3. Metodologia
3.1. Zakres podmiotowy i przedmiotowy badania
Do złożenia raportu o stanie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami zobowiązane były podmioty publiczne wymienione w art. 3 UZD tj.
w szczególności:
jednostki sektora finansów publicznych w rozumieniu art. 9 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. 2021 poz. 305);
inne niż ww. wskazane w art. 3 pkt 1 UZD państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej;
inne niż ww. wskazane w art. 3 pkt 1 i 2 UZD osoby prawne, utworzone
w szczególnym celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym niemających charakteru przemysłowego ani handlowego, jeżeli ww. podmioty, o których mowa w art. 3 pkt 1 i 2 UZD, pojedynczo lub wspólnie, bezpośrednio lub pośrednio przez inny podmiot:
o finansują je w ponad 50% lub
o posiadają ponad połowę udziałów albo akcji, lub o sprawują nadzór nad organem zarządzającym, lub
o mają prawo do powoływania ponad połowy składu organu nadzorczego lub zarządzającego,
związki ww. podmiotów, o których mowa w art. 3 pkt 1 i 2 UZD, lub podmiotów, o których mowa w art. 3 pkt 3 UZD.
Szeroki katalog podmiotów zobligowanych do stosowania ustawy powoduje trudność w określeniu ostatecznej i pewnej jego liczebności. W ocenie skutków regulacji sporządzanej na potrzeby UZD w 2019 r., w oparciu o uzyskane wówczas od GUS
13 dane 5 szacowano, iż jest to 65 603 podmioty ujęte w rejestrze REGON6, choć zgodnie z danymi GUS7 z 2020 r. w Polsce było 111 789 podmiotów sektora publicznego.
Z uwagi na trudność w ustaleniu finalnej liczby podmiotów zobowiązanych badaniem, w tym także fakt, iż tylko część ze zobowiązanych podmiotów miała w rejestrach statystycznych nadany numer identyfikacyjny, w realizacji badania przy użyciu portalu sprawozdawczego przyjęto koncepcję tzw. kartoteki otwartej. Oznacza to, że do ustalonej na wstępie w porozumieniu między GUS i MFiPR kartoteki bazowej możliwe było dodawanie kolejnych jednostek. Dodatkowo zakres kartoteki rozbudowywał także mechanizm wieloformularzowości, o którym więcej napisano poniżej.
Wstępna kartoteka badania została przygotowana na podstawie informacji dostępnych w Bazie Jednostek Statystycznych GUS (BJS). Kartotekę oparto na algorytmie
zakładającym dobór do badania podmiotów mających w rejestrze statystycznym BJS status jednostki prawnej oraz określone wartości dwóch atrybutów – szczególnej formy prawnej (FPN) i formy własności (FW).
Zgodnie z wymaganiami art. 11 ust. 4 UZD podmioty publiczne zobligowane do raportowania dostępności zostały podzielone na dwie kategorie odnoszące się do zakresu terytorialnego prowadzonej przez nie działalności i związanej z tym podległości pod odpowiednie podmioty administracji rządowej. Mogły być to więc podmioty
działające jedynie w skali regionu lub na niższych szczeblach administracji, lub też podmioty o centralnym zasięgu działania. Co za tym idzie miały one przekazywać swoje raporty do:
ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego - w przypadku podmiotów publicznych będących organami, o których mowa w art. 5 § 2 pkt 4 KPA, oraz inne podmioty publiczne o ogólnokrajowym zasięgu działania (art. 11 ust. 4 pkt 1 UZD);
właściwego miejscowo wojewody - w przypadku podmiotów publicznych inne niż ww.
podmioty raportujące do ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego (art. 11 ust. 4 pkt 2 UZD).
Ok. 97% jednostek objętych badaniem raportowało do wojewody. Natomiast pozostałe 3% podmiotów tj. 2 181 złożyło raport do ministra właściwego ds. rozwoju regionalnego.
