Powstawanie euroregionów w Polsce przebiegało według niejednolitych reguł, które wywarły decydujący wpływ na struktury organizacyjne oraz procedury przyj
mowania członków.
Struktury organizacyjne
Struktury organizacyjne polskich euroregionów są zróżnicowane (por. tabl. 2.1).
Zbliżone struktury mają euroregiony - Bałtyk, Bug, Silesia, Pomerania, Pro Europa Viadrina, Neisse-Nisa-Nysa i Sprewa-Nysa-Bóbr. Pozostałe różnią się między sobą, chociaż występują u nich podobne nazwy niektórych organów.
W euroregionach obowiązują różne procedury wyłaniania poszczególnych organów. Dominuje forma, zapoczątkowana w okresie tworzenia euroregionów, polegająca na delegowaniu, powoływaniu i desygnowaniu (na zasadach parytetu) do organów euroregionu przedstawicieli lub całych komórek organizacyjnych z krajowych związków celowych i stowarzyszeń (np. w modelu samorządowym w Euroregionie Sprewa-Nysa-Bóbr). Sposób wyłaniania kandydatów do władz jest wewnętrzną sprawą każdej strony, co uzgodniono w drodze wewnętrznych porozu
mień. Niektóre stowarzyszenia w swoich statutach wyraźnie określiły procedurę uzupełniania składów organów do euroregionów (wybór lub delegowanie).
W modelu administracyjno-samorządowym procedura wyborcza jest podobna i odbywa się w euroregionie.
Odmienny system powoływania organów obowiązuje w Euroregionie Tatry. Pra
wie wszystkie struktury wyłaniane są w drodze wyborów tajnych. W skład kongresu wchodzi po dwóch delegatów każdego członka zwyczajnego, wybranych przez wła
ściwą radę gminy i powiatu. Kongres wybiera w głosowaniu tajnym radę euroregio
mniej 50% członków. Jedynie komisje problemowe i dyrektor biura powoływani są przez radę.
TABL. 2.1. ORGANY EUROREGIONÓW Bałtyk,
Bug, Niemen,
Silesia, Pomera
nia, Nysa, Pro Euro
pa Viadri- na, Spre- wa-Nysa-
Bóbr
Pradziad Glacensis Beskidy Tatry Karpacki Śląsk Cieszyński
Puszcza Biało
wieska
Rada Parlament Rada Prezydium Kongres Rada Rada Rada
Prezydium Prezydium Walne Zgroma
dzenie 3, Rada a
Rada b Dyrektor Wykonaw
czy
Sekretariat Sekretarz3 Sekretariat Sekretariat Sekretarze Sekretariat Sekretariat Sekretariat
Grupy Grupy Grupy Grupy Komisje Komisje Grupy —
Robocze Robocze3 Robocze Robocze Robocze Robocze Robocze Komisja
Rewizyjnac
Komisja Rewizyjna 3
Komisja Rewizyjna
Komisja Rewizyjna
Komisja Rewizyjna
Komisja Rewizyjna
-
-a Org-any części kr-ajowych, b N-ajwyższy org-an wykon-awczy Związku, c Nie występuje w euro
regionach: Pomerania, Sprewa-Nysa-Bóbr, Nysa, Bałtyk.
U w a g a. W euroregionach: Śląsk Cieszyński, Tatry, Bug i Niemen grupy (komisje) robocze nie są organami euroregionu lecz organem doradczym powoływanym przez radę.
Źródło: statuty euroregionów.
Stosowana procedura wyłaniania organów miała decydujący wpływ na zakres praw stron w euroregionach. W prawach (poza Euroregionem Tatry) nie występuje np. problem biernego i czynnego prawa wyborczego. Występuje on natomiast w stowarzyszeniach samorządowych, w których wyłania się kandydatów do władz zazwyczaj w drodze wyborów tajnych. W strukturach euroregionu prawa są sygnali
zowane w formie ogólnikowej i są adresowane do stron, których jest przeważnie dwie lub trzy (w modelu samorządowym). Odmiennie jest z obowiązkami, które są konkretne i odpowiadają zobowiązaniom wspólnie uchwalonym.
