Analiza wypowiedzi dziennikarzy i kreatorów opinii pozwoliła zi-dentyfikować dyskursy o dialogu obywatelskim w Krakowie. Te dys-kursy obrazują to, jak rozmówcy rozumieli poruszane problemy, ale równocześnie mają one potencjał współtworzenia tego, jak ten dialog faktycznie realizuje się jako proces systematycznego negocjowania między obywatelami a władzą celów i środków polityki publicznej.
Zaprezentowane poniżej wnioski należy odczytać właśnie w takiej podwójnej optyce: jako wyobrażenie dialogu, podzielane i upowszech-niane przez dziennikarzy i kreatorów opinii w ramach ustanawiania agendy, oraz w roli zestawu czynników o potencjale sprawczym wobec dialogu obywatelskiego.
Wnioski ogólne
• Zarówno dziennikarze, jak i kreatorzy opinii publicznej zauwa-żają pozytywną zmianę na przestrzeni lat, jaka zaszła w Krako-wie, jeśli chodzi o procesy wpisujące się w dialog obywatelski.
• Media stanowią w opinii dziennikarzy immanentną składową definicji pojęcia dialogu obywatelskiego, a zatem i samego dia-logu jako procesu.
• W wielu aspektach analizy potwierdziły się obserwacje dokona-ne przez zespół ODO w trakcie monitoringu mediów lokalnych zrealizowanym w 2017 roku.
Wnioski z wypowiedzi dziennikarzy
• Dziennikarze, którzy byli rozmówcami zespołu badawczego, ogólnie oceniali w większości stosunkowo dobrze swoje kontakty zawodowe z przedstawicielami instytucji miejskich, aczkolwiek pojawiły się liczne rozbieżności.
• Opinie dziennikarzy na temat kontaktów z przedstawicielami organizacji pozarządowych oraz różnego rodzaju inicjatywami oddolnymi obywateli w większości przypadków okazywały się pozytywne; respondenci reprezentujący krakowskie środowisko dziennikarskie stanowili pod tym względem bardziej homoge-niczną grupę niż w przypadku ich poglądów na temat relacji z przedstawicielami władz.
• Na podstawie wypowiedzi dziennikarzy można przypuszczać, że rośnie rola liderów grup nieformalnych w kreowaniu medial-nej reprezentacji dialogu obywatelskiego, co może być przeja-wem dezinstytucjonalizacji społeczeństwa obywatelskiego.
• Dziennikarze obserwują przestrzeń debaty lokalnej w mediach społecznościowych i coraz częściej, aby zaprezentować w me-diach perspektywę oddolną, zwracają się do różnego rodzaju grup nieformalnych, które właśnie funkcjonują często za pośred-nictwem mediów społecznościowych, m.in. jako ruchy protestu wobec planowanych decyzji władz miejskich.
Wnioski z wypowiedzi kreatorów opinii
• Dla większości kreatorów opinii konflikt i starcie racji nie są im-manentną częścią dialogu obywatelskiego; kreatorzy chcieliby widzieć się raczej jako partnerzy władz samorządowych niż ich adwersarze.
• Wielu kreatorów opinii nie dostrzega potrzeby prowadzenia dia-logu obywatelskiego za pomocą wyspecjalizowanych jednostek miejskich, preferując nieformalny kontakt bezpośrednio z decy-dentami, wierząc w jego większą skuteczność.
• Kreatorzy szukają płaszczyzny zrozumienia i współdziała-nia z władzami w obszarach wiedzy, a szczególnie wiedzy
eksperckiej. Niektórzy przyczyn nieporozumienia upatrują w czynnikach nieracjonalnych i emocjonalnych po stronie władz (nieuzasadniony merytorycznie upór, brak chęci zrozumienia).
• Kreatorzy dostrzegają też deficyty organizacyjne i merytoryczne strony oddolnej.
• Kreatorzy widzą potrzebę animacji i edukacji zwykłych obywate-li m.in. po to, by dialog obywatelski jako mechanizm społeczeń-stwa obywatelskiego był lepiej rozumiany.
