WYZWANIA ROZWOJOWE W DOKUMENTACH PROGRAMUJĄCYCH ROZWÓJ WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO

Strategia Województwa Opolskiego do 2020 r. [2012: 89-93] określa 5 naj-ważniejszych, horyzontalnych wyzwań rozwojowych dla województwa. Należą do nich:

 zapobieganie i przeciwdziałanie depopulacji,

 przygotowane do rynku pracy aktywne społeczeństwo,

 konkurencyjna gospodarka oparta na innowacyjności i współpracy z nauką,  atrakcyjne obszary do zamieszkania, inwestowania i wypoczynku,

 zrównoważony rozwój aglomeracji opolskiej, miast i obszarów wiejskich regionu.

Wszystkie te wyzwania odnajdują swoje odzwierciedlenie w RPO WO 2014-2020, w którym są określane wyzwaniami tematycznymi. Najważniejszy z nich, według instytucji programujących, jest zapobieganie i przeciwdziałanie depopu-lacji [RPO WO 2014-2020 2014: 10]. Słownikowa definicja wyzwania wyjaśnia, że jest to: „trudne zadanie, nowa sytuacja itp. wymagające od kogoś wysiłku, poświęcenia itp., będące sprawdzianem czyjejś wiedzy, odporności itp.” [Słow-nik Języka Polskiego PWN 2016] i już nawet bez zagłębiania się w sprawę moż-na dostrzec, że nie wszystkie moż-najważniejsze dla województwa opolskiego wy-zwania zostały sformułowane w sposób odpowiadający definicji słownikowej. Spośród wyzwań horyzontalnych jedynie pierwsze zostało sformułowane w spo-sób odpowiadający powszechnemu rozumieniu wyzwania.

Analiza treści pozwoliła na wskazanie czterech dystynktywnych sposobów formułowania wyzwań rozwojowych w badanych dokumentach: jako przedsię-wzięcia, negatywnego stanu, pozytywnego stanu i jako szansy. Najczęstszym sposobem mówienia o wyzwaniu jest określanie go jako przedsięwzięcia (32 wystąpienia). W tym przypadku najczęściej powtarzającą się frazą jest ta związana z horyzontalnym wyzwaniem zapobiegania i przeciwdziałania depopu-lacji. Na drugim miejscu pod względem liczebności wystąpień (14) znalazł się sposób określania wyzwania jako negatywnie postrzeganego stanu lub procesu, który wymaga zmiany. Tutaj przykładem jest następujący cytat: „Dezaktywacja zawodowa mieszkańców województwa opolskiego, zwłaszcza w grupie niemo-bilnej wieku produkcyjnego stanowi istotne wyzwanie dla regionu” [Załącznik nr 1 do RPO WO 2014: 43]. Na kolejnym miejscu pod względem liczebności (8

wystąpień) znajduje się ujęcie wyzwania jako stanu pozytywnego, który ma zo-stać osiągnięty. Przykładem tak sformułowanych wyzwań są cztery pozostałe wyzwania tematyczne. Ostatnim sposobem ujmowania wyzwań, który został tu wyróżniony, jest określanie ich jako szansy. Analiza ujawniła jedynie 3 wystą-pienia takiego sposobu ukazywania wyzwań. Przykładem takiego sformułowania wyzwania dla regionu jest następujący cytat: „Istotnym wyzwaniem i szansą jest natomiast wzrost presji na kształcenie ustawiczne i praktyczne” [Załącznik nr 1 do RPO WO 2014: 76].

Po przeanalizowaniu treści wskazanych dokumentów wypływa wniosek, że znakomita większość wyzwań rozwojowych stawianych przed województwem opolskim jest opisywana zgodnie ze słownikową definicją słowa wyzwanie – łącznie 46 wystąpień. Przedstawianie stanu pozytywnego jako wyzwania znajdu-je swoznajdu-je logiczne uzasadnienie jako przeciwieństwo obecnego stanu negatywne-go, do którego należy dążyć. Natomiast utożsamienie wyzwania z szansą, która przez internetowy Słownik Języka Polskiego jest definiowana jako „możliwość powodzenia w jakiejś sprawie lub zaistnienia jakichś pożądanych okoliczności” [Słownik Języka Polskiego PWN] nie znajduje takiego formalnego uzasadnienia. Na tej podstawie należy wysnuć wniosek, że utożsamienie to jest wytworem powstałym w instytucjach regionu, odpowiedzialnych za stworzenie dokumentu.

