SKĄD SIĘ WZIĘŁA NASZA ERA?

Chodzi w tym wypadku o wyrażenia nasza era (n.e.), przed naszą erą (p.n.e.), które często stosujemy w datacji historycznej i kulturowej.

Rzeczownik era ma w polszczyźnie źródłosłów łaciński – aera i dość skom-plikowany rozwój znaczeniowy. Na gruncie języka greckiego, skąd w ogóle się wywodzi, wyraz ten – aira – miał pierwotnie znaczenie botaniczne i oznaczał po-spolity chwast zbożowy, zwany w języku polskim kąkolem. Skoro już jesteśmy przy tej roślinie, to warto może przypomnieć, że jest ona symbolem zła i niezgody ze względu na jej trujące nasiona i zanieczyszczanie przez nią uprawy zboża.

Stąd też frazeologizm siać, rozsiewać kąkol ‘wzniecać niezgodę, zło, niesnaski, zawiść’, czy też przysłowia kto sieje kąkol, zbierze kąkol; lada to niwa, w której kąkol bywa. Swego rodzaju podsumowaniem złej sławy kąkolu jest ewangelijna przypowieść o nim, która nakazuje oddzielić kąkol od zebranego zboża i spalić go jako źródło zła (Ewangelia według św. Mateusza).

Ta symbolika nazwy (chwast, roślina niepożyteczna > coś, co pozostaje w wy-raźnym kontraście z czymś) przyczyniła się zapewne do powstania – już na grun-cie łaciny – nowego znaczenia wyrazu aera – ‘literowy sposób oznaczania zapisów liczb’, który w tekście pisanym kontrastował z zasadniczą jego treścią, wprowa-dzał nową funkcję liter. Trzeba bowiem pamiętać, że liczby nie miały w zapisie łacińskim odrębnych znaków grafi cznych. Od tego wtórnego znaczenia zostało utworzone kolejne ‘punkt wyjściowy w rachubie lat’, które występuje w tekstach ojców Kościoła, poczynając od Dionizjusza Małego / Mniejszego (~470–~544).

Na polecenie papieża Jana I ustalił on (jak się okazało później – nie do końca precyzyjnie) datę narodzin Jezusa i zaczął od niej liczyć erę chrześcijańską – od określenia Chrystus (< grec. christós ‘namaszczony, pomazaniec’ < hebr. māszi-jah ‘pomazaniec, Mesjasz’), zwaną także od jego imienia erą dionizyjską. W ten sposób Dionizjusz Mały (in. Exiguus) dokonał podziału dziejów na „starą erę” – od założenia Rzymu i „nową erę” – od narodzin Jezusa Chrystusa.

Termin era chrześcijańska ma więc genezę historyczno-sakralną. Analogicz-nie do Analogicz-niego funkcjonują terminy era muzułmańska, era żydowska, odnoszące się do religii i związanych z nimi kultur. Termin era dionizyjska używany jest rzadko, ponieważ mało kto wie, kim był Dionizjusz Mały.

Wyraz era w znaczeniu ‘era chrześcijańska’ upowszechnił się w zachodniej i środkowej Europie w okresie od X w. (w Rosji w XVIII w.), zyskując skrótowe ła-cińskie oznaczenia: łac. a.Ch. (ante Christum – przed Chrystusem), A.Chr. (anno

Christi – w roku (narodzenia) Chrystusa), a.D./A.D./AD (Anno Domini – w roku Pańskim, tj. po narodzeniu Chrystusa), a.Ch.n. (ante Christum natum – przed na-rodzeniem Chrystusa), PNC (post nativitatem Christi – po narodzeniu Chrystusa).

Wszystkie te określenia i ich skróty funkcjonują współcześnie (są m.in. od-notowywane w słownikach skrótów) i są używane w różnego typu tekstach, któ-rych autorzy chcą podkreślić swój związek z chrześcijaństwem bądź uznają je za najbardziej precyzyjne, uzasadnione stylistycznie, estetycznie lub kulturowo.

Zarazem jednak od dawna zostały upowszechnione określenia genetycznie la-ickie, nienawiązujące bezpośrednio do chrześcijaństwa, choć mające związek pośredni z ustaleniami Dionizjusza Małego (a tym samym z datą narodzenia Jezusa Chrystusa) typu nasza era, naszej ery – n.e., przed naszą erą – p.n.e.

