4 . WYNIKI TESTÓW, URZĄDZENIA TOWARZYSZĄCE I EKSPLOATACJA SYSTEMU

Testy sprawdzające ostateczne param etry odbiornika w yk azały , że jego całk o w ite wzm ocnienie wynosi 130 dB, tem peratura szum ow a (nadm iarow a) - 4 6 0 K (2 ,0 dB), a charakterystyka jest logarytm iczna (rys. 10). C zułość system u, rozum iana jako najm niejszy wykryw alny sygnał, wyrtosi 0,1 s.u. Stabilność d ług o czaso w a jest lepsza niż 2 s.u. na d o b ę .P o b ó r mocy odb io rn ik a jest mniejszy niż 2,5 W.

Rys. 10. C harakterystyka o dbiornika

Ź ró d łem niestabilności system u odbiorczego mogą b y ć rów nież fluktuacje nap ięć zasilających. Aby tego uniknąć opracow ano w ysokostabilny zasilacz (rys. 11) gw arantujący stabilność rzęd u 10" napięcia wyjścio­ wego. W stabilizatorze w ykorzystano wzmacniacze /M 741 oraz skom pensow ane term icznie diody Zenera w charakterze ź ró d ła napięcia odniesienia dla stabilizacji zarów no g a łę zi napięcia dodatniego, jak i u jem ­ nego. Zasilacz pozw ala pobierać prąd y d o 1,2 A o napięciach ±12,5 V oraz napięciach w stępnie stabilizo­ wanych ± 1 8 ,6 ,1 1 2 ,4 i ±6,2 V.

W charakterze rejestratorów w ykorzystano sam opisy do rejestracji zmian tem peratury typu eKB (Elek- tronischer K om pensations B andschreiber) po przystosow aniu do rejestracji podaw anego napięcia. Wychylenie pisaka tego samopisu je s t w prost proporcjonalne d o przy ło żo n eg o napięcia, a p ręd k o ść przesuw u taśmy u stalono na 20 cm na godzinę. Do zapisu przystosow ano rów nież, z pow odzeniem , sam opisy produkcji krajowej ty p u LRK-1 (laboratoryjny rejestrato r kom pensacyjny) po konstrukcyjnej zmianie prędkości prze­ suw u taśmy.

Rys. 11. Zasilacz stabilizow any

Do kalibracji odb io rn ik a służy generator szum ow y typu BM- 380 E, z którego sygnały porów naw cze są podaw ane na wejście p rzełączn ik a krystalicznego w miejsce sygnału z anteny.

Kalibrację odbiornika w ykonuje się codziennie przed obserw acjam i, a w razie potrzeby częściej. W celu uzyskania bezw zględnej kalibracji system u odbiorczego średnio raz w miesiącu dokonuje się obserw acji radio­ ź ró d e ł o znanych strum ieniach prom ieniow ania. Zwykle jest to Kasjopeja A lub Ł ab ę d ź A.

W stępnego opracow ania obserwacji d okonuje się ręcznie z użyciem przym iarów , a dalsza obró b k a danych w ykonyw ana jest m etodam i cyfrow ym i za pom ocą m inikom putera MOM1K 8b.

C zęść w yników obserwacji (średnie dzienne strum ienie S ło ń ca) jest publikow ana w „Q uarterly Bulletin on Solar A ctivity” .

Na iys. 12 pokazano fragm ent zapisu prom ieniow ania S ło ń c a podczas w zm ożonej aktyw ności w ykonany opisanym interferom etrem .

Obserwacje S ło ń c a prow adzi się codziennie w godzinach o d ok. 7 do ok. 17, co zapew nia au to m aty czn y zegar urucham iający sam opisy w ustalonych m om entach czasu. Ze względu na stabilność o d b iornik pracuje w sposób ciągły (nie w y łącza się go w ogóle). Na zapisie są rejestrow ane znaczki czasu, średnio w od stęp ach co 5 min. pochodzące z cyfrow ego zegara kwarcowego ( G o r g o l e w s k i 1973).

L I T E R A T U R A G o r g o l e w s k i, S. i in., 1962, Post. A str., 10, 137.

G o r g o l e w s k i , S., 1973, P rep rin t No 238, S u b m itted for publication in S tudia Societatis Toruniensis, Sectio F.

I w a n i s z e w s k i , H ., 1 964, Prace W rocław skiego T ow . N aukow ego, Seria B, nr 112. K r a u s, J. D., 1966, R adio A stronom y, N ew Y ork. "

K u s, A., 1968, P o s t A str., 16, 343.

