ENTERPRISES AND MEANS OF A UTOMA TION
IV. ZASOBY LUDZKIE DLA NAUKI I TECHNIKI
Podstawowe pojęcia i definicje
Zasoby ludzkie dla nauki i techniki - termin ten oznacza ogół osób aktualnie zajmują
cych się lub potencjalnie mogących zająć się pracą związaną z tworzeniem, rozwojem, rozpo
wszechnianiem i zastosowaniem wiedzy naukowo-technicznej.
Przez szkoły wyższe rozumie się szkoły działające w oparciu o ustawę Prawo o szkolnic
twie wyższym z dnia 27 lipca 2005 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 164, poz. 1365 z późniejszymi zmia
nami).
Przez studia wyższe rozumie się studia prowadzone przez uczelnię posiadającą uprawnie
nia do ich prowadzenia, kończące się uzyskaniem odpowiedniego tytułu zawodowego.
Jednolite studia magisterskie - studia magisterskie umożliwiające uzyskanie gruntownej i specjalistycznej wiedzy w określonym zakresie kształcenia, jak również przygotowujące do twórczej pracy w określonym zawodzie, kończące się uzyskaniem tytułu magistra lub równo
rzędnego.
Studia pierwszego stopnia (studia zawodowe) - studia licencjackie albo inżynierskie umożliwiające uzyskanie podstawowej wiedzy i umiejętności w określonym zakresie, mogące przygotować do pracy w określonym zawodzie, kończące się uzyskaniem tytułu licencjata albo inżyniera.
Studia drugiego stopnia (studia uzupełniające magisterskie) - studia magisterskie umożliwiające uzyskanie tytułu magistra lub równorzędnego. Na studia te mogą uczęszczać osoby, które posiadają już tytuł licencjata, inżyniera lub równorzędny, a także tytuł magistra.
Studia podyplomowe są inną niż studia wyższe i studia doktoranckie formą kształcenia przeznaczoną dla osób legitymujących się dyplomem ukończenia studiów wyższych.
Studia doktoranckie - studia przygotowujące do uzyskania stopnia naukowego doktora.
Przez studentów szkół wyższych rozumie się osoby zarejestrowane na studiach wyższych łącznie ze studentami po ostatnim roku studiów bez egzaminu dyplomowego oraz korzystają
cymi z urlopów dziekańskich. Słuchacze studiów podyplomowych i doktoranckich tworzą odrębne zbiorowości.
Absolwenci szkół wyższych to osoby, które uzyskały dyplomy stwierdzające ukończenie studiów wyższych. Absolwenci wykazani są według stanu z poprzedniego roku akademickie
go. Absolwenci studiów magisterskich (jednolitych, drugiego stopnia) uzyskują tytuły magistra (w zależności od kierunku studiów), magistra ekonomii, magistra filologii itd., lekarza medy
cyny, lekarza stomatologa, lekarza weterynarii. Absolwenci studiów pierwszego stopnia uzy
skują (w zależności od kierunku studiów) tytuł zawodowy inżyniera lub licencjata.
W prezentacji studentów i absolwentów według grup i podgrup kierunków studiów zasto
sowano Międzynarodową Standardową Klasyfikację Edukacji (ISCED’ 97).
184
j
Zasoby ludzkie dla nauki i techniki
Studentów i absolwentów według województw wykazano zgodnie z siedzibą poszczegól
nych szkół wyższych łącznie z filiami, zamiejscowymi podstawowymi jednostkami organiza
cyjnymi, zamiejscowymi ośrodkami dydaktycznymi oraz punktami konsultacyjnymi.
Informacje w podziale na województwa nie zawierają danych dotyczących szkół resortu obrony narodowej oraz resortu spraw wewnętrznych i administracji.
Przez tytuł zawodowy rozumie się tytuł licencjata, inżyniera, magistra lub tytuł równo
rzędny.
Do stopni naukowych zalicza się stopnie doktora i doktora habilitowanego określonej dziedziny nauki lub dziedziny sztuki w zakresie danej dyscypliny naukowej bądź artystycznej.
Stopnie naukowe nadawane są w jednostkach organizacyjnych, które posiadają uprawnienia do ich nadawania. Prezentowane w publikacji dane o nadanych stopniach naukowych pocho
dzą z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego; dane dotyczące nadanych stopni doktora i doktora habilitowanego nie są danymi ostatecznymi.
Tytułem naukowym jest tytuł profesora określonej dziedziny nauki albo określonej dzie
dziny sztuki nadawany przez Prezydenta RP.
Nauczycielami akademickimi w szkole wyższej są pracownicy zatrudnieni na stanowi
skach: profesora zwyczajnego, profesora nadzwyczajnego, profesora wizytującego, docenta, adiunkta, asystenta, wykładowcy, starszego wykładowcy, lektora, instruktora, a od roku 2006 na stanowiskach dyplomowanych bibliotekarzy i dyplomowanych pracowników dokumentacji naukowej. W publikacji wykazano pełnozatrudnionych i niepełnozatrudnionych nauczycieli akademickich w przeliczeniu na pełne etaty. Nauczyciele zatrudnieni w więcej niż jednej szko
le wykazani zostali w każdym miejscu pracy.