• Kreatorzy rozumieją korzyści formalizacji inicjatyw oddolnych, praktykują aktywność w sieciach, gdzie dużą rolę odgrywają po-wiązania interpersonalne.
• Dla wielu kreatorów ich zaangażowanie obywatelskie jest częścią ich pracy zawodowej, powinno dawać możliwość realizacji am-bicji i stabilizację życiową.
• Kreatorzy z rezerwą odnoszą się do pojęć aktywisty i aktywisty miejskiego, ich zdaniem te pojęcia nie opisują dobrze faktycznej działalności strony oddolnej dialogu obywatelskiego.
Wnioski dotyczące interpretacji pojęć
• Rozumienie pojęcia dialogu obywatelskiego w ujęciu instytucjo-nalnym jest mało popularne.
• Zaobserwowana niespójność w stosowaniu pojęcia dialogu oby-watelskiego może być konsekwencją niespójności terminologicz-nych w piśmiennictwie fachowym oraz na miejskich witrynach WWW (m.in. niekonsekwentne mieszanie terminu „dialog oby-watelski” z pojęciem dialogu społecznego).
Wnioski dotyczące wyobrażeń o medialnych reprezentacjach dialogu obywatelskiego
• Media rzadko podejmują tematy opisujące relacje władz miej-skich z organizacjami pozarządowymi; dialog obywatelski naj-częściej opisywany jest na kanwie konfliktowej, w kontekście konkretnych problemów – dziennikarze uzasadniają to tzw.
czynnikami atrakcyjności medialnej informacji.
• W medialnych reprezentacjach dialogu obywatelskiego w Krako-wie bardzo słabo obecna jest współpraca między władzami miej-skimi a organizacjami pozarządowymi/grupami nieformalnymi.
• W prezentacji dialogu obywatelskiego w mediach dominuje per-spektywa oddolna (mieszkańców), ale zdarzają się także sytuacje, gdy dziennikarz „bierze stronę” władz.
• W prezentacji dialogu obywatelskiego w mediach dominują pro-cesy inicjowane oddolnie, może to wynikać z tego, że aktywność komunikacyjna szeroko rozumianego trzeciego sektora zwró-cona ku mediom okazuje się znacznie wyższa od aktywności komórek organizacyjnych UMK oraz miejskich jednostek orga-nizacyjnych.
• Na przestrzeni ostatnich lat organizacje pozarządowe w Krako-wie są coraz słabiej widoczne w mediach, ich głos często niknie w stosunku do głosu reprezentantów różnego rodzaju grup nie-formalnych.
• Przedstawiciele trzeciego sektora w materiałach prasowych doty-czących dialogu obywatelskiego występują najczęściej w roli ko-mentatorów-ekspertów w obszarze dziedzin swojej działalności.
• Istnieje konkretny przekrój organizacji pozarządowych oraz grup nieformalnych, które występują w materiałach medialnych dotyczących dialogu obywatelskiego w Krakowie.
• Istotną rolę w wykreowaniu krakowskiego dyskursu miejskiego, a tym samym w lokalnym dialog obywatelskim, odegrało poja-wienie się Krakowskiego Alarmu Smogowego.
• Z punktu widzenia komunikacji z mieszkańcami pozytywnie wyróżnia się Zarząd Zieleni Miejskiej – młoda miejska jednostka organizacyjna UMK.
Wnioski dotyczące rozpoznawalności instytucji i zadań publicznych istotnych z punktu widzenia dialogu obywatelskiego w Krakowie
• Dziennikarze i kreatorzy opinii nierzadko mają problemy z określeniem kompetencji miejskich jednostek, które zostały
powołane do rozwijania dialogu obywatelskiego w Krakowie.
Zdarza się również, że mylą ze sobą poszczególne jednostki miej-skie.
• Wśród badanych najbardziej rozpoznawalne i najwyżej oceniane jest Miejskie Centrum Dialogu.
