osiania się porąb, jako też przy uprawach z ręki, w celu otrzymania pełniejszych drzewostanów.
Lecz jak samo urządzenie gospodarstwa leśnego, tak równie i dalsze prowadzenie tegoż, zwłaszcza w lasach znakomitej obszerności nie powierza się byle komu, ale zawsze osobom z wiadomościami leśnemi naukowa! pra
ktycznie obznajmionym. Niechaj każdy właściciel pry
watnych lasów życzący zapewnić się o starannćm pro
wadzeniu w nich gospodarstwa, w zastosowaniu się do planu którego układ tyle wymagał trudów i kosztów, ani /ia chwilę nie wacha się zaprowadzić oddzielny od eko
nomicznego zarząd leśny, powierzając takowy wyłącz
nie leśniczemu odpowiednią znajomość rzeczy posiada
jącemu. Gdy to nastąpi, wówczas takiemuto zarządo
wi leśnemu bez obawy powierzyć można nietylko wy
cięcie i wyróbkę drzewa do wycięcia przeznaczonego (1), lecz nadto wyprowadzenie tegoż na składy czyli tak zwane wystawki, z których drzewo ma być
wydawa-spodarstwie Ieśnem do oznaczenia massy drzewa, corocznie bez nadwerężenia obecnej zamożności lasu, wycinać się ma
jącej, bynajmniej zaś massa drzewa w przyszłości spodzie
wana, jako zawsze wątpliwa i licznym poddana zmianom i niebezpieczeństwom.
(1) Rozumić się że w takim razie odpowiednie na ten cel fundusze w sposobie zaliczeń, na każde zapotrzebowa
nie leśniczemu do wyrachowania się udzielane być muszą, że lenże leśniczy ludziom do robót leśnych użytym regular
nie co tydzień należność uiszczać i rachunki z podobnych wypłat przyzwoicie usprawiedliwione, głównćj administra- cyi dóbr składać jest obowiązany.
ne (1), w jakimto celu niekiedy oddzielny nawet sprzę- żaj leśny utrzymywany być musi.
(1) Oto jest krótkie opisanie urządzenia wystawek czyli składów drzewnych.
Obiera się miejsce zewnątrz lasów parę morgów po
wierzchni obejmujące, w blizkości dróg większych, kana
łów, rzek spławnych, kolei żelaznćj i t. p. środków kom- munikacyi, do głównych punktów odbytu na drzewo, tu
dzież inne płody leśne doprowadzających; to oznacza się w kształcie podłużnego prostokąta, ogradza dokoła lub ob- wałowywa, pozostawiając z obudwu korków miejsce do
stateczne do wjazdu, które zamyka się na wrota. lub mniejsze żądanie zachodzi.
Zarządzający lasami nadleśniczy, wcześnie postarawszy się o ludzi do wyróbki drzewa zręcznych, takową najdalej towar przyjmuje i nadleśniczego jednocześnie kwituje. Z ta- kiegoto składu materyały drzewne tenże pisarz, posiadający odpowiednią rękojmię, wedle stałych cen za gotowiznę sprzedaje, lub też osobom do bezpłatnego poboru upoważ
nionym sposobem kredytu wydaje, składając oddzielny ty
godniowo lub miesięcznie głównemu zarządowi dóbr, pod którego kontrolą zostaje, należycie usprawiedliwiony ra
chunek.
(* ) Wyłączając w tym przeciągu czasu panujące mrozy nad 10°, w któ
rych trudno jest ludziom pracować.
Korzyści jakie z podobnego urządzenia administracji leśnćj nietylko już dla samych wyłącznie lasów, lecz i dla dóbr w ogóle wynikają, są nieobliczone, albowiem:
а ) Drzewo na składach od kradzieży dostatecznie za
bezpieczone, lepiój wysycha i staje się łatwiejszem dla zwózki do miejsc ostatecznego przeznaczenia.
