Powszechność przywoływania koncepcji kultury organizacyjnej sformułowanej przez Scheina nie przekłada się na omówienie czy wykorzystanie za-proponowanej przez niego procedury badań. Tym-czasem procedura ta, ze względu na swój bardzo precyzyjny opis i ściśle praktyczny (z perspektywy organizacji) charakter, wydaje się gotowa do zasto-sowania, wdrożenia w praktyce na przykład audy-tów. Ma też ogromny potencjał upodmiotawiający uczestników badania, czego nie ma w większości stosowanych metod badania kultury organiza-cyjnej. Prowadzi przez to nie tylko do uzyskania wiedzy na temat sytuacji w organizacji i do znale-zienia rozwiązania jej problemów, ale i daje efekty związane ze zwiększaniem zaangażowania
pra-cowników. Z perspektywy głównych dyscyplin nauk społecznych unikalną cechą CR jest fakt, że wspólne założenia dzieli z szeregiem procedur badawczych – najobszerniej z diagnozą psycholo-giczną, ale także z interwencją socjolopsycholo-giczną, po-dejściem fenomenologicznym i etnografią. Bazuje na odmiennym niż klasyczne, postpozytywistycz-ne podejście badawcze, będąc bliżej badań reali-zowanych w paradygmatach zaangażowania czy konstruktywizmu (Creswell 2013), oddaje kontrolę nad badaniem jego uczestnikom. Pośrednio ujaw-nia, jak wiele wspólnego mają ze sobą psychologia, socjologia i antropologia – przynajmniej w aspek-cie podejść badawczych. CR ma również wady – z punktu widzenia badaczy zorientowanych ra-czej naukowo największą z nich jest konieczność oczekiwania na zgłoszenie zainteresowania bada-niem przez organizację. Istotnym zastrzeżebada-niem jest także pomijanie niedominujących składowych kultury oraz archaiczność samego rozumienia kul-tury organizacyjnej przez Scheina (trzeba jednak pamiętać, że podejście to ma już swój wiek), któ-ra przyczynia się do pewnej nieadekwatności jego podejścia w kontekście takich cech współczesnych organizacji jak ich wielokulturowość i sieciowa struktura.
Bibliografia
Alvesson Mats (2002) Understanding Organizational Culture.
London: Sage Publications Ltd.
Bowen Glenn (2006) Grounded Theory and Sensitizing Concepts.
„International Journal of Qualitative Methods”, nr 5(3) [dostęp 12 grudnia 2019 r.]. Dostępny w Internecie: ‹https://sites.ualber-ta.ca/~iiqm/backissues/5_3/PDF/bowen.pdf›.
Cameron Kim, Quinn Robert (2006) Kultura organizacyjna – dia-gnoza i zmiana. Przełożyła Bogumiła Nawrot. Kraków: Oficyna Ekonomiczna.
Creswell John W. (2013) Projektowanie badań naukowych. Meto-dy jakościowe, ilościowe i mieszane. Przełożyła Joanna Gilewicz.
Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Czarniawska Barbara (2011) Antropologia i teoria organizacji:
wczoraj i dziś. „Problemy Zarządzania”, nr 9(2), s. 11–29.
Czarniawska-Joerges Barbara (1992) Exploring complex organiza-tions: a cultural perspective. Newbury Park, CA: Sage Publica-tions.
Czerska Małgorzata (2012) Uwarunkowania kulturowe zachowań w organizacji [w:] Ryszard Rutka, Piotr Wróbel, red., Organizacja zachowań zespołowych. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Eko-nomiczne, s. 214−264.
Czerska Małgorzata, Szpitter Agnieszka, red. (2010) Koncepcje zarządzania: podręcznik akademicki. Warszawa: Wydawnictwo CH Beck.
Deal Terrance, Kennedy Allan (2000), Corporate culture. The rites and the rituals for corporate life. New York: Basic Books.
Denison Daniel R. (1996) What is the difference between organiza-tional culture and organizaorganiza-tional climate? A native`s point of view on a decade of paradigm wars. „Academy of Management Review”, vol. 21, no. 3, s. 619–654.
Flick Uwe (2010) Projektowanie badania jakościowego. Przełożył Paweł Tomanek. Warszawa: PWN.
