Badanie struktury wymaga rozpoznania systemu – obiektu badanego – jego istoty, elementów składowych, mechanizmów działania tych elementów, a nade wszystko celu działania. Mogą być różne cele wyodrębniania i bada-nia struktury systemu, ale najważniejsza jest ocena wpływu jego struktury i jej zmian (restrukturyzacji) na skuteczność, czyli stopień osiągania celów.
Szczególnym kryterium oceny skuteczności zmian struktury jest jej efek-tywność.
67 Słowo restrukturyzacja ma bardzo wiele synonimów. Przydatne dla podjętej analizy teore-tycznej są: reorganizacja, redystrybucja, reforma, równoważnie, tworzenie sieci struktur.
68 R. Borowiecki, Wyzwania i dylematy praktyki zarządzania współczesnym przedsiębior-stwem, w: Ekologiczne uwarunkowania rozwoju gospodarki oraz przedsiębiorstw, pod red.
naukową J. Famielec, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2011, s. 51.
69 Różnie czynią to także autorzy kolejnych rozdziałów w niniejszej monografii, z uwagi na pojemność kategorii restrukturyzacji i jej przydatności w rozwiązywaniu problemów zarząd-czych, rozwojowych i naprawczych przedsiębiorstw i sektorów.
Teoretyczne podstawy definiowania oraz badania… 43 Tabela 1.4. Rodzaje zmian restrukturyzacyjnych w przedsiębiorstwie
Kryterium
klasyfikacji Rodzaje zmian Przykłady działań
Cel zmiany
Zachowawcza (reprodukcyjna)
Poprawa istniejących rozwiązań
Utrzymanie dotychczasowej sprawności procesów produkcyjnych
Rozwojowa
Nowe cele działania Nowe obszary działania Nowe technologie i zmiany organizacyjne Zawarcie i realizacja programu naprawczego
Przyczyny zmian
Dobrowolna
(samodzielna) Spontaniczne działania usprawniające pracowników i zarządzających
Przymusowa (wymuszona, nakazana)
Wniosek do sądu o postępowanie naprawcze/upadłościowe
Negocjacje z wierzycielami
Opracowanie programu naprawczego Wdrożenie nowej technologii – wymogi ekologiczne
Głębokość zmian
Morfostaza (zmiana
typu I) Modyfikacja istniejących rozwiązań (wzorów)
Morfogeneza
(zmiana typu II) Diagnoza przeszłości i interpretacja bieżącej działalności
Zakres zmiany
Cząstkowa
(odcinkowa) Poprawa wybranych – słabych elementów, ogniw, wąskich gardeł Całościowa
(kompleksowa) Zmiany rozwiązań w podstawowych obszarach działalności
Zasięg zmiany
Prosta (niewielka) Proste działania, nie przysparzają trwałych efektów
O szerszym zakresie i większej intensywności
Działania w wybranych obszarach, przysparzające trwałych efektów Złożona (o dużym
zakresie)
Działania specjalistyczne, dotyczące wszystkich ważnych obszarów działalności przedsiębiorstwa Wewnętrzna
(w przedsiębiorstwie) Zmiany w strukturze wewnętrznej przedsiębiorstwa
Zewnętrzna
(w otoczeniu) Zmiany w otoczeniu – zmiana rynku dostawców, odbiorców
Lokalna Zmiana relacji z interesariuszami lokalnymi
Globalna Zmiana relacji z interesariuszami globalnymi – bankami, UE, konkurentami zagranicznymi
Czas trwania
Ewolucyjna Zmiana przyszłości, ale dokonywana powoli, spokojnie
Rewolucyjna Zmiana przyszłości, dokonywana gwałtownie, np. nowe wynalazki i ich wdrożenie
Możliwość przewidywania warunków zmian
Reaktywna Zmiany w reakcji na zaistniałe fakty, warunki
Proaktywna (wyprzedzająca)
Zmiany działań w dostosowaniu do przyszłych warunków (np. do planowanego wzrostu kosztów odsetek)
Efekt zmian
Pozytywne Zmiany powodujące efekt netto (korzyści większe od kosztów) Negatywne Zmiany przysparzające większych
kosztów niż korzyści, ale np. niezbędne Obojętne Bez wpływu na wynik finansowy
Obszar zmian
Organizacja Zmiana struktury organizacyjnej Zmiana formy prawnej
Zarządzanie Zmiana kryteriów wynagradzania i premiowania zarządu oraz pracowników
Finanse Zmiany w strukturze majątku, kapitałów, wyniku finansowym i przepływach pieniężnych
Produkcja Zmiana oferty sprzedaży Technologia Zmiana surowców, materiałów,
wprowadzenie linii technologicznej Kadry Zmiana sposobu doboru kadr, ich
kontroli oraz motywowania
Ekologiczne Wdrożenie standardów ekologicznych, np. wycieszenie hałasu
Instrumenty zmian
Prawne (ustawowe) Ustawy, rozporządzenia, dyrektywy Administracyjne
(nakazowe) Zakaz korzystania z określonych mediów, stosowania określonych materiałów Ekonomiczne Regulacje cen, podatków, opłat
Rynkowe Nabycie prawa do emisji zanieczyszczeń Społeczne Monitoring zadowolenia klientów