Statutowe prawa i obowiązki stron współpracy euroregionalnej oraz członków polskich stowarzyszeń samorządowych przedstawiają tabl. 2.2-2.5.
EUROREGIONY Prawa do Beskidy, Silesia,
Pradziad, Śląsk Cieszyński, Glacensis, Tatry
- uczestniczenia w pracach organizacyjnych i programowych, - wyrażania opinii o przygotowywanych akcjach i programach,
- przedstawiania własnych propozycji dotyczących działalności Związku;
Puszcza Białowieska, Beskidy
- uczestniczenia w rokowaniach rozstrzygających ewentualne sprawy między członkami umowy (rozwiązywania spornych problemów na za
sadzie wzajemnego porozumienia);
Sprewa-Nysa-Bóbr, Pomerania, Neisse- Nisa-Nysa, Pro Europa Viadrina
- uczestniczenia w procedurach uzgodnieniowych przedsięwzięć o zasię
gu ponadgranicznym (kierowania się w rozmowach przyjaźnią i zaufa
niem);
Niemen, Bałtyk, Bug - samodzielnego decydowania o doborze partnerów zagranicznych do współpracy, w tym partnerów nie należących do euroregionów;
Niemen, Karpacki, Bug - decydowania według własnej woli o opuszczeniu Związku (wymagane jest jedynie uprzednie powiadomienie odpowiednich organów Związku);
Karpacki - decydowania o zawieszeniu swojego członkostwa w Związku (na okres nie dłuższy niż jeden rok);
Tatry - uczestniczenia w wyborach i bycia wybieranym do organów Związku, - korzystania ze środków finansowych Związku przeznaczonych na reali
zację celów statutowych;
Battvk. Pomerania - korzvstania z wszystkich biur sekretariatów kraiowvch:
Źródło: statuty euroregionów.
TABL. 2.3. STATUTOWE OBOWIĄZKI STRON WSPÓŁPRACY W EUROREGIONACH
EUROREGIONY Obowiązki
Wszystkie euroregiony
- wykonywanie dobrowolnie przyjętych zobowiązań i zadań określonych w statutach euroregionów;
Beskidy, Silesia, Pradziad, Glacensis, Śląsk Cieszyński
- systematyczna współpraca z wszystkimi stronami przy realizacji celów i zadań;
Beskidy, Silesia, Pradziad, Glacensis
- obrona interesów euroregionów;
EUROREGIONY Obowiązki Beskidy, Puszcza
Białowieska, Silesia, Pradziad, Glacensis, Niemen, Bug, Kar
packi, Neisse-Nisa- Nysa
- uczestniczenie w finansowaniu działalności euroregionów w uzgodnionej formie i wysokości składki;
Sprewa - Nysa - Bóbr - pozyskiwanie środków finansowych na realizację wspólnych przedsię
wzięć;
Bałtyk, Puszcza Białowieska
- ustalanie i wspólne opracowywanie (na zasadach partnerstwa) przed
sięwzięć i projektów o zasięgu ponadgranicznym zmierzających do re
alizacji założonych celów;
Bałtyk, Pro Europa Viadrina, Pomerania
- wzajemnie informowanie się o własnych przedsięwzięciach, które mają znaczenie transgraniczne;
Beskidy - dążenie do samodzielnego zawierania umów dla realizacji poszczegól
nych celów i zadań;
Tatry - przestrzeganie statutu, uchwał Kongresu, Rady i Komisji Rewizyjnej oraz realizowanie zobowiązań wynikających z zawartych umów i poro
zumień,
- wnoszenie wpisowego w ciągu miesiąca od daty powstania członkostwa, - regularnie opłacanie składki;
Pomerania - postępowanie zgodnie z przepisami swojego kraju i uwzględnianie praw-nych uwarunkowań drugiej strony;
Źródło: statuty euroregionów.