б) Kontrola materyalna przychodu i rozchodu drze
wa nadzwyczajnie ułatwioną zostaje, gdy drzewo zamiast wprost z lasów jak dotąd, nadal ze skła
dów tylko wydawane będzie.
c) Usuwa się możność zrządzenia szkód w lasach ze strony Itidzi obcych, z odległych niekiedy stron za drzewem przybywających, z przycinania drzew młodocianych, tak licznie doświadczane (1).
d) Włościanom w dobrach osiadłym i najbliżćj lasów mieszkającym, nastręcza się dogodne z wszech miar zarobkowanie w miejscu, a ztąd nieznacznie odwodzi tychże od spełniania częstych szkód w la
sach i trudnienia się równie szkodliwym dla nich
(1) Szkodom z przycinania drzewa w lasach do
świadczanym zbyt trudno jest zapobiedz, ile przy małćj i niedostatecznej jak zwykle liczbie gajowych, przy natłoku zwłaszcza z różnych stron za drzewem przybywających, co zwykle przy dobrej sannej drodze ma miejsce: ci bowiem w powrocie z drzewem zakupionem, różnemi udając się drogami, gdy do tego lasy są wielkie, nie tak łatwo dopil
nowani być mogą, a ujęci na uczynku, małym datkiem lub uczęstowaniem gajowych wódką, łatwo unikają większćj odpowiedzialności. Gdy tymczasem szkody podobne w po
rze zimowej prawie codziennie powtarzając się, stają się powodem znacznego przerzedzenia drzewostanów, i ubytku przyrostu, szkodliwe w gospodarstwie leśnćm sprowadza
jących następstwa.
mćm wpływające na zniżenie przyrostu w drzewosta
nach do głównego zużycia w późniejszych latach wyka- zanychj wstrząsając całym układem płanu gospodarcze
go, zbyt są dotkliwe dla lasów, i tym w stanie obecnym wolnego przystępu z wszech stron i przy najczynniejszćj straży zapobiedz niepodobna. Nie ma tu mowy o gwałto
wnych z strony ościennych mieszkańców napadach na lasy, te bowiem są już rzadkie w tych czasach, a gdy się to zdarzy, wówczas prawo krajowe przychodzącym w pomoc, srogo karze podobne przestępstwa; od szkód jednak potajemnie ze zmową niekiedy samychże dozor
ców zrządzanych, i najbaczniejsze oko dziedzica lub rząd - cy jego uchronić się nie potrafi. Otóż w takim razie najdzielniejszą stałyby się ochroną rowy z owałowaniem i rozkrzewieniem żywych płotów połączone, przystęp do lasów tamujące. (1)
Przy paszy leśnój, otwartym z wszech stron i wol
nym do lasów przystępie, daremnemi stają się, chociaż najlepiej wykonane uprawy leśne. W porębach osiewa
jących się w lasach np. sosnowych, gdzie nalot zaledwie jest widoczny, niech tylko gromada owiec zagości, już chwilowej bytności swej na długo wyraźne pozostawi
(1) Owałowanie lasu w długości jednćj wersty, przy szerokości rowu w świetle 5°,głębokości 3°, licząc od sążnia 3 arszynowego po kop. 10, kosztowałoby 500 X 10r=:50 rubli; nie o wiele powiększyłyby się koszta, gdyby na wy- rzuconćj ziemi koły lub zrazy wierzbowe zasadzone były.
Częstokroć jednak koszta na ten cel przez właściciela po
nieść się mające zastąpione być mogą ofiarowaniem przez włościan osiadłych pomocy ręcznćj, za użytki dozwolone w lasach jak np. za ugaj, paszę, ściółkę i t. p.
ślady; a gdy to częścićj wznawiać się będzie, poręby wcale nie porosną młodzieżą tego gatunku drzewa. (1 ) Z wiosną bydło zgłodniałe rozpuszczone po lasach, wpada do poręb odmładniających się, tratuje w nich powstałą tiiekiedy już kilkoletnią młodzież, uszkadza ogryzając latorośle drzew liściowych, świeżo zaś pow
stałą drobną zarosi liściową zwykle z korzonkiem wy
rywa. Zkąd też rzadko bardzo w podobnych przez by
dło nawiedzanych lasach i porębach widzieć się daje młodzież dobrze i równo wzrosła; lecz tylko kępami, albo też w miejscu młodzieży panującego przedtem ga
tunku rosną tam krzewy skarłowaciałe, których nastę
pne wytępienie, dla ułatwienia wzrostu innćj dobrej młodzieży, częstokroć zbyt trudne i kosztowne staje się. Ztąd wypadałoby koniecznie, jeżeli nie usunąć w zupełności, to ścieśnić przynajmniej paszę w lasach o tyle, iżby ta przestała być szkodliwą gospodarstwu le
śnemu.