Przeprowadzona analiza treści pozwoliła także na zidentyfikowanie w bada-nym materiale wyzwań rozwojowych, które nie należą do pięciu głównych wy-zwań tematycznych. Wyróżniono dziesięć kategorii, wyróżniając wyzwania spo-łeczne, tematyczne, depopulacyjne, instytucyjne, kształcenia, rynku pracy, sekto-ra usług, spójności społeczno-terytorialnej, spójności terytorialnej i inne.

Zidentyfikowano dziesięć wyzwań związanych z kształceniem lub kompeten-cjami mieszkańców regionu. Na przykład: „Obecnie istotną rolę i zarazem duże wyzwanie dla województwa opolskiego stanowi dostosowanie kwalifikacji, kompetencji i umiejętności zawodowych mieszkańców regionu do wymagań stale zmieniającego się rynku pracy” [RPO WO 2014-2020 2014: 195]. Kolej-nych siedem pojawiających się wyzwań w badaKolej-nych dokumentach związaKolej-nych jest z regionalnym rynkiem pracy np.: „jednym z wyzwań opolskiego rynku pracy jest także podnoszenie kompetencji i kwalifikacji przez przedsiębiorców i pracowników przedsiębiorstw sektora MSP” [Załącznik nr 1 do RPO WO 2014: 46]. Dokumenty zawierają pięć wyzwań, które można określić wspólnym mia-nem społecznych. Jako przykład niech posłuży następujący fragment: „Koncen-tracja problemów społecznych i gospodarczych w ośrodkach miejskich, które borykają się z wyzwaniami rozwojowymi (wysoka stopa bezrobocia, niski po-ziom aktywności gospodarczej, wyższe występowanie zjawisk patologicznych)” [RPO WO 2014-2020 2014: 33]. W przebadanych dokumentach zostały odnale-zione trzy wyzwania dotyczące instytucji regionalnych odnoszące się do podno-szenia jakości usług przez lokalne instytucje samorządowe i konieczności ich doposażenia. Wystąpiły także trzy wyzwania dotyczące spójności terytorialnej np. „Wyzwaniem dla przyszłej polityki regionalnej jest zwiększanie spójności terytorialnej w skali krajowej i regionalnej (m.in. przez budowanie powiązań

wystąpień) znajduje się ujęcie wyzwania jako stanu pozytywnego, który ma zo-stać osiągnięty. Przykładem tak sformułowanych wyzwań są cztery pozostałe wyzwania tematyczne. Ostatnim sposobem ujmowania wyzwań, który został tu wyróżniony, jest określanie ich jako szansy. Analiza ujawniła jedynie 3 wystą-pienia takiego sposobu ukazywania wyzwań. Przykładem takiego sformułowania wyzwania dla regionu jest następujący cytat: „Istotnym wyzwaniem i szansą jest natomiast wzrost presji na kształcenie ustawiczne i praktyczne” [Załącznik nr 1 do RPO WO 2014: 76].

Po przeanalizowaniu treści wskazanych dokumentów wypływa wniosek, że znakomita większość wyzwań rozwojowych stawianych przed województwem opolskim jest opisywana zgodnie ze słownikową definicją słowa wyzwanie – łącznie 46 wystąpień. Przedstawianie stanu pozytywnego jako wyzwania znajdu-je swoznajdu-je logiczne uzasadnienie jako przeciwieństwo obecnego stanu negatywne-go, do którego należy dążyć. Natomiast utożsamienie wyzwania z szansą, która przez internetowy Słownik Języka Polskiego jest definiowana jako „możliwość powodzenia w jakiejś sprawie lub zaistnienia jakichś pożądanych okoliczności” [Słownik Języka Polskiego PWN] nie znajduje takiego formalnego uzasadnienia. Na tej podstawie należy wysnuć wniosek, że utożsamienie to jest wytworem powstałym w instytucjach regionu, odpowiedzialnych za stworzenie dokumentu.

Przeprowadzona analiza treści pozwoliła także na zidentyfikowanie w bada-nym materiale wyzwań rozwojowych, które nie należą do pięciu głównych wy-zwań tematycznych. Wyróżniono dziesięć kategorii, wyróżniając wyzwania spo-łeczne, tematyczne, depopulacyjne, instytucyjne, kształcenia, rynku pracy, sekto-ra usług, spójności społeczno-terytorialnej, spójności terytorialnej i inne.

