Przez wiele lat wiedzę o wadowickim podziemiu wypaczały funkcjonujące w ofi cjalnym obiegu publikacje b. funkcjonariuszy UB i reżimowych historyków.
Nawet po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1989 r. wiele osób wierzyło w zakłamaną i propagandową wersję wydarzeń. Dlatego sami bohaterowie tam-tych wydarzeń nie zawsze chcieli lub mogli przypominać o swej służbie. Jeszcze w 1998 r. jeden z żołnierzy NOW -AK pisał do autora niniejszego artykułu:
„Trudności polegają na tym, że w latach rządów komunistycznych o wielu rze-czach nie można było mówić. Takim „tabu” była m.in. Narodowa Organizacja Woj-skowa czyli NOW. Wielu ludzi bało się przyznawać do związku z NOW stąd niewiele jest słowa pisanego.”79
78 Filip Musiał, op. cit., s. 81, 105, 112, 116, 127, 136, 145, 150, 154, 156, 186 -187, 192, 199, 201, 239, 273, 280, 290, 297 -298, 300, 303 -305, 307, 309; Studia i materiały IPN, tom 1, Skazani na karę śmierci przez Wojskowy Sąd Rejonowy we Wrocławiu 1946 -1955, pod red. Krzysztofa Szwagrzyka, Wrocław 2002, s. 44 -45; Studia i materia-ły IPN, tom 6, Skazani na karę śmierci przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Katowicach 1946 -1955, wstęp i oprac.
Tomasz Kurpierz, Katowice 2004, s. 28, 52, 104; Informator o osobach…, s. 69, 71, 167, 297 -298, 303;
79 Antoni Bohdanowicz, list do autora z 31 marca 1998 r.
Dodajmy, że wielu z nich było po latach komunistycznej nagonki i szykan bez-pieki wprost zaszczutych. Zasługi podziemia związanego z ruchem narodowym były bowiem najdłużej negowane, a sam ten ruch pomawiany o najcięższe zbrod-nie. Badania historyczne w warunkach wolności naukowej wykazują dobitnie, iż podziemie zbrojne ruchu narodowego nie tylko nie było winne zarzucanych mu
„grzechów” i pozbawione było imputowanych mu zbrodniczych cech, ale także, że stało na gruncie legalizmu politycznego, suwerenności oraz polskiej racji stanu, przestrzegając praworządności i starając się egzekwować ją także od politycznych partnerów w podziemiu. Działalność struktur politycznych i oddziałów zbrojnych tego nurtu na ziemi wadowickiej jest jedną z najlepszych ilustracji możliwości i sprawności organizacyjnej narodowców, a równocześnie przykładem wielkiej determinacji w walce o niepodległą Polskę.
Do tytułu niniejszego artykułu świadomie jednak nie włączyłem określenia
„podziemie narodowe” czy też „endeckie” mimo iż, jak wykazałem w tekście, znacząca większość przejawów sformalizowanego oporu antykomunistycznego na ziemi wadowickiej związana była z działalnością ludzi tej właśnie formacji ideowej, względnie ludzi z nią współpracujących. W warunkach walki z syste-mami totalitarnymi o suwerenność Polski i o przetrwanie narodu preferencje ideologiczne nie były bowiem najważniejszym czynnikiem, było nim natomiast trwanie na stanowisku bezwarunkowej niepodległości Polski. Wiodąca rola żołnierzy NOW -NZW na ziemi wadowickiej nie umniejsza w żaden sposób roli innych organizacji politycznych czy społecznych, w tym PSL czy szeroko rozumianego podziemia sanacyjnego, w budowaniu oporu i w poszczególnych przejawach sprzeciwu wobec nowej okupacji. W efekcie wielokrotnych proce-sów scalania i dezintegracji organizacji podziemnych w okresie okupacji hitle-rowskiej, po wojnie wszystkie nurty niepodległościowe tak się zresztą na ziemi wadowickiej przenikały, iż trudno byłoby rozdzielać poszczególne działania w zależności od proweniencji i sympatii politycznych osób nimi kierujących czy wręcz biorących udział w akcjach. W porównaniu z SN, nurt -radykalny reprezentowany w Wadowicach międzywojennych bardziej skrom-nie niż nurt endecki, skrom-nie wytworzył tutaj także w okresie okupacji znaczącego ośrodka NSZ, aczkolwiek według niektórych danych posiadał rozbudowaną sieć informacyjną. W efekcie ostatecznym organizacja NZW, kontrolująca prawie wszystkie przejawy konspiracji niepodległościowej realizowanej pod różnymi sztandarami i nazwami, będąca zresztą wspólnym dziedzictwem bohaterskich żołnierzy NOW i NSZ, połączyła na terenie powiatu wadowickiego i sąsiednich prawie wszystkich do końca uparcie i najbardziej czynnie kontestujących
po-jałtańską rzeczywistość. Niewątpliwie zatem narodowcom przypisać należy, iż opór w naszym regionie był tak konsekwentny i skuteczny.