Ścieśnienie to miejsce mieć może:
gdy miejsca odmładniające się lub z ręki uprawiane starannie ogradzane będą, lub gdy za odstąpieniem pewnćj części lasu wyłącznie na pastwisko, przystęp
(1) O ile pasza owiec w lasach nieograniczona staje się szkodliwą dla przyszłego odnowienia lasów iglastych, zwła
szcza sosnowych, o tyle przepędzanie owiec przez poręby w tychże odmładniające i osiewające się w sposób natural
ny, może być bardzo pomocnćm dla zupełniejszego tako
wych porostu; owca bowiem przechodząc, wciska zlekka do ziemi nasienie w miejscach zmurawionych zwykle na wierzchu leżące, a ztąd łatwo wyschnięciu ulegające. Nie radzę jednak środka tego używać w późniejszej porze jak do maja.
do reszty lasów stałych zupełnie wzbroniony, a je
szcze przez stopniowe owałowanie tychże zatamowa
ny będzie.
W końcu paszę leśną usunąćby można z nowym po
działem gruntów włościańskich i urządzeniem tychże w sposób kolonialny, podając włościanom sposobność wyżywienia swoich inwentarzy paszą zieloną z gruntów uprawianych wedle zasad gospodarstwa wielopolowego otrzymującą się, zwłaszcza jeżeli podobny rodzaj gospo
darstwa na gruntach folwarcznych już jest zaprowa
dzony.
Nakoniec, wspomnieć tu trzeba o niepomyślnych a częstokroć zatrważających skutkach zaniedbanego osu
szenia, w lasach szczególniej sosnowych i świerkowych, w równinach położonych, gdzie mimo znacznych nie
kiedy obszarów zamienionych z tego powodu w bagna i nieużytki^ następuje późnićj wysychanie drzew poje
dynczych, a następnie całych drzewostanów, w miej
scach nawet nieco wznioślejszych nad poziom. (1) Oprócz tego, liczne w lasach znajdujące się bagna i mokrzadła, utrudniają przystęp do wielu oddziałów, wewnątrz lasów w celu oczyszczenia tychże z powałów i posuszu, dopełnienia w nich cięcia i następnej wy- róbki i wywózki drzewa, a tu nietylko w letniej porze,
(I ) Wysychanie to mające początek w zbytecznńj wilgo
ci, której drzewo przez zwykłą transpiracyę nie mogąc się pozbyć, psuciu się krążących w nićm soków ulega, przy
śpieszone zostaje nadzwyczajnem rozmnożeniem się w po
dobnych przypadkach owadów chrząszczowych kornikami zwanych. Obacz Gospodarstwo leśne wyżej wymienione, str. 229 — 231, tudzież Przewodnik leśny z r. 1850 na str*
38—39, miesiąc maj.
lecz także i podczas zimy lekkićj. Ileżlo wreszcie strat na massie drzewa, ile obawy niebezbierzeństwa poża
rów jakim lasy w podobnych przypadkach, zwłaszcza podczas suchego lata są poddane.
Otóż mimo urządzenia lasów i planów zagospodaro
wania tychże, jakie nauka leśnictwa podyktować może, są środki wykonalne, do lepszego jak dotąd porządku leśnego doprowadzające; a lubo te nie wszędzie bez trudów i ofiar dochodów z innych źródeł czerpanych zastosować się dają, bez wątpienia jednak, na przywró
cenie zamożności leśnej i podwyższenie z nich stałćj i czystej intraty, wpłynąć mogą. Przedewszystkićm my
śli podane tu o składach drzewnych, tudzież stopnio- wem z postępem czasu owałowaniu lasów, w życiu pra- ktycznem źródło swoje mające, zasługiwałyby na urze
czywistnienie.
A . Aulejtner
Nadleśny rządowy.