Teksty liturgicznej uroczystości Niepokalanego Poczęcia Maryi w Kościele zachodnim - jak zauważyliśmy - więcej mówią o wolności od grzechu, a mniej o obdarowaniu łaską świętości. Odnosi się wraże-nie, że w nich przeważa aspekt negatywny. Dlatego dobrze się stało, że w innych miejscach odnowionych ksiąg liturgicznych, a zwłaszcza w Zbiorze Mszy o NMP, znalazły się teksty, które poszerzają i jakby
dopełniają obraz świętości Maryi od strony pozytywnej154. Właśnie
tak całościowo trzeba patrzeć na Niepokalaną, jako na znak i wzór
uświęcenia155. Patrząc na Nią w kategoriach piękna ontycznego i
du-chowego, można o Niej powiedzieć, że od początku swego istnienia nosi „na swym czole pieczęć Boga” (Ap 9, 4; por. 7, 3) i jest istotą hojnie pobłogosławioną jako nowy człowiek stworzony w stanie świętości i sprawiedliwości pierwotnej.
154 I w naszym przypadku potwierdza się spostrzeżenie, jakie poczynił J. GÓRZYŃSKI w studium pt. Matka Boża w misterium paschalnym…, 309: uboga euchologia maryjna Okresu Paschalnego w liturgii rzymskiej została wzbogacona dzięki propozycjom zawartym w ZMM. Podobnie ma się sprawa z treścią tekstów na dzień 8 XII. Pozytywny aspekt świętości Maryi jest widoczny szerzej dzięki czerpaniu z propozycji zawartych w innych formularzach zbliżonych tematycznie do tajemnicy Niepokalanego Poczęcia.
155 KKK (nr 491) choć cytuje definicję dogmatyczną, zawartą w bulli Ineffabilis Deus, nie ogranicza się do określenia prawdy o niepokalanym poczęciu od strony negatywnej, lecz idąc śladami konstytucji Lumen gentium 56, prezentuje tę rzeczywistość w sposób pozytywny, jako uświęcenie (sanctificatio): Maryja została ubogacona od pierwszej chwili poczęcia blaskami szczególnej zaiste świętości (nr 492). Por. B. KOCHANIEWICZ, Maryja w tajemnicy Boga Ojca według Katechizmu Kościoła Katolickiego, w: Maryja w Katechizmie Kościoła Katolickiego. Materiały z sympozjum, red. S.C. NAPIÓRKOWSKI, B. KOCHANIEWICZ, Kraków 1996, 48n. Niepokalane poczęcie NMP w liturgii. Aspekt teologiczny i duchowy 47
156 Zob. J. BOLEWSKI, W duchu i mocy niepokalanego poczęcia, Kraków 1998, 82. 157 Por. M. PISARZAK, Maryjna specyfika Zgromadzenia Marianów, „Częstochowskie
Studia Teologiczne” 9-10(1981/82) 281-294.
158 Matka Pana..., 47. Por. S.C. NAPIÓRKOWSKI, Niepokalanie Poczęta jako dzieło Bożego Miłosierdzia, „MIC Information” nr 40(3/2003) 18-23.
Nowością współczesnych tekstów liturgicznych jest zauważenie
znaczenia misterium niepokalanego poczęcia dla realizacji całego mi-sterium zbawczego w Chrystusie, zwłaszcza dla mimi-sterium paschalne-go, konsekwentnie do analogii z sakramentem chrztu świętego. Inną nowością jest złączenie świętości i funkcji Niepokalanej Dziewicy-Matki z misterium i misją Kościoła. W Niej, która pozostaje w łonie Kościoła jako jego „początek” i jest zarazem jego wizerunkiem „bez skazy” - Kościół ogląda samego siebie, swój początek, obraz święto-ści, znak przezwyciężenia złego ducha i grzechu, swoje powołanie wobec świata i swoje przeznaczenie ostateczne. Maryja Niepokalana jako znak jest „pięknem” pociągającym i zapraszającym do relacji, z Nią i w Jej stylu. Na Jej wzór cały Kościół ma być „niepokalaną i jaśniejącą pięknością Oblubienicą Chrystusa”. Tak postrzegana Ma-ryja – w kategorii relacji interpersonalnych – wspomaga przeżywanie więzi wewnątrzkościelnych w duchu komunii eklezjalnej, umacnianej Komunią eucharystyczną. Niepokalane poczęcie naprowadza też na głębsze rozumienie godności i wartości życia ludzkiego od pierwszej chwili egzystencji istoty ludzkiej. Maryja umacnia tych, którzy prze-ciwstawiają się zagrożeniom ze strony cywilizacji śmierci.