A st ro n o m ii z. 2 7,5kT0 —

Rys. 12. F ragm ent zapisu interferencyjnego prom ieniow ania S ło ń ca W czasie „ b u rzy szum ow ej" (u góry) i całodzienna obserwacja S ło ń c a (u d o łu )

Aktualizacja na 10 XI 1974 r.

Obserwatorium Astronomiczne UJ (Kraków): 1 X 1974 r. nominację na stanowisko dyrektora Obser­ watorium otrzym ał prof, dr hab. Andrzej Z i ę b a . Prof, dr Eugeniusz R y b k a otrzym ał tytut doktora honoris causa Uniwersytetu im. A. Komenskiiego w Bratysławie. Z dniem 1 X 1974 r. doc. dr Kazimierz K o r d y l e w s k i przeszedł na em eryturę.

W roku 1973/1974 dr Józef M a s ł o w s k i uzyskał ty tu ł doktora habilitowanego za pracę pt. Radiowy przegląd nieba na częstotliwości 1400 MHz - recenzenci: prof, dr Karol K o z i e ł , prof, dr Adam S t r z a ł - k o w s k i, prof, dr Stanisław G o r g o l e w s k i , a ty tu ły doktora otrzym ali:

Mgr Zbigniew D w o r a k za pracę Wyznaczanie parałaks gwiazd zm iennych zaćm ieniowych, prom otor - doc. dr K. K o r d y l e w s k i , recenzenci: prof, d r Andrzej K r u s z e w s k i , doc. dr Konrad R u d n i c k i ;

Mgr Henryk B r a n c e w i c z za pracę Konwekcja i jej zasięg w otoczkach czerwonych nadolbrzymów, prom otor - prof. dr K. K o z i e ł, recenzenci: prof, dr Bohdan P a c z y ń s k i , prof, dr A. Z i ę b a;

Mgr Adam M i c h a l e c za pracę Widma radioźródeł katalogu 4C w wybranym obszarze nieba, pro­ motor - prof. dr K. K o z i e ł , recenzenci: prof. dr S. G o r g o l e w s k i , prof, dr A. S t r z a ł k o w s k i , Stopnie magistra astronomii uzyskali: Zbigniew G a ł ę c k i, Teresa L a n d a , Roman S n o p k o w s k i i Stanisław W r o n a .

W instrumentarium Obserwatorium dokonano następujących zmian: do 50/655 cm teleskopu Cassegraina dostosowano w charakterze lunety prowadzącej 20/227 cm refraktor „ekspedycyjny” z mikrometrem Zeissa oraz wykonano fotom etr fotoelektryczny; do posiadanego 20 cm obiektywu ( f = 300 cm) dorobiono tubus i montarz azymutalny.

POSTĘPY ASTRONOMII Tom XXIII (1975). Zeszyt 2

W SPRAWIE NAUCZANIA ASTRONOMII W DZIESIĘCIOLETNIEJ SZKOLE ŚREDNIEJ

(uchw ała Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Astronomicznego z dn. 8 października 1974 r.,

wg projektu J. S t o d ó ł k i e w i c z a )

Przygotowywanej reformie szkolnictwa średniego zmierzającej do utworzenia dziesięcioletniej szkoły średniej powinny towarzyszyć takie zmiany programów nauczania wszystkich przedmiotów, które zapewnią maksymalną koncentrację treści nauczania, doprowadzą do uwypuklenia problemów najistotniejszych dla pełnego i wszechstronnego wykształcenia ucznia oraz wzmocnią wzajemne powiązania między poszcze­ gólnymi przedmiotami. Dopiero łączne spełnienie tych warunków może spowodować, iż proces kształcenia w nowej szkole średniej, mimo skrócenia nauki do 10 lat, będzie mógł doprowadzić do wytworzenia u uczniów dojrzałego i spójnego światopoglądu oraz stać się podstawą do świadomego uczestniczenia przez nich w przyszłości w rozwoju kultury, nauki i techniki. Ta światopoglądowa rola kształcenia jest tu szcze­ gólnie eksponowana, gdyż w tej właśnie dziedzinie należy upatrywać głów ne cele nauczania astronomii.

Wśród głów nych celów nauczania treści astronomicznych w dziesięcioletniej szkole średniej wymienić należy:

1) Wytworzenie w umyśle ucznia świadomości jedności praw natury, zarówno w odniesieniu do zjawisk zachodzących na Ziemi, jak i poza nią, w przestrzeni kosmicznej.

