Zabudowa na terenach zalewowych

Na obszarze badań, tereny zagrożone powodzią, znajdują się we Wrocławiu oraz miejscowościach gmin Wisznia Mała, Długołęka, Czernica, Kobierzyce, Mięki-nia, Jelcz-Laskowice, Kąty Wrocławskie, Sobótka, Oborniki Śląskie oraz Oleśnica.

Ograniczenia lokalizowania obiektów budowlanych na terenach zagrożonych powodzią wynikają m.in. z ustaleń miejscowych planów zagospodarowania prze-strzennego. Niski stopień objęcia planami powierzchni gmin oraz nieobejmowanie dokumentami planistycznymi terenów zalewowych i zagrożonych powodzią spowo-dowały, że kształtowanie przestrzeni odbywało się głównie w oparciu o decyzje o wa-runkach zabudowy. W decyzjach tych informowano inwestorów o możliwości wystą-pienia fali określanej jako „stuletnia”, czyli fali o prawdopodobieństwie występowa-nia 1% (tzw. woda stuletwystępowa-nia), ale nie określano niezbędnych warunków, po spełnieniu których będzie możliwa lokalizacja inwestycji na terenach zagrożonych powodzią.

Decyzje wydawano pomimo posiadanej przez gminę i inwestora wiedzy, że plano-wana inwestycja ma zostać zlokalizoplano-wana na terenie o podwyższonym ryzyku wystą-pienia powodzi. Zaniedbania po stronie gmin częściowo miały związek z brakiem precyzyjnych przepisów, które nie zobowiązywały gmin, nie dając im podstaw praw-nych, do ograniczania lub odmowy realizacji inwestycji na obszarach zagrożonych powodzią. Im bardziej te obszary są zainwestowanie, tym poważniejsze i trudniejsze do naprawienia szkody wyrządza powódź (Potocki, Piepiora 2013).

Szansa na poprawę sytuacji wynikła po ogłoszeniu wydanym w 2013 r. przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej. Na ich portalu opublikowane zostały mapy za-grożenia i ryzyka powodziowego, wymagane przez unijną dyrektywę powodziową

i polskie prawo wodne z informacją, że wkrótce zostaną przekazane jednostkom ad-ministracji publicznej. Od tej pory wszystkie decyzje o warunkach zabudowy musia-łyby uwzględniać poziom zagrożenia powodziowego. Na zmiany w studiach i planach zagospodarowania było przewidziane półtora roku. Miało to uniemożliwić zabudowę terenów zalewowych.

Na mapach zagrożenia powodziowego przedstawiono obszary o określonym prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi: 1) obszary, na których prawdopodobień-stwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat (Q 0,2%); 2) obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat (1%); 3) obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat (Q 10%) (ISOK 2015).

W kontekście niniejszej pracy i przeanalizowanych studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego najistotniejsze, ponieważ występujące najczęściej, są obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi wy-nosi 1%. Przepływ maksymalny o takim prawdopodobieństwie wystąpienia oznacza, że statystycznie może on pojawić się w danym przekroju 1 raz na 100 lat. Jest to wiel-kość statystyczna, bazująca na danych historycznych (ISOK 2015).

Uzupełnieniem map zagrożenia powodziowego są mapy ryzyka powodzio-wego, określające wartości potencjalnych strat powodziowych oraz przedstawiające obiekty narażone na zalanie w przypadku wystąpienia powodzi o określonym praw-dopodobieństwie wystąpienia (ISOK 2015).

Z dniem 31 grudnia 2015 r. weszła w życie nowelizacja ustawy Prawo wodne, która sprawę ograniczeń zabudowy na terenach zalewowych skomplikowała oraz wprowadziła nieścisłości również do tej dziedziny prawodawstwa. Stwierdzono, że obecne mapy zagrożeń powodziowych, na których zaznaczone są newralgiczne tereny, zawierają błędy. Dlatego najpierw należy mapy naprawić, a dopiero potem wymagać, aby były one obowiązkowo uwzględniane⁵⁵. Zgodnie z nowelizacją fakul-tatywne stało się użycie danych przedstawionych na mapach zagrożenia powodzio-wego oraz mapach ryzyka powodziopowodzio-wego granic obszarów szczególnego zagrożenia powodzią przy tworzeniu koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, planów zagospodarowania przestrzennego województwa, miejscowych planów zagospodaro-wania przestrzennego oraz w decyzjach o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu pu-blicznego lub decyzjach o warunkach zabudowy (art. 88f ust. 5). Nowy przepis wpro-wadza możliwość nieobowiązkowego stosowania się do map przy realizacji

55 Źródło:

http://orka.sejm.gov.pl/kro-nika.nsf/0/077292672AC5AFDBC1257F3900357D8C/$File/kronika005_8.pdf (Data do-stępu: 10.01.2016 r.), „Zmiany w prawie wodnym”, s. 11

mentów planistycznych, przy jednoczesnym pozostawieniu w tej samej ustawie „sta-rych” regulacji zakazujących zabudowy na terenach szczególnego zagrożenia powo-dzią (art. 40 i 88l). Ponadto niezmiennie art. 15 ust. 2 pkt 7 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym stanowi, że w planie miejscowym określa się ob-ligatoryjnie granice i sposoby zagospodarowania obszarów szczególnego zagrożenia powodzią, a § 4 ust. 7 Rozporządzenia w sprawie wymaganego zakresu projektu miej-scowego planu zagospodarowania przestrzennego nakazuje zawarcie w projekcie tek-stu planu miejscowego nakazów, zakazów, dopuszczeń i ograniczeń w zagospodaro-waniu terenów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Rozbieżności te postawiły samorządy, podejmujące decyzje planistyczne, w trudnej sytuacji, ponieważ muszą one same zdecydować które regulacje przyjąć za nadrzędne.