Widać więc, jak teologia na przestrzeni wieków coraz głębiej wnika w rozumienie misterium maryjnego. Niezależnie od tych rezultatów nadal jest potrzebna refleksja i kontemplacja omawianej tajemnicy
wiary. Niepokalanego poczęcia NMP jako znaku cały Kościół jeszcze
nie odkrył do końca156. Nie zrobiły tego zwłaszcza wspólnoty życia konsekrowanego i ruchy odnowy, które swoją nazwę, życie duchowe i apostolat motywują tajemnicą Niepokalanej, widzianą oczywiście pośród innych naczelnych i nadrzędnych inspiracji chrześcijańskich157. W związku z tym warto wczytać się z uwagą w krótki fragment doku-mentu mariologów, zapraszający do współczesnej interpretacji omawia-nego misterium: W odniesieniu do dogmatu o niepokalanym poczęciu
Maryi, dzisiejsza refleksja teologiczna zajmuje się pogłębieniem [podkr.
- M.P.] niektórych „nowych punktów widzenia”. Odczytuje ona na
przykład dogmat w świetle ‘zbawczej miłości Boga Trójcy’. Niepoka-lane poczęcie Maryi było rzeczywiście owocem ‘samej łaski’, czystym darem Ojca, Syna i Ducha. To zdarzenie poświadcza, że Maryja była usprawiedliwiona przez samą łaskę, a nie przez swoje zasługi158.
Marian
Pisarzak
MIC
Analiza teologiczna i kontemplacja sercem wierzącym tajemnicy niepokalanego poczęcia nie jest sprawą zamkniętą. Przed umysłami
teologów i wiernych stoją nadal pewne zadania. W naszych czasach
refleksja teologiczna na temat niepokalanego poczęcia Maryi będzie musiała znaleźć rozwiązanie węzłów [zawiłości – dopowiedzenie
M.P.], w które dogmat zdefiniowany przez Piusa IX jest zaplątany [na przykład – dopowiedzenie M.P.] wobec doktryny o grzechu
pierworodnym, która to doktryna, nawet odchodząc od najbardziej radykalnych pozycji negujących samo istnienie tego grzechu, jest przedmiotem szerokiej, ponownej lektury hermeneutycznej159.
W grę wchodzi także wątek ekumeniczny. Prawosławni m. in.
z powodu różnic w pojmowaniu grzechu pierworodnego nie oddają Matce Bożej czci jako „Niepokalanie poczętej”, lecz jako „Niepoka-lanej” (gr. Achrantos) i „Najświętszej” (gr. Panagia)160. A właśnie taką terminologię prezentują współczesne teksty liturgii Kościoła katolic-kiego i mogą stanowić platformę do dialogu doktrynalnego. Nato-miast dialog rzymsko-augsburski już został szczęśliwie uwieńczony
Wspólną deklaracją o usprawiedliwieniu (1999 r.) z łaski Bożej
odku-pieńczej, wyrażającej miłosierdzie Boga. Mówiliśmy wyżej, że świę-tość, piękno i wielkość Maryi ma źródło w Bogu-Zbawcy. Ona była jednak ustrzeżona (zachowana, preservata) od grzechu pierworodne-go; dostąpiła odkupienia uprzedniego (sublimiore modo redempta). Więc jest człowiekiem doskonalej odkupionym, to znaczy doskonalej dostępującym darmowej łaski z miłosierdzia Bożego. I w tym punkcie
nastąpiła zbieżność doktrynalna katolicko-ewangelicka161.
Mniej optymistycznie przedstawia się dialog z ruchem
femi-nistycznym w opcji skrajnej („stary” feminizm), który konfrontuje
(antagonizuje) kobiety z mężczyznami i lekceważy macierzyństwo, nie na bazie przesłanek merytorycznych (antropologicznych), lecz narosłych od dawna uwarunkowań psychologicznych, socjologicz-nych i cywilizacyjsocjologicz-nych (m.in. w formie niesprawiedliwości, dyskry-minacji i przemocy). Feministkom wyrosłym w takim kontekście nie łatwo jest zaakceptować służebną funkcję Maryi wobec Jezusa i Jego uczniów, konsekwentnie także względem całego dzieła zbawczego,
