Zasoby dziedzictwa kultury na Obszarach Wiejskich

Rodzaje zasobów kultury

Wśród zasobów kultury wyróżnia się zasoby: biblioteczne, archiwalne, audiowizualne i muzealne oraz zabytki.

Dziedzictwo kultury to zasób rzeczy materialnych i niematerialnych wraz ze związanymi z nim wartościami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi, uznawany za godny ochrony prawnej.

Definicję prawną dziedzictwa kultury podał prof. Jan Pruszyński w monografii „Dziedzictwo kultury Polski: jego straty i ochrona prawna”( 2001, s. 50):

(...) zasób rzeczy nieruchomych i ruchomych wraz ze związanymi z nim wartościami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi uznawanymi za podstawę ochrony prawnej dla dobra konkretnego społeczeństwa i jego rozwoju oraz dla przekazania ich następnym pokoleniom, z uwagi na zrozumiałe i akceptowane wartości historyczne, patriotyczne, religijne, naukowe i artystyczne, mające znaczenie dla tożsamości i ciągłości rozwoju politycznego, społecznego i kulturalnego, dowodzenia prawd i upamiętniania wydarzeń historycznych, kultywowania poczucia piękna i wspólnoty cywilizacyjnej”.

Materialne dziedzictwo kultury podzielone jest na nieruchome dziedzictwo, obejmujące budynki, które same mogą zawierać zainstalowaną sztukę, taką jak organy, witraże i freski, duże instalacje

przemysłowe lub inne zabytkowe miejsca, oraz ruchome dziedzictwo obejmujące książki, dokumenty,

dzieła sztuki, ruchome maszyny, ubranie i inne artefakty, które są uważane za godne zachowania na przyszłość. Należą do nich obiekty istotne dla archeologii, architektury, nauki i technologii o określonej

kulturze.

Niematerialne dziedzictwo kulturowe, choć kruche, jest niezmiernie istotne w procesie

kształtowania tożsamości każdej grupy społecznej i jednostki. Przetrwanie dziedzictwa niematerialnego

75

w jego wielkim bogactwie jest warunkiem utrzymania różnorodności kulturowej w obliczu postępującej globalizacji. Wzajemne zrozumienie niematerialnego dziedzictwa kulturowego różnych społeczności pomaga w prowadzeniu międzykulturowego dialogu i zachęca do wzajemnego poszanowania innych sposobów życia. Ta wartość niematerialnego dziedzictwa kulturowego dostrzeżona została przez UNESCO, które już w 1972 roku uchwaliło Konwencję w sprawie ochrony tego dziedzictwa, opracowując jednocześnie jego spójną definicję, która brzmi:

„Niematerialne dziedzictwo kulturowe” oznacza praktyki, wyobrażenia, przekazy, wiedzę i umiejętności – jak również związane z nimi instrumenty, przedmioty, artefakty i przestrzeń kulturową –

które wspólnoty, grupy i, w niektórych przypadkach, jednostki uznają za część własnego dziedzictwa kulturowego. To niematerialne dziedzictwo kulturowe, przekazywane z pokolenia na pokolenie, jest stale odtwarzane przez wspólnoty i grupy w relacji z ich otoczeniem, oddziaływaniem przyrody i ich historią oraz zapewnia im poczucie tożsamości i ciągłości, przyczyniając się w ten sposób do wzrostu poszanowania dla różnorodności kulturowej oraz ludzkiej kreatywności. Dla celów niniejszej Konwencji, uwaga będzie skierowana wyłącznie na takie niematerialne dziedzictwo kulturowe, które jest zgodne z istniejącymi instrumentami międzynarodowymi w dziedzinie praw człowieka, jak również odpowiada wymogom wzajemnego poszanowania między wspólnotami, grupami i jednostkami, oraz zasadom zrównoważonego rozwoju”.

„Niematerialne dziedzictwo kulturowe”, w rozumieniu Konwencji, przejawia się między innymi w następujących dziedzinach: a) tradycje i przekazy ustne, w tym język jako nośnik niematerialnego dziedzictwa kulturowego; b) sztuki widowiskowe i tradycje muzyczne; c) zwyczaje, rytuały i obrzędy

świąteczne; d) wiedza i praktyki dotyczące przyrody i wszechświata; e) umiejętności związane z rzemiosłem tradycyjnym ( przyt. za Narodowy Instytut Dziedzictwa/ niematerialne dziedzictwo

kulturowe)

Nakreślone przez UNESCO dziedziny zostały po wejściu w życie Konwencji w naszym kraju (16 sierpnia 2011 r.) przeformułowane przez Działający przy Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa

Narodowego Zespół ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego, aby odzwierciedlały specyfikę polską.

W najprostszym ujęciu niematerialne dziedzictwo kulturowe to wszystkie przekazane nam przez przodków nieuchwytne przejawy tego, co tworzy naszą grupową, narodową, etniczną bądź religijną tożsamość. Wzmacnia poczucie przynależności do społeczności lokalnej czy też narodowej, innymi słowy określa nasze miejsce w świecie.

Są to więc odziedziczone po przeszłych pokoleniach praktyki, wiedza, wyobrażenia, idee i wartości, umiejętności, przekazy, ale też związane z nimi artefakty, przedmioty czy też miejsca.

Wiedza na ten temat została nam przekazana przez naszych dziadków, rodziców, w szkole, w trakcie świąt i uroczystości. Jako depozytariusze tego dziedzictwa, jesteśmy za nie odpowiedzialni; to od nas samych zależy, czy zostanie ono przekazane następnym pokoleniom.

76

Sposób powiązań kulturalnych miasto-wieś w województwie

Potrzeby kulturalne kształtowane są przez wiele czynników takich jak otoczenie, poziom życia, kontakty z ludźmi z różnych środowisk, miejsce zamieszkania, poglądy. Często osoby pozornie podobne do siebie mają zupełnie inne potrzeby związane z kulturą czy sztuką.