Dane prezentowane w tabl. 4.17. do 4.20. opracowano na podstawie reprezentacyjnego Ba
dania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), którym objęte są osoby w wieku 15 lat i więcej, będące członkami gospodarstw domowych w wylosowanych mieszkaniach. Badanie prowadzi się metodą obserwacji ciągłej, tj. aktywność ekonomiczną ludności bada się w każ
dym tygodniu w ciągu całego kwartału. Wyniki BAEL uogólniane są na podstawie bilansów ludności opracowywanych przy wykorzystaniu wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002.
Do aktywnych zawodowo zaliczono osoby pracujące i bezrobotne.
Do pracujących zaliczono osoby, które w badanym tygodniu:
— wykonywały, przez co najmniej 1 godzinę, pracę przynoszącą zarobek lub dochód albo pomagały (bez wynagrodzenia) w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa w rolnictwie lub rodzinnej działalności gospodarczej poza rolnictwem,
— formalnie miały pracę, ale jej nie wykonywały (np. z powodu choroby, urlopu, przerwy w działalności zakładu, trudnych warunków atmosferycznych); jeżeli przerwa w pracy wy
nosiła ponad 3 miesiące, dodatkowym kryterium od 2006 r. w przypadku pracowników na
jemnych (zatrudnieni na podstawie stosunku pracy oraz osoby wykonujące pracę nakład
czą) był fakt otrzymywania co najmniej 50% dotychczasowego wynagrodzenia.
Human resources for science and technology 185
Ze względu na przyjęte założenia metodologiczne badania, liczba pracujących uzyskana w wyniku BAEL nie obejmuje niektórych kategorii osób, które są wliczane do pracujących w sprawozdawczości z zakresu zatrudnienia, m.in.:
— pracujących, mieszkających w hotelach pracowniczych,
— pracujących za granicą na rzecz polskich pracodawców.
Za bezrobotne uznaje się osoby w wieku 15—74 lata, które spełniały jednocześnie trzy warunki:
— w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi,
— aktywnie poszukiwały pracy, tzri. podjęły konkretne działania w ciągu 4 tygodni (wliczając jako ostatni tydzień badany), aby znaleźć pracę,
— były gotowe podjąć pracę w ciągu 2 tygodni następujących po tygodniu badanym.
Do bezrobotnych zaliczono osoby, które znalazły pracę i oczekiwały na jej rozpoczęcie w okresie 3 miesięcy oraz były gotowe tę pracę podjąć.
Za bierne zawodowo uznano osoby, które nie zostały zakwalifikowane jako pracujące lub bezrobotne.
Współczynnik aktywności zawodowej obliczony został jako udział ludności aktywnej zawodowo (pracującej i bezrobotnej) w ogólnej liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej.
Wskaźnik zatrudnienia oznacza udział osób pracujących w liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej.
Stopę bezrobocia według BAEL obliczono jako udział bezrobotnych (ogółem lub danej grupy) w liczbie ludności aktywnej zawodowo (ogółem lub danej grupy).
W opracowaniu wykorzystano również dane Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej do
tyczące bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy.
Inną definicję osoby bezrobotnej przyjęto w statystyce urzędów pracy, która zgodnie z ustawą z dnia 20 IV 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, obowiązuje od 1 VI 2004 r. (Dz. U. Nr 99, poz. 1001 z późniejszymi zmianami).
Do bezrobotnych zarejestrowanych zalicza się osoby niezatrudnione i nie wykonujące in
nej pracy zarobkowej, zdolne i gotowe do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy (bądź jeśli są to osoby niepełnosprawne — zdolne i gotowe do podjęcia zatrudnienia co najmniej w połowie tego wymiaru czasu pracy), nieuczące się w szkole, z wyjątkiem szkół dla dorosłych lub szkół wyższych w systemie wieczorowym albo zaocznym, zarejestrowane we właściwym dla miejsca zameldowania (stałego lub czasowego) powiatowym urzędzie pracy oraz poszukujące zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, jeżeli m. in:
— ukończyły 18 lat i jednocześnie nie ukończyły: kobiety — 60 lat, a mężczyźni — 65 lat,
— nie nabyły prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej, renty socjalnej, nie pobierają świadczenia rehabilitacyjnego, świadczenia lub zasiłku przedemerytalnego, zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego,
— nie
o powierzchni użytków rolnych powyżej 2 ha przeliczeniowych, nie podlegają ubezpiecze
niu emerytalnemu i rentowemu z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w gospodarstwie rolnym o analogicznej powierzchni,
są właścicielami lub posiadaczami (samoistnymi lub zależnymi) nieruchomości rolnej
Zasoby ludzkie dla nauki i techniki
— nie uzyskują miesięcznego przychodu w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę, z wyłączeniem przychodów od środków pieniężnych zgromadzo
nych na rachunkach bankowych,
— nie pobierają, na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych, świadczenia pielęgna
cyjnego lub dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka.
Liczba i struktura bezrobotnych na podstawie badania aktywności ekonomicznej ludności różni się od bezrobocia rejestrowanego (statystyka urzędów pracy), a rozbieżność liczb wynika z różnicy w definicjach osoby bezrobotnej, zastosowanych w wyżej wymienionych badaniach.