W moim odczuciu, a także w odczuciu leksykografów, którzy je zamieszczają w swych słownikach, nie mają one żadnego nacechowania – ani pozytywnego, ani negatywnego, są stosowane powszechnie przez autorów różnych orientacji kulturowych i religijnych.

De facto wyrażenie nasza era oznacza erę judeochrześcijańskiej kultury śródziemnomorskiej, do której przynależnością się szczycimy, potwierdza ona bowiem nasz wyraźny związek z kulturą europejską. Wyrażenia nasza era, przed naszą erą utrwaliły się w polszczyźnie ogólnej i mają swoje odpowiedniki w in-nych językach, por. np. ang. Common Era – nasza / obecna era; niem. vor unse-rer Zeitrechnung – przed naszą erą, am Beginn Zeitrechnung – na początku naszej ery. Są to więc dzisiaj swego rodzaju europeizmy czy internacjonalizmy (por.

także odpowiedniki w języku czeskim, słowackim, serbskim i in.), podobnie jak przytoczone wcześniej określenia i skróty łacińskojęzyczne.

We współczesnej polszczyźnie ogólnej rzeczownik era ma dwa podstawowe znaczenia. Pierwsze z nich – nacechowane książkowo – to ‘okres zapoczątko-wany jakimś doniosłym wydarzeniem, od którego niekiedy liczy się lata’: era starożytna, era nowożytna; era komputerów, era kosmiczna, era rewolucji. To znaczenie łączy się ściśle z pojęciami ery chrześcijańskiej i naszej ery. Znaczenie drugie ma charakter specjalistyczny – geologiczny: ‘jeden z pięciu wielkich okre-sów, na jakie geologia dzieli historię Ziemi’: era archaiczna, era eofi tyczna, era eozoiczna, era kenozoiczna, era mezozoiczna, era paleozoiczna. Hierarchia tych znaczeń oddaje historię kształtowania się semantyki tego wyrazu.

S.D.

Prosimy Autorów o nadsyłanie artykułów, rozpraw, recenzji publikacji językoznawczych oraz sprawozdań z konferencji, sympozjów i spotkań, ponie-waż chcemy, aby „Poradnik Językowy” w szerokim zakresie informował o życiu naukowym w kraju i za granicą.

Uprzejmie prosimy Autorów o przestrzeganie następujących zasad redak-cyjnych:

* Objętość artykułu nie powinna przekraczać 14 stron znormalizowanego komputeropisu/maszynopisu (ok. 25 000 znaków ze spacjami), objętość recenzji zaś – stron 7 (ok. 12 000 znaków ze spacjami).

* Prosimy o dołączenie do tekstu artykułu krótkiego (pół strony znorma-lizowanego maszynopisu, ok. 1000 znaków ze spacjami) streszczenia w języku polskim. Powinno ono zawierać: 1) uzasadnienie podjętych badań; 2) prezentację uzyskanych wyników; 3) omówienie zastosowanej metody badawczej. Te streszczenia po przetłumaczeniu na język angiel-ski będą też publikowane w elektronicznym czasopiśmie Akademii Nauk państw Grupy Wyszehradzkiej „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”.

* W cudzysłowie podajemy tytuły czasopism oraz cytaty – jeżeli nie są wy-odrębnione w inny sposób (np. inną wielkością pisma).

* Kursywą wyodrębniamy wszystkie omawiane wyrazy, zwroty i zdania, ponadto tytuły książek i części prac, tzn. rozdziałów i artykułów, oraz zwroty obcojęzyczne wplecione w tekst polski.

* Podkreślenia tekstowe oznaczamy spacją (druk rozstrzelony).

* Znaczenie wyrazów omawianych podajemy w łapkach ‛ ’.

* Prace należy dostarczać w postaci wydruku oraz wersji elektronicznej na konto: poradnikjezykowy@uw.edu.pl

* Autorów przysyłających swoje prace po raz pierwszy prosimy o czytelne podanie imienia, nazwiska, tytułu naukowego lub zawodowego, nazwy ośrodka naukowego (przy którym chcą afi liować tekst artykułu), adresu prywatnego, adresu e-mail i numeru telefonu. Pliki prosimy przysyłać w formacie edytora MS Word (*.doc, *.rtf).

* Autorzy są zobowiązani do złożenia oświadczenia o oryginalności autor-skiej tekstów.

Redakcja nie zwraca tekstów niezamawianych.

INDEKS 369616 ISSN 0551-5343 NAKŁAD 500 egz.

TOWARZYSTWO KULTURY JĘZYKA