W skład tej grupy wchodzą, wskazane w art. 5 § 2 pkt 4 KPA podmioty publiczne, których działalność jest bezpośrednio nadzorowana przez Prezesa i Wiceprezesa Rady Ministrów pełniących funkcję ministra kierującego określonym działem administracji rządowej, ministrów kierujących określonym działem administracji rządowej,
przewodniczących komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów, kierowników centralnych urzędów administracji rządowej podległych, podporządkowanych lub nadzorowanych przez Prezesa Rady Ministrów lub właściwego ministra, a także
5 Pismo GUS GUS-IV1S03.7032.8.2018.1.
6 REGON – Rejestr Gospodarki Narodowej
7 Dane dostępne na stronie Banku Danych Lokalnych: https://bdl.stat.gov.pl/
14 kierowników innych równorzędnych urzędów państwowych załatwiających sprawy na podstawie przepisów KPA.
Dane zaprezentowane w raporcie są zgodne z wymogami określonymi w art. 11 UZD, w których opisano system raportowania służący monitorowaniu procesu zapewniania dostępności przez podmioty publiczne. W szczególności – zakres ten obejmuje ocenę badanych podmiotów w kontekście spełniania przez nie minimalnych wymagań w zakresie dostępności architektonicznej, cyfrowej i informacyjno-komunikacyjnej ujętych w art. 6 UZD. Wymagania te określają:
1) w zakresie dostępności architektonicznej:
a) zapewnienia wolnych od barier poziomych i pionowych przestrzeni komunikacyjnych budynków,
b) instalacji urządzeń lub zastosowania w budynkach środków technicznych i rozwiązań architektonicznych, które umożliwiają dostęp do wszystkich pomieszczeń,
z wyłączeniem pomieszczeń technicznych,
c) zapewnienia informacji na temat rozkładu pomieszczeń w budynku, co najmniej w sposób wizualny i dotykowy lub głosowy,
d) zapewnienia wstępu do budynku osobie korzystającej z psa asystującego, e) zapewnienia osobom ze szczególnymi potrzebami możliwości ewakuacji lub ich
uratowania w inny sposób;
2) w zakresie dostępności cyfrowej – spełnienia wymagań określonych w UDC;
3) w zakresie dostępności informacyjno-komunikacyjnej:
a) obsługi z wykorzystaniem środków wspierających komunikowanie się, o których mowa w ustawie z dnia 19 sierpnia 2011 r. o języku migowym i innych środkach komunikowania się (Dz.U. z 2011 r. poz. 1243 ze zm.) lub przez
wykorzystanie zdalnego dostępu on-line do usługi tłumacza przez strony internetowe i aplikacje – tj. zapewnienia obsługi z wykorzystaniem kontaktu: telefonicznego, korespondencyjnego, przez pocztę elektroniczną, przez przesyłanie wiadomości tekstowych za pomocą SMS/MMS, komunikatorów internetowych itp., poprzez komunikację audiowizualną, w tym z wykorzystaniem komunikatorów internetowych, przez przesyłanie faksów, przez tłumacza języka migowego – kontakt osobisty lub on-line albo tłumacza-przewodnika,
b) instalacji urządzeń lub innych środków technicznych do obsługi osób słabosłyszących (pętle indukcyjne, systemy FM, systemy IR lub inne urządzenia/systemy),
c) zapewnienia na stronie internetowej danego podmiotu informacji o zakresie jego działalności w postaci: tekstu odczytywalnego maszynowo, nagrania treści w polskim języku migowym, informacji w tekście łatwym do czytania,
d) zapewnienia na wniosek osoby ze szczególnymi potrzebami komunikacji w formie określonej w tym wniosku.
15 Dodatkowo, w badaniu uwzględniono pytania o tzw. dostęp alternatywny (o którym mowa w art. 7 UZD) i uzasadnienia każdego przypadku zastosowania dostępu alternatywnego. Przedstawiony zakres przedmiotowy dotyczy pierwszej edycji
charakteryzowanego badania, realizowanej w 2021 r. i nie obejmuje wymogów UZD, które wejdą w życie w drugiej połowie tego roku8.