159 Matka Pana..., 48.
160 Zob. G. O’COLLINS, E.G. FARRUGIA, Zwięzły słownik teologiczny, Kraków 1993, 160.
161 Zob. S.C. NAPIÓRKOWSKI, Niepokalanie Poczęta jako dzieło Bożego Miłosierdzia..., 20-22. Strona katolicka podstawę doktrynalną do porozumienia znajduje w definicji dogmatycznej bulli Innefabilis Deus (1854 r.), LG 53 i w encyklice Redemptoris Mater (1987 r.), 10. Niepokalane poczęcie NMP w liturgii. Aspekt teologiczny i duchowy 49
162 Por. E. GÖSSMANN, Feminismus, LThK III 1224-1225; D. MASTALSKA, Nowy a stary feminizm, „Salvatoris Mater” 3(2001) nr 1, 375-382; E. ADAMIAK, Błogosławiona między niewiastami. Maryja w feministycznej teologii Cathariny Halkes, Lublin 1997.
163 Zob. Matka Pana..., 48. Por. RM 10.
w które Maryja jest wpisana jako Dziewica-Matka. Feministki cechuje szczególny „zwrot ku Dziewicy” jako symbolowi autonomii i nieza-leżności kobiety. Dla feministek misterium zwiastowania z istotnym znaczeniem w nim fiat jakby nie istnieje. A przecież historia zbawienia brana całościowo, liturgia i teologia - ukazują Maryję szerzej, wielo-wymiarowo. Niepokalanie poczęta jest znakiem uniwersalnym, po-nadrodzajowym, jako postać wielka, piękna, święta i jako osobowy znak każdego człowieka odkupionego i włączonego w plany Boże. Taki wizerunek Niepokalanej Służebnicy Pańskiej jest do przyjęcia merytorycznie i w postawie wiary. W ruchu feministycznym potrzeb-na jest formacja potrzeb-na tej płaszczyźnie; ten proces przemian jest już
zapoczątkowany i dojrzewa, kształtuje się „nowy” feminizm162.
Świadomość wspomnianych zadań badawczych, ekumenicznych i dialogowych nie powinna osłabiać wiary w misterium maryjne i
dys-pozycji do okazania Bogu wdzięczności za Niepokalaną. Dlatego
mariolodzy zakończyli swoje przesłanie aktem wiary i wyznania:
Niepokalane poczęcie Maryi jest wyraźnym znakiem łaski Bożej działającej w stworzeniu: jest trynitarnym darem miłości, która w wolności wspieranej przez łaskę, daje miejsce na życie [święte,
według zamysłu Bożego – dopowiedzenie M.P.], przeżywane pod
znakiem pełnego wdzięczności przyjęcia „łaski” i okazania Bogu bezgranicznej miłości163.
Ks. dr Marian Pisarzak MIC ul. Klasztorna 4 PL - 62-563 Licheń e-mail:mapis@vp.pl
L’immacolata concezione di Maria nella liturgia.
L’aspetto teologico e spirituale
(Riassunto)
Lo studio è diviso in due parti. La prima riguarda la presenza del mistero dell’Immacolata nella liturgia romana, invece la seconda - la teologia del mistero dell’immacolata concezione e il suo significato nella vita spirituale.
Marian
Pisarzak
MIC
Niepokalane poczęcie NMP w liturgii. Aspekt teologiczny i duchowy 51 L’autore prende in considerazione la storia della festa dell’Immacolata
Concezione di Maria e fà una detagliata analisi dei testi sia della festa stessa, sia dei testi presi dai altri libri liturgici. E’ molto importante mettere in luce l’insieme dei testi dove si incontra il pensiero liturgico sull’immacolata concezione come “inizio della salvezza”.
In seguito, l’autore – sul fondamento liturgico - cerca di mettere in evidenza la teologia del mistero studiato. E lo fà sviluppando i cinque temi principali: 1) L’immacolata concezione in quanto nome carismatico di Maria; 2) La bellezza spirituale di Maria; 3) L’analogia tra l’immacolata concezione e l’iniziazione cristiana; 4) L’Immacolata come segno della libertà dal peccato e della vittoria sul satana; 5) Il mistero dell’immacolata concezione in relazione al mistero della Chiesa; 6) La concezione di Maria e i principali problemi dell’esistenza umana.
Infine, l’autore indica le novità presenti nei testi liturgici al riguardo dell’immacolata concezione: collocazione del mistero in relazione alle altre verità di fede e il suo signficato positivo.