Dowodem na skalę dezorientacji i wręcz niewiedzy funkcjonariuszy UB/SB sporządzających tzw. charakterystyki, czyli analizy poszczególnych działań i for-macji podziemia, oprócz wszystkich wymienionych i opisanych nieścisłości fak-tografi cznych jest także przyznanie, że na terenie powiatu wadowickiego ujaw-niono w latach 40. i 50. zaledwie 29 członków konspiracji narodowej. Trzeba przy tym pamiętać, że nie wszyscy z „ujawnionych” przez UB faktycznie uczestniczyli w działalności po 1945 r. Zatem nawet gdy dodamy do tego kilkunastu żołnierzy wadowickiego podziemia aresztowanych w innych miejscowościach, m.in. w Cie-szynie czy Gryfowie Śląskim, wyraźnie widać, że komunistyczna bezpieka nie wy-kryła nawet 5 procent uczestników konspiracji. Paradoksalnie, to także jest dowód na skuteczną działalność NOW -AK, BCh, NZW, PAP, WiN i APwK. Po nierównej walce z okupantami żołnierze Polski Podziemnej mieli bowiem niewiele szans na spokojne, jawne przejście do normalnego życia.
Skróty zastosowane w tekście (bez stopni wojskowych) AAN – Archiwum Akt Nowych,
AK – Armia Krajowa, AL – Armia Ludowa, APwK – Armia Polska w Kraju, BCh – Bataliony Chłopskie, BW – Brygady Wywiadowcze WiN, CAW – Centralne Archiwum Wojskowe,
Chłostra – Chłopska Straż – jeden z kryptonimów konspiracji Ruchu Ludowego, DOW – Dowództwo Okręgu Wojskowego,
DP – Dywizja Piechoty,
DSZ – Delegatura Sił Zbrojnych, Delegat Sił Zbrojnych, GG – Generalne Gubernatorstwo,
GO – Grupa Operacyjna, IPN – Instytut Pamięci Narodowej,
KBW – Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego, KC – Komitet Centralny,
KG – Komenda Główna,
KKO – Komunalna Kasa Oszczędności,
KPMO – Komenda Powiatowa Milicji Obywatelskiej, KPP – Komunistyczna Partia Polski,
KPPP – Komenda Powiatowa Policji Państwowej, KRN – Krajowa Rada Narodowa,
LSB – Ludowa Straż Bezpieczeństwa, MO – Milicja Obywatelska,
MBP – Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, MSW – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych,
MTNZW – Muzeum Tradycji Niepodległościowej Ziemi Wadowickiej im. 12 Pułku Piechoty,
MUBP – Miejski Urząd Bezpieczeństwa Publicznego,
NKWD – Narodnyj Komissariat Wnutriennych Dieł – Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych – MSW ZSRS,
NOW – Narodowa Organizacja Wojskowa, NSZ – Narodowe Siły Zbrojne,
NZW – Narodowy Związek Wojskowy, NZZ – Narodowe Zjednoczenie Zbrojne, ODR – Okręgowa Delegatura Rządu,
OKRL – Okręgowe Kierownictwo Ruchu Ludowego, ONR – Obóz Narodowo -Radykalny,
OP – Organizacja Polska, OS – Oddział Specjalny, PAP – Polska Armia Powstańcza, PDR – Powiatowa Delegatura Rządu, PKB – Państwowy Korpus Bezpieczeństwa, PKOiK – Powiatowa Komisja Oświaty i Kultury, PKP – Polskie Koleje Państwowe,
PKWN – Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, pp – pułk piechoty,
PPP – Polskie Państwo Podziemne, PPR – Polska Partia Robotnicza, PPS WRN – Polska Partia Socjalistyczna, PRL – Polska Rzeczpospolita Ludowa, prof. – profesor,
PSL – Polskie Stronnictwo Ludowe, PSZ – Polskie Siły Zbrojne,
PUBP – Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, PZD – Powiatowy Zarząd Drogowy,
PZPR – Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, RKU – Rejonowa Komenda Uzupełnień,
ROCH – Ruch Oporu Chłopów – jeden z kryptonimów konspiracji Ruchu Ludowego, RP – Rzeczypospolita Polska,
SB – Służba Bezpieczeństwa, SL – Stronnictwo Ludowe, SN – Stronnictwo Narodowe, SP – Stronnictwo Pracy, SSK – Specjalny Sad Karny,
TRJN – Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, UB – Urząd Bezpieczeństwa,
WBW – Wojska Bezpieczeństwa Wewnętrznego, WiN – Wolność i Niezawisłość – Zrzeszenie WiN, WSR – Wojskowy Sąd Rejonowy,
WUBP – Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, ZSRS – Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.
Siwiec-Cielebon Michał – dziennikarz, historyk-regionalista, właściciel Muzeum Tradycji Niepodległościowej Ziemi Wadowickiej.