;
• uczniowie z rodzin migracyjnych najbardziej potrzebują wsparcia w postaci zagospodarowania czasu wolnego, pomocy w wypełnianiu
4 Dysonans w analizowanym zakresie ujawniony został także w 2011 roku na podstawie badań przeprowadzonych w 300 szkołach na terenie w województwa świętokrzyskiego.
Okazało się, że skala tzw. eurosieroctwa wynosi 15,6%. Kuratorium Oświaty posiadało
S
dane o 4,6% uczniów żyjących w rodzinach rozłączonych przestrzennie.
obowiązków szkolnych, podkreślają także potrzebę wspierania rodzi- ców migrantów przez władze polskie lub środowiska polonijne w celu zwiększenia możliwości kontaktu z rodziną pozostającą w Polsce, przy czym niespełna 49,0% badanych nie oczekuje żadnej formy pomocy;
• reakcja dzieci i młodzieży na wyjazd ich rodziców łączy się z jakością funkcjonowania rodziny przed rozłąką, co pozwala sformułować wnio- sek, że aktywność ukierunkowana na organizowanie wsparcia i pomo- cy powinna uwzględniać indywidualne kwestie dotyczące specyfiki środowiska rodzinnego oraz charakteru reakcji dziecka na rozłąkę z rodzicami;
Badani nauczyciele wymienili wiele różnych form wsparcia, które ich zda-niem powinno dotyczyć uczniów ze środowisk rozdzielonych przestrzennie z powodu migracji ekonomicznej matki, ojca lub obydwojga rodziców.
Formy tego wsparcia odnoszą się do realizacji określonych celów i są skla- syfikowane według kategorii takich jak m.in.:
• kontrola i dyscyplinowanie,
• dostarczanie danych o pozytywnych oraz kryzysowych wydarzeniach oraz sposobach ich rozwiązywania,
• współpraca międzyinstytucjonalna,
• konkretyzacja oddziaływań pedagogiczno-psychologicznych,
• oddziaływania wychowawcze.
Obszar badań nad zjawiskiem migracji z powodów ekonomicznych jest wciąż otwarty na nowe doniesienia, gdyż temat ten nie jest do końca rozpoznany.
Uwagę społeczną kieruje się głównie na współpracę międzyinstytucjonalną oraz oddziaływania psychopedagogiczne jako najważniejsze obszary dzia- łalności kadry pedagogicznej, środowiska lokalnego, systemu pomocy spo- łecznej i systemu sądownictwa.
Zaznacza się, że wszelkie działania ukierunkowane na potrzeby rodzin o pod- wyższonym ryzyku występowania kryzysów powinny koncentrować się na założeniu, że polityka społeczna państwa5 musi dawać szansę na prawi- dłowy rozwój życia rodzinnego oraz poprawę sytuacji rodzin zarówno będą- cych razem, jak i rozdzielonych, na przykład z powodu migracji zarobkowej.
5 Chodzi w szczególności kraje wysoko rozwinięte, takie jak Francja, Wielka Brytania, Niemcy, Belgia, Holandia oraz kraje skandynawskie.
S E RI A P R O FI
18
Skuteczne wsparcie powinno skupiać się wokół pięciu ważnych obszarów6:
• zatrudnienia i informacji oraz dostępu do poradnictwa i usług na rynku pracy oraz pomocy socjalnej;
• edukacji i wykształcenia (dzieci i rodziców);
• adaptacji i asymilacji kulturowej i społecznej;
• dostępu do zaplecza socjalnego i ekonomicznego oraz umiejętności właściwego i efektywnego korzystania z przysługujących środków i przywilejów;
• dostępu do pomocy psychoterapeutycznej w celu budowania pozy-tywnych więzi w środowisku lokalnym.
Realizacja, choćby częściowa, wymienionych założeń znacznie ułatwia zdro- we i prawidłowe funkcjonowanie rodziny oraz wspiera właściwą socjalizację dzieci i młodzieży, wspomagając podstawowe funkcje rodziny.
Przesłanki te są korzystne dla wszelkich środowisk wychowawczych, które potrzebują wsparcia, w tym również dla rodzin rozłączonych geograficznie. W ich przypadku wymienione powyżej warunki są ważne zarówno dla kraju migranta, jak i kraju zarobkowego. Istotne staje się więc otwarte mówienie o rodzinach migracyjnych nie tylko w kontekście napotykanych przez nie problemów, ale także w celu upowszechniania rzetelnych informacji i za- znajamiania szerszych kręgów społecznych z nowym typem rodzin, który ukonstytuował się w naszej przestrzeni społecznej.
Niezwykle ważne jest uaktualnianie wiedzy na podstawie prowadzonych diagnoz o pojawianiu się nowych i być może coraz bardziej złożonych czyn- ników, mogących stanowić zagrożenie i przyczyniać się do dysfunkcjonalno- ści rodzin w obszarze wypełniania przez nie podstawowych funkcji. Dzięki bieżącej aktualizacji będzie możliwe wczesne i tym samym skuteczniejsze reagowanie na ujawnione niebezpieczeństwa.
Zaprezentowana na podstawie przeglądu literatury sytuacja życiowa uczniów z rodzin migracyjnych oraz ogólne zasady wsparcia rodzin i dzieci w sytuacjach problemowych pozwalają na przejście do bardziej szczegółowych kwestii analizowanej problematyki.
6 Należy zaznaczyć, iż rodziny migracyjne nie zawsze są rodzinami obarczonymi deficytami wywołującymi kryzysy, jednak w pewnym sensie, ze względu na zmiany zachodzące w ich funkcjonowaniu, mogą napotkać problemy wymagające działań pomocowych.
S E RIA P R O FI
19
2.