Obszarem wybranym do studium przypadku jest gmina Wisznia Mała. Gmina znajduje się w strefie podmiejskiej Wrocławia i od lat 90. XX w. odnotowuje wysoki popyt na grunty, zwłaszcza z przeznaczeniem na cele mieszkaniowe.

Potencjalne zagrożenie powodziowe dotyczy miejscowości: Krzyżanowice, Psary, Szewce i Szymanowice. Miejscowości te leżą w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki Widawy, która stanowi południową granicę gminy i jest jej największym cie-kiem wodnym. Teren ten był zalany w trakcie katastrofalnej powodzi w 1997 r. Za-grożenia powodziowe na obszarze gminy Wisznia Mała mogą wiązać się z powo-dziami wynikającymi z cofki z rzeki Odry, powopowo-dziami opadowymi powstającymi z deszczu nawalnego oraz z powodziami roztopowymi związanymi z wodami po-wierzchniowymi. Podstawowym zabezpieczeniem przeciwpowodziowym są obwało-wania na rzece Widawie, które zabezpieczają przed zalaniem do stanu na wodowska-zie 280-290 cm we wsi Krzyżanowice. Elementem systemu ochrony przeciwpowo-dziowej mają być obwałowania Kanału Odra-Widawa (Studium…, s. 52).

Na podstawie doniesień prasowych, materiałów kartograficznych oraz inwen-taryzacji urbanistycznej zwłaszcza jeden obszar na terenie gminy Wisznia Mała zwraca uwagę w kontekście zagrożenia powodziowego. Jest to tzw. Nowe Osiedle w Szymanowie (Ryc. 50). Jego południową granicę (będącą jednocześnie granicą czę-ści dziełek budowlanych) wyznacza rzeka Widawa. Według mapy zagrożenia powo-dziowego opublikowanej na Hydroportalu ISOK prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi dla tego terenu jest średnie i wynosi raz na sto lat (Ryc. 52). Obszar ten za-lewany jest jednak częściej (Ryc. 51). Stara zabudowa Szymanowa zlokalizowana jest poza zasięgiem wód powodziowych. Nowa powstaje na terenie zalewowym.

Ryc. 50. Nowa zabudowa mieszkaniowa na terenach zalewowych – Szymanów (gm. Wisznia Mała). Źródło: opracowanie własne

Ryc. 51. Pozostałości tymczasowych umocnień z worków z piaskiem – Szymanów (gm. Wisznia Mała). Źródło: opracowanie własne

Analizując załączniki graficzne do studiów uwarunkowań i kierunków zago-spodarowania przestrzennego dla miasta Wrocławia i gminy Wisznia Mała, zwracają uwagę różnie wyznaczone zasięgi terenów zalanych wodą powodziową w 1997 r. oraz obszaru przeprowadzenia wód powodziowych (planowany zasięg wody 1%). Opra-cowanie dla miasta wskazuje rozleglejsze obszary zagrożone powodzią niż sąsiednia gmina (Ryc. 54). Według studium Wiszni Małej teren nowego osiedla mieszkanio-wego w Szymanowie nie jest zagrożony zalewaniem wodami z przepływającej w po-bliżu rzeki Widawy (Ryc. 53).

Ryc. 52. Zagrożenie powodziowe o prawdopodobieństwie występowania 1% z zaznaczonym terenem nowej zabudowy mieszkaniowej we wsi Szymanów według mapy zagrożenia

powo-dziowego (gm. Wisznia Mała)

Źródło: opracowanie własne na podstawie mapy zagrożenia powodziowego opublikowanej na Hydroportalu ISOK (2015 r.

Ryc. 53. Zagrożenie powodziowe o prawdopodobieństwie występowania 1% z zaznaczonym terenem nowej zabudowy mieszkaniowej we wsi Szymanów (gm. Wisznia Mała) według

Stu-dium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Wisznia Mała Źródło: opracowanie własne na podstawie Studium uwarunkowań i kierunków

zagospodaro-wania przestrzennego gminy Wisznia Mała (2009 r.)

Ryc. 54. Zagrożenie powodziowe o prawdopodobieństwie występowania 1% z zaznaczonym terenem nowej zabudowy mieszkaniowej we wsi Szymanów (gm. Wisznia Mała) według

Stu-dium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Wrocławia Źródło: opracowanie własne na podstawie Studium uwarunkowań i kierunków

zagospodaro-wania przestrzennego Wrocławia (2010 r.)