• MOWIS często jest kojarzony jedynie poprzez pryzmat koor-dynowania wydarzeń oraz działalności organów związanych z budżetem obywatelskim w Krakowie; zakorzenia się w świado-mości wielu dziennikarzy dopiero od momentu pierwszej edycji budżetu obywatelskiego.
• W związku ze zmianami w statutach Rad Dzielnic, które zacho-dziły w pierwszej połowie 2018 roku i mają znaczenie m.in. dla zasad funkcjonowania budżetu obywatelskiego, dziennikarze bywali na posiedzeniach Komisji Dialogu Obywatelskiego Rady Miasta Krakowa. Zdarzało się wtedy, że mylili ją z gremiami ini-cjatywno-doradczymi, tworzonymi przez organizacje pozarządo-we oraz Miasto Kraków, tj. Komisjami Dialogu Obywatelskiego, których dotyczyły pytania zespołu ODO.
Rekomendacje
Rekomendacje dla instytucji miejskich
• Wskazane jest usprawnienie komunikacji wizerunkowej, tak aby mieszkańcy Krakowa potrafili określić kompetencje oraz grupę docelową danej jednostki (np. poprzez przygotowanie zwięzłych, prostych informacji na stronie internetowej w zakładce „O nas”).
• Ze względu na niejednolity i mylący sposób odwoływania się do pojęć dialogu obywatelskiego i dialogu społecznego, zaleca się uporządkowanie przekazów kierowanych do mieszkańców miasta, ponieważ zdaje się, że ten chaos może mieć też wpływ na rozpoznawalność poszczególnych instytucji.
• Respondenci przedstawili szereg uwag i wskazówek dotyczą-cych praktyki realizacji konsultacji społecznych. Najważniejszą i najczęściej powtarzającą się była potrzeba poprawienia infor-mowania – komunikacji o konsultacjach – oraz wykorzystanie profesjonalnego moderatora. Do często powtarzanych uwag na-leżała także potrzeba organizacyjno-kompetencyjnego uporząd-kowania realizacji konsultacji społecznych w Krakowie.
• Respondenci zwrócili także uwagę na potrzebę oznakowania in-westycji, które powstały w ramach budżetu obywatelskiego (np.
za pomocą tabliczek informacyjnych).
• Należy lepiej rozpoznać przyczyny niechęci niektórych przed-stawicieli organizacji pozarządowych do korzystania w dialogu obywatelskim z pośrednictwa wyspecjalizowanych jednostek miejskich.
Rekomendacje dla dziennikarzy
• Warto rozważyć poszukiwanie lepszych dróg dotarcia do przed-stawicieli organizacji pozarządowych oraz szczególnie zaanga-żowanych osób (kreatorów opinii), gdyż ci coraz mniej czują potrzebę zdobywania informacji z mediów innych niż nowe me-dia społecznościowe (Facebook). W dłuższej perspektywie gro-zi to sprowadzeniem kontaktów z dgro-ziennikarzami do wymiaru instrumentalnego (wykorzystanie mediów do swoich celów).
W efekcie obniży się wartość informacyjna i perswazyjna pracy dziennikarzy.
Rekomendacje dla organizacji pozarządowych
• Wskazane jest poprawienie relacji z przedstawicielami mediów, tak aby byli oni wyposażeni w systematyczną wiedzę na temat aktywności organizacji pozarządowych.
Propozycje dla obserwatorów dialogu obywatelskiego
• Warto pogłębić badania dotyczące zasad funkcjonowania, kompetencji oraz roli, jaką odgrywają lub mogłyby odgrywać
w dialogu obywatelskim w Krakowie jednostki samorządu tery-torialnego (Rady Dzielnic).
• Wskazane jest zaprojektowanie i przeprowadzenie badań po-kazujących rolę, przyczyny i efekty emocji w różnych formach dialogu obywatelskiego (przede wszystkim w konsultacjach społecznych); wyniki uzyskane przez zespół ODO pozwala-ją przypuszczać, że wiele przypadków użycia narzędzi dialogu obywatelskiego wzbudza i pogłębia negatywne emocje społeczne, zamiast je uspokajać i kanalizować.