Teoretyczne podstawy definiowania oraz badania… 45
Kryteria oceny zmian
Funkcja celu
(skuteczność zmian) Wprowadzenie systemu badania stopnia osiągania celów strategicznych
Funkcja produkcji Badanie zależności między kosztami a wzrostem produkcji
Skutki integracyjne (teoria trzech soczewek)
Wdrożenie controllingu korzyści i kosztów: bilansowych, wynikowych i pieniężnych
Zagrożenie
upadłością Monitoring zagrożenia upadłością Wartość
przedsiębiorstwa i wartość firmy
Badanie wpływu zmian na wartość przedsiębiorstwa i wartość jego firmy Społeczna
odpowiedzialność Raportowanie z działań społecznie odpowiedzialnych
Konkurencyjność Badanie pozycji rynkowej w ważniejszych segmentach
Źródło: opracowanie własne na podstawie: S. Lachiewicz, A. Zakrzewska-Bielawska, Re-strukturyzacja organizacji i zasobów kadrowych przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2005, s. 21; R. Borowiecki, Wyzwania i dylematy praktyki zarządzania współczesnym przedsiębiorstwem, w: Ekologiczne uwarunkowania rozwoju gospodarki oraz przedsiębiorstw, pod red. J. Famielec, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Kra-kowie, Kraków 2011, s. 51-52 oraz własny dorobek badawczy J. Famielec.
Bibliografia
1. Ambroziak E., Starosta P., Sztaudynger J.J., Zaufanie, skłonność do pomocy i uczciwość a wzrost gospodarczy, „Ekonomista” 2016, nr 5.
2. Borowiecki R., Wyzwania i dylematy praktyki zarządzania współczesnym siębiorstwem, w: Ekologiczne uwarunkowania rozwoju gospodarki oraz przed-siębiorstw, pod red. J. Famielec, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2011.
3. Czaja St., Czas w ekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2011.
4. Ekonomika i programowanie rozwoju przemysłu, pod red. J. Gajdy, wydanie II zmienione i uzupełnione, Wydawnictwo PWE, Warszawa 1987.
5. Erhard L., Dobrobyt dla wszystkich, Wydawnictwo PTE, Warszawa 2012.
6. Eucken W., Podstawy polityki gospodarczej, Wydawnictwo Poznańska Biblioteka Niemiecka, Poznań 2005.
7. Europejskie prawo gospodarcze w działalności przedsiębiorstw, pod red. K. Sob-czaka, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2002.
8. Famielec J., Rozwój zrównoważony a ordoliberalna koncepcja ładu gospo-darczego, w: Ład gospodarczy a współczesna ekonomia, pod red. P. Pysza, A. Grabskiej, M. Moszyńskiego, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2014.
9. Garisson R.B., The Austrian-Neoclassical Relation. A Study in Monetary Dyna-mics, praca doktorska, University of Virginia 1981.
10. Gospodarek J., Prawo gospodarcze dla ekonomistów i nie tylko. Część I. Zagad-nienia ogólne, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2015.
11. Hansen A.H., Buisiness – Cycle Theory, Westport Conn.: Hyperion Press 1979.
12. Hayek F.A., Prices and Production, wyd. 2, New York: Augustus M. Kelley 1967.
13. https://sjp.pwn.pl/slowniki/struktura.html
14. Jurek-Stępień S., Sosnowska A., Tendencje restrukturyzacji przemysłu w Polsce – dostosowania do zmian systemowych i globalnych, w: Rola mezoekonomii w rynkowym systemie zarządzania gospodarką, Wydawnictwo Akademii Eko-nomicznej w Krakowie, Kraków 1996.
15. Kosikowski C., Etel M., Nowe prawo działalności gospodarczej, Wydawnictwo Temida 2, Białystok 2014.
16. Lachiewicz S., Zakrzewska-Bielawska A., Restrukturyzacja organizacji i zasobów kadrowych przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2005.
17. Landes D.S., Bogactwo i nędza narodów. Dlaczego jedni są tak bogaci, a inni tak ubodzy, wydanie IV, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza SA, Warszawa 2017.
18. Lissowska M., Instytucje gospodarki rynkowej w Polsce, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2008.
19. Mankiw N.G., Macroeconomics, wyd. 2, New York: Worth 1994.
20. Noga M., Makroekonomia, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław 2000.
21. Osborne D., Gaebler T., Rządzić inaczej. Jak duch przedsiębiorczości przenika i przekształca administrację publiczną, Wydawnictwo Media Rodzina of Poznań, Poznań 1992,
22. Peszko G., Skuteczność instrumentów polityki klimatycznej na przykładzie Fe-deracji Rosyjskiej, w: Ekologiczne uwarunkowania rozwoju gospodarki oraz przedsiębiorstw, pod red. J. Famielec, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicz-nego w Krakowie, Kraków 2011.