2) Zapoznanie ucznia z metodami rozumowania naukowego, tj. wyciągania maksimum informacji z ogra­ niczonych danych obserwacyjnych,które na przykładach astronomii można najłatwiej zademonstrować.

3) Wyjaśnienie związków między zjawiskami zachodzącymi na Ziemi i innych obiektach astronomicznych. 4) Wskazanie, iż sfera działalności człowieka przyszłości rozciągnie się poza Ziemię, sięgnie innych ciał U kładu Planetarnego.

5) Uwypuklenie w spółpartnerstw a w badaniach przyrody między astronomią i pozostałym i naukami przyrodniczymi i matematycznymi.

6) Zapoznanie uczniów z aktualnym stanem wiedzy o Wszechświecie.

Realizacja wymienionych tu celów wymaga starannego rozmieszczenia treści astronomicznych w pro­ gramach nauczania projektowanej szkoły średniej. Programy te powinny spełnić następujące zasady:

a) wprowadzić elementy astronomii do nauczania jak najniższych klas,

b) dążyć do zacierania dającego się jeszcze zauważyć w dotychczasowym programie rozgraniczenia u; ujęciu zagadnień związanych z Ziemią i innymi otaczającymi ją ciałam i niebieskimi,

c) jeszcze w niższych klasach szkoły zapoznać uczniów z głów nym i typam i obiektów astronomicznych, d) nawiązywać do zagadnień astronomicznych w odpowiednich punktach programów innych przedmio­ tów, wykorzystując merytoryczne powiązania z astronomią w odniesieniu do fizyki i geografii oraz ogólno- poznawcze i filozoficzne znaczenie astronomii w przypadku historii i języka polskiego,

e) możliwie głęboko zapoznawać z metodami badawczymi astronomii, f) dawać możliwie pełny obraz aktualnej wiedzy o Wszechświecie.

Warunkiem koniecznym ukazania współzwiązków astronomii z innymi naukami jest uwzględnienie poszczególnych tem atów astronomicznych w programach innych przedmiotów wszędzie tam , gdzie pojawia się pokrewieństwo problematyki. Ale jednocześnie głębsze zrozumienie metod badawczych astronomii, przedstawienie zasadniczych informacji o właściwościach obiektów astronomicznych, uwypuklenie znaczenia

św iatopoglądow ego tej n auki - wym agają w yodrębnienia astro n o m ii jako sam oistnego przed m io tu nauczania w jed n ej z wyz'szych klas.

B iorąc pod uw agę stop n io w y rozw ój u m ysłow y uczniów oraz posiadany przez nich zasób w iadom ości, m ożna zarysow ać trzy e ta p y nauczania astronom ii w szkole dziesięcioletniej:

E ta p pierw szy: obejm ujący pierw sze 3 - 4 lata n auki - m ia łb y na celu zapoznanie uczniów z p o d sta­ wow ym i pojęciam i stro n św iata, pór doby i ro k u i ich zw iązkiem z p o ło że n iem S ło ń c a na niebie, obrotem Ziemi i jej obiegiem w o k ó ł S ło ń c a, k sz tałtem Ziem i i rozm ieszczeniem n a niej stre f klim atycznych.

E ta p drugi: n astęp n e 3 - 4 lata nauczania — to zapoznanie u czniów z miejscem Ziemi we Wszechświecie i h ierarchią ty p ó w o b iek tó w astro n o m iczn y ch , wskazanie na rozszerzenie się strefy d ziałan ia człow ieka na obszary poza Z iem ią, wyjaśnienie znaczenia badaw czego lo tó w kosm icznych, a także przedstaw ienia p o d sta ­ w ow ych praw (graw itacja, b ezw ła d n o ść) rządzących ruchem ciał astro n o m iczn y ch i pojazdów kosm icznych. E ta p trzeci: ostatnie lata nauki szkolnej - pow inien obejm ow ać p ro b lem aty k ę zw iązków Słońce-Z iem ia, budow y fizycznej c ia ł niebieskich, podstaw ow e wiadom ości o ew olucji o b iek tó w astro n o m iczn y ch i stru k ­ turze geom etrycznej W szechświata. Szczególny nacisk pow inien b y ć tu p o ło ż o n y na m etodologię badań astro n o m iczn y ch , na ź r ó d ła inform acji w łaściw e a stronom ii oraz n a w sp ó łd z iałan ie tej nauki z innym i naukam i p rzyrodniczym i w poznaw aniu form w ystępow ania m aterii i procesów w niej zachodzących.