TABL. 2.4. STATUTOWE PRAWA CZŁONKÓW POLSKICH STOWARZYSZEŃ SAMORZĄDOWYCH
STOWARZYSZENIA Prawa do
Stowarzyszenie Gmin Polskich
Euroregionu Pomerania
- wybierania, bycia wybieranym i brania udziału w głosowaniu,
- zabierania głosu we wszystkich sprawach Stowarzyszenia, wysuwania postulatów, formułowania wniosków,
- brania udziału w zebraniach, naradach, imprezach, korzystania ze wszystkich urządzeń Stowarzyszenia;
Stowarzyszenie Gmin Polskich
Euroregionu Pro Europa Viadrina
- wybierania, bycia wybieranym do władz,
- zgłaszania postulatów i wniosków dotyczących działalności Stowarzy
szenia,
- korzystania z obiektów i urządzeń Stowarzyszenia;
STOWARZYSZENIA Prawa do Stowarzyszenie Gmin
Rzeczypospolitej Polskiej Euroregion
„Sprewa-Nysa-Bóbr”
- wybierania i bycia wybieranym do władz,
• zabierania głosu we wszystkich sprawach Stowarzyszenia; wysuwania wniosków i postulatów,
- brania udziału w zebraniach, naradach, imprezach, - korzystania ze wszystkich urządzeń Stowarzyszenia, - posiadania legitymacji i używania odznaki Stowarzyszenia;
Stowarzyszenie Gmin Polskich
Euroregionu Nysa
- uczestniczenia w pracach organów Stowarzyszenia, - wybierania i bycia wybieranym do władz,
- korzystania z pomocy Stowarzyszenia,
- występowania z wnioskami i zapytaniami do władz, - posługiwania się emblematami Stowarzyszenia,
- zapoznawania się z protokółami z posiedzeń Konferencji i Konwentu, - korzystania z fachowej pomocy Stowarzyszenia przy opracowywaniu
programów pomocowych;
Stowarzyszenie Gmin Polskich
Euroregionu Glacensis
- wybierania i bycia wybieranym do władz,
- zabierania głosu we wszystkich sprawach Stowarzyszenia, wysuwania wniosków i postulatów,
- brania udziału w zebraniach, naradach, imprezach i głosowaniach;
Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregion Pradziad
- korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego do władz,
- uczestniczenia w zebraniach, odczytach, konferencjach, sympozjach i innych imprezach,
- zgłaszania swoich opinii, wniosków i postulatów pod adresem Stowarzy
szenia,
- korzystania z urządzeń, świadczeń i pomocy Stowarzyszenia,
- odwoływania się do Walnego Zgromadzenia Członków od uchwał naru
szających jego prawa lub interesy, w terminie 7 dni od daty otrzymania uchwały;
Stowarzyszenie Gmin Dorzecza Górnej Odry
- wybierania i bycia wybieranym do władz,
- zgłaszania wniosków dotyczących działalności Stowarzyszenia;
Stowarzyszenie Roz
woju i Współpracy Regionalnej „Olza"
- brania udziału w obradach i głosowaniach Zgromadzenia,
- przedstawiania wniosków i postulatów na posiedzeniach Zgromadzenia, - uczestniczenia w działaniach dla realizacji celów programowych Stowarzy
szenia;
Stowarzyszenie
„Region Beskidy"
- korzystania z biernego i czynnego prawa wyborczego do władz, - głosu stanowiącego w Walnym Zgromadzeniu,
- zgłaszania wniosków z żądaniem informacji o sposobach realizacji;
Stowarzyszenie
„Euroregion Niemen"
- korzystania z biernego i czynnego prawa wyborczego, - wnioskowania we wszystkich sprawach Stowarzyszenia,
- korzystania z rekomendacji, gwarancji, opieki i innych możliwości, jakie stwarza swym członkom Stowarzyszenie;
STOWARZYSZENIA Prawa do Stowarzyszenie Gmin
Rzeczypospolitej Polskiej Euroregion Bałtyk
- korzystania z biernego i czynnego prawa wyborczego,
- uczestniczenia w zebraniach, odczytach, konferencjach, sympozjach i szkoleniach organizowanych przez władze Stowarzyszenia,
- zabierania głosu we wszystkich sprawach dotyczących Stowarzyszenia, zgłaszania wniosków i postulatów,
- noszenia odznaki organizacji,
- korzystania z urządzeń, świadczeń i pomocy Stowarzyszenia,
- ubiegania się o dofinansowanie działalności w ramach funduszy pomo
cowych zarządzanych przez Stowarzyszenie;
Źródło: statuty stowarzyszeń.