Frybes Marcin (2019) Sociological Intervention «a la polonaise»:
Alain Touraine’s Method in the Polish Context. „Przegląd Socjolo-gii Jakościowej”, t. 5, nr 3, s. 70–90.
Hammersley Martyn, Atkinson Paul, Metody badań tereno-wych. Przełożył Sławomir Dymczyk. Poznań. Zysk i S-ka.
Hampden-Turner Charles, Trompenaars Fons (2002) Siedem wymiarów kultury. Znaczenie różnic kulturowych w działalności gospodarczej. Przełożyła Bogumiła Nawrot. Kraków: Oficyna Ekonomiczna.
Handy Charles (1983) Understanding organizations. New York:
Oxford University Press.
Harrison Roger (1972) Understanding Your Organization’s Charac-ter, „Harvard Business Review”, May–June, s. 119-129.
Hofstede Geert (2001) Kultury i organizacje. Zaprogramowanie umysłu. Przełożyła Małgorzata Durska. Warszawa: Polskie Wy-dawnictwo Ekonomiczne.
Kmiotek Krystyna, Piecuch Teresa (2012) Zachowania organiza-cyjne: teoria i przykłady. Warszawa: Difin.
Kołodziej-Durnaś Agnieszka, red. (2005) Terenowe badania kul-tury organizacji: studia wybranych firm i instytucji. Szczecin: Eco-nomicus.
Kołodziej Arkadiusz, Kołodziej-Durnaś Agnieszka (2012) Za-rządzanie załogą na statku –badania jakościowe wśród marynarzy.
„Zarządzanie Zasobami Ludzkimi” nr 6(89), s. 53–71.
Konecki Krzysztof (1994) Kultura organizacyjna japońskich przed-siębiorstw – studium socjologiczne. Łódź: Wydawnictwo Uniwer-sytetu Łódzkiego.
Konecki Krzysztof (2007) Nowi pracownicy a kultura organizacyj-na przedsiębiorstwa. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 3, nr 1, s. 3–126.
Konecki Krzysztof (2019) Kreatywność w badaniach jakościowych.
Pomiędzy procedurami a intuicją. „Przegląd Socjologii Jakościo-wej”, t. 15, nr 3, s. 30−54.
Kostera Monika (1996) Postmodernizm w zarządzaniu. Warszawa:
PWN.
Kostera Monika (2003) Antropologia organizacji. Metodologia ba-dań terenowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kostera Monika (2007) Kultura organizacji – badania etnograficzne polskich firm. Gdańsk: GWP
Kostera Monika (2010) Organizacje i archetypy. Warszawa: Wol-ters Kluwer Polska.
Kostera Monika, Śliwa Martyna (2012) Zarządzanie w XXI wie-ku: jakość, twórczość, kultura. Warszawa: Wolters Kluwer.
Kożusznik Barbara (2014) Zachowania człowieka w organizacji.
Warszawa: PWE.
Krzyworzeka Paweł (2012) Kultura organizacyjna – ślepa uliczka teorii organizacji. „Management and Business Administration.
Central Europe”, t. 1/2012 (108), s. 72–81.
Łucewicz Janina (1997) Socjologiczne spojrzenie na organizację.
Wrocław: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej.
Matuchniak-Krasuska Anna (1995) Interwencja socjologicz-na A. Touraine’a. Uwagi uczestnika. „Studia Socjologiczne”
nr 138−139(3−4), s. 97–108.
Morgan Gareth (1999) Obrazy organizacji. Przełożyła Zofia Wiankowska-Ładyka. Warszawa: PWN.
Moustakas Clark (1994) Phenomenological research methods. Lon-don: Sage Publications.
Okręglicka Małgorzata (2019) Orientacja przedsiębiorcza a kultura organizacyjna w małym przedsiębiorstwie. Częstochowa: Wydaw-nictwo Politechniki Częstochowskiej.
Robbins Stephen P., Judge Timothy A. (2012) Zachowania w orga-nizacji. Przełożył Andrzej Ehrlich. Warszawa: Polskie Wydaw-nictwo Ekonomiczne.
Schein Edgar (1980) Organizational psychology. Englewood Cliffs N.J.: Prentice-Hall.
Schein Edgar (1993) Legitimating Clinical Research in the Study of Organizational Culture. „Journal of Consueling & Develop-ment”, vol. 71, s. 703–708.