O ile pierw sze dw a etap y nauczania astronom ii pow inny b y ć realizow ane w o b rę b ie program ów przedm io­ tów pokrew nych (przede w szystkim wspólnie z w iadom ościam i z fizyki i geografii), to eta p trzeci, zaw ie­ rający isto tę w spółczesnych badań astro n o m iczn y ch , realizow any musi b y ć dw ojako, zarów no w ram ach in n y ch p rzed m io tó w (g łów nie fizyki), ja k i - ze w zględu na pojaw iające się tu specyficzne elem enty charak­ teryzujące astro n o m ię - w postaci odrębnego p rzed m io tu - w jednej z o statn ich klas sz k o ły . Ze w zględu na obserw ow ane przez pedagogów nasilanie się zainteresow ań astronom icznych u m ło d zieży o k o ło p iętn a sto ­ letniej, konieczność odpow iedniego zasobu wiedzy u u czniów o raz nieprzeciążanie m ate riałem nauczania klasy ostatn iej, postu lu jem y , by astronom ia jako sam oistny przed m io t po jaw iła się w program ie klasy dzie­ wiątej w wymiarze przynajm niej 1 godziny ty godniow o.

W ykazane w yżej silne związki m iędzy nauczaniem astronom ii i innych przed m io tó w oraz konieczność uw zględnienia treści astronom icznych w nauczaniu najm ło d szy ch ju ż klas pociągają za sobą p o trzeb ę k o o r­ dynacji i konsultacji pro jek tó w nauczania o raz p o d rę cz n ik ó w ze strony zaw odow ych astronom ów . Polskie T ow arzystw o A stronom iczne deklaruje M inisterstw u O św iaty i W ychowania w sp ó łp racę w zakresie o p ra co ­ wania now ego, dostosow anego do profilu sz k o ły dziesięcioletniej, program u nauczania astronom ii oraz przygotow ania po d ręczn ik ó w . Pragniem y tu jed n ak podkreślić konieczność uprzedniego spraw dzenia w pew nej, w ybranej, niew ielkiej liczbie sz k ó ł zarów no p ro jek tó w program ów , jak i po d ręczn ik ó w , przed przekazaniem do pow szechnego stosow ania w szkolnictw ie. Dopiero w czasie bezpośredniej pracy pedago­ gicznej program y te i p o d rę cz n ik i pow inny b y ć o statecznie p recyzow ane, dopiero wówczas m og ły b y być dopracow ane i w p e łn i korelow ane z program am i nauczania innych przedm iotów . Pracę tę należy pow ierzyć dośw iadczonym pedagogom - nauczycielom sz k ó ł średnich. T ak w ięc prace pow inny przebiegać je d n o ­ cześnie i przy ścisłej w sp ó łp ra cy na dwu szczeblach:

1) ustalenia ogólnych w y ty czn y ch i w yboru m ateriału nauczania dokonyw anego przez zaw odow ych a stro ­ nom ów (przy k onsultacji z nauczycielam i szk ó ł średnich),

2) dopracow ania program u i p o d ręczn ik a pod w zględem m etodycznym i spraw dzenia ich przez nauczy­ cieli w kilku w ybranych sz k o łach przy konsultacji z astronom am i zaw odow ym i.

Zachow anie astronom ii jak o sam oistnego przed m io tu pociąga za sobą spraw ę nauczycieli tego przedm iotu. Id e ałem b y ło b y , by astro n o m ii w szkole średniej nauczali absolw enci uniw ersyteckich studiów a stro n o ­ m icznych. Mają oni nie ty lk o m ery to ry czn e przygotow anie, ale i form alne praw o nauczania zarów no astro ­ nom ii, jak i przed m io tó w po k rew n y ch : fizyki i m atem aty k i. Ale ze w zględu na z b y t niską liczbę absol­ w entów studiów astronom icznych w znacznej większości sz k ó ł średnich prow adzenie zajęć z astronom ii trzeba b ęd zie pow ierzać nauczycielom in n y ch p rzedm iotów ; z pow odu bliskiego pokrew ieństw a obu nauk oraz ze względu na przygotow anie w czasie studiów w zakresie astro n o m ii należy, p o stu lo w ać, by byli to fizycy. Jednocześnie należy objąć o g ó ł nauczycieli a stronom ii system em d o k sz ta łc a n ia , zarów no w d z ie ­ dzinie m eto d y k i nauczania astronom ii i prow adzenia m ło d zieżo w y ch k ó łe k zainteresow ań astronom icznych, jak i na prow adzonych przez zaw odow ych astro n o m ó w w y k ła d ac h prezen tu jący ch najnow sze osiągnięcia i w yniki astronom ii, tak ie, k tó re pow inny znaleźć swe odzw ierciedlenie w procesie nauczania. W tej dzie­ dzinie Polskie T ow arzystw o A stronom iczne deklaruje g o tow ość w sp ó łp racy w zakresie o pieki nad przygo­