TABL. 2.5. STATUTOWE OBOWIĄZKI CZŁONKÓW POLSKICH STOWARZYSZEŃ
SAMORZĄDOWYCH
STOWARZYSZENIA Obowiązki
Stowarzyszenie Gmin Polskich
Euroregionu Pomerania
- aktywne uczestniczenie w realizacji celów statutowych, - przestrzeganie przepisów statutu,
- przestrzeganie uchwał organów Stowarzyszenia i innych aktów (umów, porozumień) zawartych przez Stowarzyszenie;
Stowarzyszenie Gmin Polskich
Euroregionu Pro Eurooa Viadrina
- aktywne uczestniczenie w pracach nad realizacją celów Stowarzyszenia, - przestrzeganie postanowień statutu, realizowanie uchwał itp.,
- regularne opłacanie składek członkowskich;
Stowarzyszenie Gmin Rzeczypospolitej Polskiej Euroregion
„Sprewa-Nysa-Bóbr"
- czynne uczestniczenie w realizacji zadań statutowych, - przestrzeganie statutu,
- opłacanie składki;
Stowarzyszenie Gmin Polskich
Euroregionu Nysa
- wnoszenie i terminowe opłacanie składek członkowskich,
- stosowanie się do postanowień statutu i uchwał Konferencji Krajowej, - aktywne współdziałanie w realizacji celów i zadań Stowarzyszenia:
Stowarzyszenie Gmin Polskich
Euroregionu Glacensis
- uczestniczenie w realizacji zadań statutowych Stowarzyszenia,
- przestrzeganie statutu, treści uchwał zarządu i Walnego Zgromadzenia Członków,
- regularne opłacanie składek członkowskich;
Stowarzyszenie Gmin Polskich
Euroregion Pradziad
- aktywne uczestniczenie w pracach nad realizacją celów Stowarzyszenia, - przestrzeganie statutu, regulaminu i uchwał władz,
- regularne opłacanie składek członkowskich;
Stowarzyszenie Gmin Dorzecza
Górnej Odry
- przestrzeganie postanowień statutu, regulaminów i uchwał, - uczestniczenie w działalności Stowarzyszenia,
- regularne opłacanie składek członkowskich;
Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza"
- branie udziału w pracach Stowarzyszenia,
- udzielanie pomocy organom Stowarzyszenia w realizacji ich zadań pro
gramowych,
- stosowanie się do statutu, przyjętych regulaminów oraz prawnie podję
tych postanowień organów Stowarzyszenia;
STOWARZYSZENIA Obowiązki Stowarzyszenie
„Region Beskidy”
- czynne realizowanie zadań statutowych, - przestrzeganie statutu i uchwał władz, - regularne opłacanie składek członkowskich;
Stowarzyszenie
„Euroregion Nie
men”
- przyczynianie się do wzrostu roli i znaczenia Stowarzyszenia, - dbanie o dobre imię Stowarzyszenia,
- popieranie i czynne realizowanie celów Stowarzyszenia, - przestrzeganie przepisów prawa i postanowień statutu,
- regularne opłacanie składek członkowskich i ponoszenie innych opłat, - branie czynnego udziału w zebraniach;
Stowarzyszenie Gmin Rzeczypospolitej Polskiej Euroregion Bałtyk
- czynne uczestniczenie w realizacji zadań statutowych, - przestrzeganie postanowień statutu,
- regularne opłacanie składek członkowskich;
Źródło: statuty stowarzyszeń.