23. Piquet H., The Economic Axioms, New York: Vintage Press 1978.
24. Proces kształcenia – podejście systemowe, UNESCO, Warszawa 1986.
25. Rothbard M.N., Ekonomia wolnego rynku, t. 2, Wydawnictwo Fijor Publishing Company, Warszawa 2007-2008.
Teoretyczne podstawy definiowania oraz badania… 47 26. Runge A., Runge J., Słownik pojęć z geografii społeczno-ekonomicznej,
Wydaw-nictwo Videograf Edukacja, Katowice 2008.
27. Sektor publiczny w Polsce i na świecie. Między upadkiem a rozkwitem, pod red.
J. Kleera, Wydawnictwo CeDeWu.pl, Warszawa 2005.
28. Skousen M., Narodziny współczesnej ekonomii. Żywoty i idee współczesnej ekonomii, Wydawnictwo Fijor Publishing Company, Warszawa 2011.
29. Skousen M., Struktura produkcji. Giełda, kapitał, konsumpcja, Wydawnictwo Fijor Publishing Company, Warszawa 2011.
30. Słownik techniczno-ekonomiczny, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1999.
31. Šmid W., Leksykon przedsiębiorcy, Wydawnictwo „Poltext”, Warszawa 2010.
32. Stiglitz J.E., Ekonomia sektora publicznego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
33. Structural Change and Adjustment in the World, ed. El Pasinetti, P. Loyd, Mac-millan Press 1987.
34. Sudoł St., Przedsiębiorczość – jej pojmowanie, typy i czynniki ją kształtujące, w: Uwarunkowania przedsiębiorczości – różnorodność i zmienność, pod red.
K. Jaremczuka, Wydawnictwo PWSZ, Tarnobrzeg 2008.
35. Szewc-Rogalska A., Efektywność restrukturyzacji własnościowej przedsiębiorstw w Polsce. Ujęcie sektorowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rze-szów 2004.
36. Taussig F.W., Principles of Economics, wyd. 3 poprawione, New York: Macmillan 1933.
37. Uhr C.G., Economic Doctrines of Knut Wicksell, Berkley: Uniwersity of Califoria Press 1960.
38. Ustawaz dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy o rachunkowości, Dz. U. 2014, poz. 1100.
39. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej, Dz. U. 2004, nr 173, poz. 1807 z późn. zm.
40. Ustawa z dnia 14 lutego 2003 roku o zmianie ustawy kodeks cywilny oraz nie-których innych ustaw, Dz. U. 2003, nr 49, poz. 408.
41. Wiliamson O.E., Ekonomiczne instytucje kapitalizmu. Firmy, rynki, relacje kontraktowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998.
42. Wojtyna A., Alternatywne modele kapitalizmu, „Gospodarka Narodowa” 2005, nr 9.
43. Wojtyna A., Nowe kierunki badań nad rolą instytucji we wzroście i transformacji,
„Gospodarka Narodowa” 2002, nr 10.
44. Zbroińska B., Publiczne koszty transakcyjne instytucji systemu podatkowego,
„Gospodarka Narodowa” 2009, nr 11-12.
Restrukturyzacja organizacyjna i finansowa… 49 Renata Żaba-Nieroda
ROZDZIAŁ II
RESTRUKTURYZACJA ORGANIZACYJNA I FINANSOWA POLSKIEGO SEKTORA
PRZEMYSŁU OBRONNEGO
1. Wprowadzenie
Produkcja oraz obrót uzbrojeniem i sprzętem wojskowym podlega szczególnym regulacjom ustawowym. Poza obowiązkiem posiadania koncesji przepisy te przewidują obowiązki i prawa dla przedsiębiorców działających w branży obronnej. Należą do nich także prawa i obowiązki związane z utrzy-mywaniem mocy produkcyjnych. Wraz ze zmianą sytuacji politycznej i gospo-darczej w kraju w okresie ostatnich kilkudziesięciu lat zmieniła się sytuacja i położenie ekonomiczne przedsiębiorstw realizujących zadania (produkcję) na rzecz wojska, Policji, Straży Granicznej. To właśnie ta zmiana wymusiła i dalej wymusza przekształcenia na rynku uzbrojenia, którym przedsiębiorstwa będące w grupie podmiotów zajmujących się produkcją uzbrojenia, muszą sprostać. Na światowym i europejskim rynku związanym z uzbrojeniem możemy zaobserwować łączenie się przedsiębiorstw w konsorcja, grupy producentów, proponujące szerszą, bogatszą ofertę rynkową, tym samym mogących konkurować na rynku wewnętrznym, ale i coraz szerzej wychodzić z ofertą na rynki zagraniczne. Proces konsolidacji tych podmiotów nasilił się w USA i Europie Zachodniej w ostatniej dekadzie ubiegłego wieku.