Włodzimierz ZONN Włodzimierz ZONN

- Wspomnienia z czasów wileńskich, W. Iw anow ska ... 87 - Okres warszawski, S. Piotrowski ... ... 91

* A R T Y K U Ł Y

A. K r a s i ń s k i , Modele Wszechświata w teorii względności ... 97 M. S. B o r c z u c h , B. K u c h o w i c z , Ekstremalne stany materii w astrofizyce . Część I.

Nad-ciekłość i nadprzewodnictwo: aspekty fiz y c z n e ... 111 L. N o w a k o w s k i , Usuwanie wpływu listków bocznych charakterystyki anteny radioteleskopu na

radiową mapę n ie b a ... 131

Z P R A C O W N I I O B S E R W A T O R I Ó W

K. B o r k o w s k i , S. G o r g o l e w s k i , J. U s o w i c z , Interferometr do obserwacji Słońca na częstotliwości 127 MHz ... 14j

Naukowe ośrodki astronomiczne w k ra ju ... ... ... 152

D Y S K U S J E

W sprawie nauczania astronom ii w dziesięcioletniej szkole średniej (u ch w ała ZG PTA) ₁₅₃

CO flEPW A H H E T E T P A flH 2 Bjioahm hok3 QHH Bj io a h m h o k 3 QHH B. H eanoecKa... 8 7 C. flu o T p o e c K u ... 91 C T a T b H k [155]

A. K p a c H H b C K H , Moflenn BceneHHott bTeopHH oTHocHTenbHocra... M. C. E o p i y x , E. K y x o bh i , EKCTpeManbHbie coctohhhh MaTepnn b acTpo(J)H3HKe. Hacrb I.

CBepxTeKynecn. h CBepxnpoBOflHMOCTb: (J)H3HMecKHe acneK T bi... Jl. H o B a K O B C K H , ycTpaHeHHe BJ1HHHHH 6 0 K 0 B b IX IIHCTKOB X apaK T epH C TH K H aHTCHHbl paflHO-

M 3 J i a S o p a T o p H H h o6c e p B a i o p H i i

K. Bo p k o b c k h, C. r o p r o J i e B C K H , H. y c o b h q, MHTep(J)epoMeTp w i h Ha6jiWHeHH«

CojibHua Ha M3CTOT6 127 Mi t... ' ... 141

HaywHue acTp0H0MH>iecKHe ueHTpbi b e r p a H e ... 152

f l H C K y C C H H

n o B o n p o c y o6yneH H H acTpoHOMHH b necHTHneTHeft c p e jm e f t u iK o n e (nocTaHOBJieHHe T n a B H o ro ynpaBJicHHH Ilo n b C K o ro AcTpoHOM HM ecKoro O S m e c T B a .)... 153

W łodzim ierz ZONN W łodzim ierz ZONN

CONTENTS

W. Iw anow ska . . . ...87 S. P iotrow ski ...91

A R T I C L E S

A. K r a s i ń s k i , Models o f the Universe in G eneral R e la t iv i t y ... ... ' 97 M. S. B o r c z u c h , B. K u c h o w i c z , E xtrem al States o f the M atter in Astrophysics. Part 1. Super­

fluidity and Superconductivity: Physical Aspects ... I l l L. N o w a k o w s k i , Removal o f the Influence o f the Side Leaves o f a Radiotelescope Aerial Upon

th e R adio Map o f the S k y ... ... ... ... 131

F R O M L A B O R A T O R I E S A N D O B S E R V A T O R I E S

K. B o r k o w s k i , S. G o r g o l e w s k i , J . U s o w i c z , Interferom eter for O bservations of the Sun at 127 MHz... 141 Scientific A stronom ical Centres in P o l a n d ... 152

D I S C U S S I O N S .

On Teaching o f A stronom y in the 10-year Secondary School (R esolution o f the Board o f the Polish A stronom ical S o c i e t y ) ... 1 5 3 '