Zgodnie ze statutami najwyższym organem są rady, które działają w 12 eurore
gionach. W pozostałych zamiast rad działa Parlament (Pradziad), Prezydium (Be
skidy) i Kongres (Tatry). Rada wyznacza główne kierunki działania Euroregionu, określa priorytety w realizowaniu wspólnych projektów. Jest wspólnym organem koordynującym w podstawowych sprawach regionalnej współpracy euroregionalnej, zapewnia finansowanie i realizację tej współpracy. Powołuje większość organów w euroregionie, uchwala statut, regulaminy, zatwierdza projekty uchwał, koordynuje sprawy finansowe, przyjmuje nowych członków i reprezentuje euroregion na ze
wnątrz. Są to podstawowe uprawnienia i zadania. Są one różne w poszczególnych euroregionach. Na przykład w Silesii organ reprezentacyjny zapoznaje się z infor
macjami przygotowanymi przez prezydium. Szczegółowe zadania rad są określone w statutach, mają szeroki i niejednakowy zakres.
Najwyższym organem wykonawczym euroregionów są prezydia (lub inny po
dobny organ w zależności od euroregionu). Prezydia działają w 10 euroregionach.
W Tatrach zadania te wykonuje rada, w Karpackim - dyrektor wykonawczy, w Gla- censis, Śląsku Cieszyńskim i Puszczy Białowieskiej - sekretariat. Prezydium spra
wuje m.in. funkcje koordynacyjne i reprezentacyjne między posiedzeniami rady, przygotowuje projekty uchwał dla rady, wykonuje te uchwały, nadzoruje sekretariat, zarządza majątkiem, uchwala plany rzeczowo-finansowe, realizuje główne kierunki działania euroregionu i powołuje niektóre struktury organizacyjne.
Bieżącą obsługą administracyjno-biurową zajmuje się sekretariat. Organ ten występuje w 13 euroregionach z wyjątkiem Euroregionu Tatry (Sekretarze) i Euroregionu Pradziad (Sekretarz). Sekretariat przygotowuje m.in. różne dokumenty dla rady i prezydium, zajmuje się umacnianiem więzi między stronami w euroregio
nie, organizuje posiedzenia rady i prezydium, koordynuje działalność grup robo
czych, załatwia sprawy administracyjne euroregionu, wykonuje uchwały prezydium i w niektórych sprawach reprezentuje euroregion na zewnątrz. Szczegółowe zadania i zakresy pracy sekretariatu określa statut i regulamin.
Białowieska, a w Euroregionach Karpackim i Tatry są to - komisje robocze. Grupy robocze opracowują koncepcje wspólnych projektów i realizują zadania zlecone przez radę, prezydium i sekretariat, przygotowują projekty wniosków i zaleceń pod obrady rady i prezydium.
Organem kontrolnym euroregionu jest komisja rewizyjna. Występuje w 9 euro
regionach. Pozbawione są tego organu euroregiony: Pomerania, Śląsk Cieszyński, Puszcza Białowieska, Sprewa-Nysa-Bóbr, Neisse-Nisa-Nysa i Bałtyk. Komisja rewi
zyjna nadzoruje wspólne wydatki finansowe stron i kontroluje prawidłowość prowa
dzenia dokumentacji finansowo-rzeczowej.
Przedstawiając, w dużym skrócie i uproszczeniu, struktury organizacyjne euro
regionów, hierarchię i zadania organów, ukazano jedynie wagę tej problematyki.
Niektóre schematy organizacyjne w małym stopniu odzwierciedlają zależności po
między poszczególnymi organami. Nie podkreślają m.in. roli związków celowych gmin (stowarzyszeń samorządowych) oraz regionalnych i lokalnych jednostek admi
nistracyjnych i samorządowych w tworzeniu i funkcjonowaniu euroregionu. Wśród schematów organizacyjnych euroregionów można wyróżnić dwa modele: samorzą
dowy i administracyjno-samorządowy (rys. 2.2., 2.3.), odzwierciedlające sposób tworzenia poszczególnych euroregionów. Na rys. 2.1. przedstawiono najbardziej ogólny schemat organizacji euroregionu.
RYS. 2.1. OGÓLNY SCHEMAT ORGANIZACJI EUROREGIONU
RYS. 2.2. ORGANIZACJA EUROREGIONU - model I (samorządowy)
Strony - członkowie Euroregionu
Stowarzyszenia lokalnych samorządów terytorialnych
ORGANY EUROREGIONU