Schein Edgar (1995) Process Consultation, Action Research, and Clinical Inquiry: Are They the Same? Working Paper 3833 [dostęp 15 listopada 2019 r.]. Dostępny w Internecie: ‹http://citeseerx.ist.
psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.470.451&rep=rep1&ty-pe=pdf›.
Schein Edgar (2010) Organizational Culture and Leadership. San Fransisco: Jossey-Bass. A Wiley Imprint
Schein Edgar (2015) Some thoughts about the uses and misuses of the concept of culture. „Journal of Business Antrophology”, vol.
4, no. 1, s. 106–113.
Sikorski Czesław (2009) Nauka o zarządzaniu. Łódź: Wydawnic-two Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej.
Słysz Anna (2017) Konceptualizacja przypadku w różnych mode-lach psychoterapii. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych UAM.
Srokowski Łukasz (2011) Zmienić myślenie o firmie: Zarządzanie kulturą organizacyjną w Polsce. Warszawa: Poltext.
Stemplewska-Żakowicz Katarzyna (2009) Diagnoza psycholo-giczna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Sułkowski Łukasz (2002) Kulturowa zmienność organizacji. War-szawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
Sułkowski Łukasz (2008) Czy warto zajmować się kulturą organi-zacyjną? „Zarządzanie zasobami ludzkimi”, nr 6, s. 9–25.
Sułkowski Łukasz (2012a) Cechy kultur organizacyjnych polskich szpitali. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej we Wro-cławiu „Zarządzanie zasobami ludzkimi w teorii i praktyce”, nr 30, s. 251–260.
Sułkowski Łukasz (2012b) Kulturowe procesy zarzadzania. War-szawa: Difin.
Sułkowski Łukasz (2014) Zmiana kultury organizacyjnej – para-dygmaty, modele i metody zarządzania [w:] Łukasz Sułkowski, Czesław Sikorski, red., Metody zarządzania kulturą organizacyjną.
Warszawa: Difin, s. 11–26.
Sułkowski Łukasz, Seliga Robert, Woźniak Andrzej (2016) Re-zultaty badań kultur jakości uczelni wyższych w Polsce. „Przedsię-biorczość i Zarządzanie”, t. 17, z. 7, s. 75–90.
Toeplitz-Winiewska Małgorzata (2002) Problemy etyczne diagno-styki psychologicznej [w:] Jan Strelau, red., Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom 3. Jednostka w społeczeństwie i elementy psycholo-gii stosowanej. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologicz-ne, s. 824–828.
Wright Susan (1998) The politization of “culture”. „Anthropology Today”, vol. 14(1), s. 7–15.
Cytowanie
Jeran Agnieszka, Basińska Anita (2020) Clinical research Edgara H. Scheina – badanie kultury organizacyjnej między metodyką psy-chologii, socjologii i antropologii. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 16, nr 3, s. 102–119 [dostęp dzień, miesiąc, rok]. Dostępny w Internecie: ‹www.przegladsocjologiijakosciowej.org›. DOI: http://dx.doi.org/10.18778/1733-8069.16.3.07
Edgar H. Schein`s Clinical Research: A study on Organizational Culture Between the Methodology of Psychology, Sociology, and Anthropology
Abstract: Edgar H Schein`s approach is one of the most commonly quoted concepts of organizational culture. In it, he recognized organizational culture functionally, interpretatively, and dynamically, pointing to its complexity and multi-levelness. Schein also presented an original method of studying organizational culture, one called clinical research (CR). The authors of this paper discuss the clinical research method and indicate the scope of methodological solutions shared between CR and psychological diagnosis, sociological intervention, and ethnography. The search for support (from the researcher) and the requirement to involve members of the organization are the elements linking CR with psychological diagnosis. As is the case with the sociological intervention of Alain Touraine, CR uses own concepts of the subjects based on their reflectiveness and acceptance of the key findings. And, finally, similarly to ethnography, CR treats each organization as a separate case and sensitizes researchers to permanently build a relation-ship with their respondents. Therefore, among organizational research procedures, using CR for organizational culture research is a unique example of integrating research methods from within social sciences and the humanities.
Keywords: organization research, clinical research, organizational culture, E. H. Schein