Zidentyfikowano dziesięć wyzwań związanych z kształceniem lub kompeten-cjami mieszkańców regionu. Na przykład: „Obecnie istotną rolę i zarazem duże wyzwanie dla województwa opolskiego stanowi dostosowanie kwalifikacji, kompetencji i umiejętności zawodowych mieszkańców regionu do wymagań stale zmieniającego się rynku pracy” [RPO WO 2014-2020 2014: 195]. Kolej-nych siedem pojawiających się wyzwań w badaKolej-nych dokumentach związaKolej-nych jest z regionalnym rynkiem pracy np.: „jednym z wyzwań opolskiego rynku pracy jest także podnoszenie kompetencji i kwalifikacji przez przedsiębiorców i pracowników przedsiębiorstw sektora MSP” [Załącznik nr 1 do RPO WO 2014: 46]. Dokumenty zawierają pięć wyzwań, które można określić wspólnym mia-nem społecznych. Jako przykład niech posłuży następujący fragment: „Koncen-tracja problemów społecznych i gospodarczych w ośrodkach miejskich, które borykają się z wyzwaniami rozwojowymi (wysoka stopa bezrobocia, niski po-ziom aktywności gospodarczej, wyższe występowanie zjawisk patologicznych)” [RPO WO 2014-2020 2014: 33]. W przebadanych dokumentach zostały odnale-zione trzy wyzwania dotyczące instytucji regionalnych odnoszące się do podno-szenia jakości usług przez lokalne instytucje samorządowe i konieczności ich doposażenia. Wystąpiły także trzy wyzwania dotyczące spójności terytorialnej np. „Wyzwaniem dla przyszłej polityki regionalnej jest zwiększanie spójności terytorialnej w skali krajowej i regionalnej (m.in. przez budowanie powiązań

funkcjonalnych między miastami wojewódzkimi a ich otoczeniem regionalnym)” [RPO WO 2014-2020 2014: 25] i dwa wyzwania dotyczące sektora usług. Po-nadto zidentyfikowano pięć wyzwań rozwojowych niedających się jednoznacz-nie zakwalifikować do wymienionych wcześjednoznacz-niej kategorii. Omówiona w tej części artykułu lista kategorii została sporządzona z wykluczeniem odniesień do abstrakcyjnych wyzwań. Poniższa tabela zawiera matrycę powyżej omówionych kategorii i sposobów.

Tabela 1. Wyzwania rozwojowe w badanych dokumentach – matryca sposobów ujmowania wyzwań i kwestii, których dotyczą

Wyzwanie ^{Sposoby ujmowania wyzwań}

SUMA przedsięwzięcie ^stan/proces _{negatywny pozytywny szansa} ^stan

Kwe stie, k tó ry ch d ot ycz ą w yz wan ia społeczne 3 1 0 1 5 tematyczne 6 0 5 0 11 depopulacja 3 4 0 0 7 instytucje 3 0 0 0 3 kształcenie 4 4 1 1 10 rynek pracy 4 2 0 1 7 sektor usług 2 0 0 0 2 spójność społeczno-terytorialna ^{3 0 1 0 4} spójność terytorialna ^{1 2 0 0 3} inne 3 1 1 0 5 SUMA 32 14 8 3 57

Źródło: Opracowanie własne.

Analiza sposobów używania pojęcia „wyzwanie rozwojowe” w dokumentach strategicznych województwa opolskiego pokazuje, że jest to pojęcie bardzo po-jemne. Przede wszystkim wyzwania rozwojowe są w nich pojmowane jako przedsięwzięcie do zrealizowania, działanie, które należy wykonać. Z drugiej strony zastanawiająca jest obserwacja, że mimo formułowania wyzwań horyzon-talnych jako pozytywnego stanu do osiągnięcia, drugą największą liczbę wystą-pień uzyskało pojmowanie w omawianych dokumentach wyzwań rozwojowych

jako sytuacji negatywnych. Mogłoby się wydawać, że właściwszymi słowami byłyby bariera, przeszkoda lub problem. Jednakże unikanie negatywnie nace-chowanych wyrazów i zastępowanie ich neutralnymi lub budzącymi pozytywne skojarzenia może wskazywać, że dokumenty te konstruowane są z myślą kreo-wania wizerunku regionu. Stąd też w instytucjach, które wytworzyły te teksty, poza czysto biurokratycznymi procedurami organizacyjnymi, można rozpoznać zabiegi ukierunkowane na kreowanie wizerunku regionu.

3. WYZWANIA ROZWOJOWE I INSTYTUCJE