Udział wydatków na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w wydatkach budżetu samorządu terytorialnego naszego województwa wyniósł ogółem 3,6 % (GUS 2015).

(potrzebne są Badania kierunku kształtowania się potrzeb kulturalnych mieszkańców wsi i miast)

Ważnym elementem, od którego zależy rodzaj potrzeb, jest też styl życia. Życie czynne, ruchliwe,

pełne pracy i licznych rozrywek odpowiada głównie ludziom młodym, częściej mężczyznom, ludziom z wyższym poziomem wykształcenia, którzy prowadzą wielkomiejski styl życia. Życie spokojne,

uregulowane, pozbawione większych trosk, ale i bez specjalnego urozmaicenia odpowiada ludności

wiejskiej i małomiejskiej, ludziom starszym i mniej wykształconym, ludziom, których potrzeby i zainteresowania są stosunkowo niewielkie.

Liczne badania z zakresu kultury świadczą o dużym zainteresowaniu tym tematem wśród Polaków Niewiele jest jednak lokalnych badań nastawionych na uzyskanie opinii mieszkańców małych miast, wsi.

Zastanawiać może fakt, że Polacy, mając przeciętnie około 2 godzin dziennie wolnego czasu - jak wynika z badań - często nie potrafią wykorzystać go w ciekawy sposób, czego powodem niekoniecznie są warunki

materialne. Stawiać można wiele pytań o przyczyny, uwarunkowania takiego stanu. W znacznej części to w gestii rządu, samorządów i instytucji publicznych leży misja wspierania rozwoju różnych form

aktywizacji osób z zakresu kultury. Badania są jedynie tłem ukazującym dziedzinę, w której warto to robić w pierwszej kolejności. Zachęcenie, zmotywowanie ludzi do uczestnictwa w różnych formach kultury jest

bardzo ważne, bez względu na ich wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania. Kultura bowiem ma pozytywny wpływ na rozwój osobowości i kontaktów z innymi

(http://www.wok-hutnik.pl/wok_raport/index.php?id=5).

Integrująca, sprzyjająca rozwojowi kapitału społecznego na wsi rola kultury wydaje się oczywista.

Działające na obszarach wiejskich instytucje kultury, z uwagi na względnie niewielką grupę odbiorców ich oferty, są bardziej niż instytucje w większych miastach uzależnione od inicjatywy i zaangażowania

mieszkańców. Kultura, rozumiana zarówno jako działania artystyczne, podejmowane w środowiskach wiejskich lub kierowane do wiejskiej publiczności, a także jako animacja uczestnictwa mieszkańców wsi w kulturze ­ wydaje się zatem jednym z najbardziej adekwatnych obszarów interwencji na rzecz poprawy

tworzenia kapitału społecznego na wsi (Raport końcowy: Kultura a kapitał społeczny na wsi.

Ewaluacja wsparcia kultury na obszarach wiejskich poprzez Programy Ministra Kultury. MKiDN 2014).

Integrującym czynnikiem może być przede wszystkim stworzona na wsi infrastruktura kultury i prowadzona w niej działalność: domy kultury, biblioteki, szkoły, przedszkola, domy parafialne, kluby.

Są one miejscem przekazywania tradycji, ale mogą być też siecią nowoczesnych mediów i technik komunikacji, słownej, obrazowej, dźwiękowej. W nich organizowane są imprezy, od tradycyjnych festynów, po konkursy, festiwale lokalne, koncerty z udziałem twórców lokalnych, a nierzadko gwiazd,

77

drogich wykonawców o wartości niekoniecznie kultury wysokiej”. W podobnej sytuacji operowania wśród kategorii rozmytych i niejednoznacznych pojęć (i pokusy ucieczki w wymiar kultury wyłącznie materialny) znaleźć się może przedstawiciel dowolnej instytucji czy organizacji, zainteresowanej rozwojem obszarów wiejskich lub mającej to po prostu wśród swoich statutowych zadań (Raport końcowy: Kultura a kapitał społeczny na wsi. Ewaluacja wsparcia kultury na obszarach wiejskich poprzez Programy Ministra Kultury.

MKiDN 2014).

rola interwencji w sferze kultury na obszarach wiejskich to przede wszystkim wspomaganie odtwarzania tradycji i podtrzymywanie tradycyjnego dziedzictwa, przełamywanie barier w dostępie do dóbr kultury poprzez budowę infrastruktury. Na starcie mieszkańcy wsi mają – za sprawą banalnej statystyki - ten sam potencjał kreacyjny, co mieszkańcy miast. Dość szybko potencjał ten jednak traci impet, nie tyle w wyniku zderzenia z bariera braku dostępu do globalnego obiegu kultury (to, przynajmniej technicznie, możliwe jest dzięki rozwojowi nowych mediów i infrastruktury komunikacyjnej), ile raczej w konfrontacji z trudną do zanegowania prawdą, iż kultura kreowana jest w centrach kultury (Raport końcowy: Kultura a kapitał społeczny na wsi. Ewaluacja wsparcia kultury na obszarach wiejskich poprzez Programy Ministra Kultury.

MKiDN 2014).

W Województwie Zachodniopomorskim liczba osób na ośrodek kultury na obszarach wiejskich (GUS 2016) wyniosła 2027,8.

Liczba domów i ośrodków kultury w całym województwie wynosi 358 sztuk (GUS 2016).

Partnerstwa międzyregionalne i międzynarodowe

W całym województwie zachodniopomorskim w 2016 r. zorganizowanych zostało 10 wystaw międzynarodowych.

1.3 Diagnoza sytuacji w rolnictwie w województwie