§ 5. Traktatem jest zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron, będących podmiotami prawa międzynarodowego. Traktaty są zawierane i stosowane zgodnie z prawem międzynarodowym (w odróżnieniu od kontraktów - umów prawa cywilnego, które są zawierane i stosowane zgodnie z prawem krajowym, np. prawem polskim).
Jakkolwiek członkami społeczności międzynarodowej są państwa i rządowe organizacje międzynarodowe (i to one zwykle zawierają traktaty), to jednak istnieją także traktaty (a zatem porozumienia regulowane prawem międzynarodowym) zawierane przez inne podmioty: części składowe państw federalnych (w zależności od konstytucji krajowej), autonomiczne części państw jednolitych (w zależności od konstytucji krajowej), terytoria zależne (za zgodą metropolii), podmioty o szczególnym statusie (Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich, Tajwan, Międzynarodowy Komitet
78
Czerwonego Krzyża) a także przedsiębiorstwa. Np. w orzeczeniu arbitrażowym z dnia 19 stycznia 1977 roku w sprawie Texaco Overseas Petroleum Company v. Libijska Republika Arabska stwierdzono, że „[…] w celu dokonania wykładni oraz wykonania kontraktu uznać trzeba, że prywatna umawiająca się strona [tj. przedsiębiorstwo Texaco] posiada szczególną zdolność międzynarodową.”
Należy jednak raz jeszcze powtórzyć, że do umów, których stronami nie są państwa KPT nie ma zastosowania.
§ 6. Sposób wyrażenia przez państwo zgody na związanie się traktatem zazwyczaj określony jest wyraźnie w samej umowie. Może jednak wynikać również z okoliczności zawarcia traktatu.
Art. 11 KPT
Zgoda państwa na związanie się traktatem może być wyrażona przez podpisanie, wymianę dokumentów stanowiących traktat, ratyfikację, przyjęcie, zatwierdzenie lub przystąpienie albo w jakikolwiek inny uzgodniony sposób.
§ 7. Zgoda państwa na związanie się traktatem wyrażana jest:
(a) w trybie złożonym („w formie uroczystej”) albo (b) w trybie prostym („w formie uproszczonej”).
§ 7.1 Cechą charakterystyczną wyrażenia zgody na związanie się traktatem w trybie złożonym jest wyraźne wyodrębnienie dwóch oświadczeń woli państwa wyrażającego zgodę. Chodzi tu o:
(i) wyrażenie „wstępnej” zgody na związanie się traktatem (np. podpisanie traktatu podczas konferencji międzynarodowej albo złożenie dokumentu przystąpienia u depozytariusza traktatu);
(ii) wyrażenie „ostatecznej” zgody na związanie się traktatem. Wyrażenie tej
„ostatecznej” zgody następuje z uwzględnieniem procedury przewidzianej przez prawo krajowe danego państwa (np. dokonanie ratyfikacji przez głowę państwa za zgodą parlamentu w trybie przewidzianym przez konstytucję krajową).
79
Należy podkreślić, że podpisanie traktatu przez państwo X w trybie złożonym (w wyniku czego państwo X staje się sygnatariuszem) nie oznacza zatem, że państwo X stało się stroną tego traktatu i jest związane jego postanowieniami. Stroną traktatu państwo X stanie się dopiero po wyrażeniu ostatecznej zgody.
Wyjaśnijmy to na przykładzie:
Artykuł 110 Karty Narodów Zjednoczonych
„1. Karta niniejsza będzie ratyfikowana przez państwa podpisujące w trybie przewidzianym przez odnośne przepisy konstytucyjne.
2. Dokumenty ratyfikacyjne powinny być złożone na przechowanie rządowi Stanów Zjednoczonych Ameryki, który będzie zawiadamiał o każdym złożeniu wszystkie państwa podpisujące oraz Sekretarza Generalnego Organizacji [...].”
A zatem, wyraz wstępnej zgody stanowi tu podpisanie Karty przez dane państwo.
Wyrazem ostatecznej zgody jest złożenie depozytariuszowi (Rządowi USA) dokumentów potwierdzających ratyfikację dokonaną zgodnie z prawem krajowym danego państwa.
Dla ustalenia, kiedy wyrażona została „ostateczna” zgoda państwa na związanie się traktatem, stosujemy art. 16 KPT.
Art. 16 KPT
Jeżeli traktat nie postanawia inaczej, dokumenty ratyfikacyjne, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia ustanawiają zgodę państw na związanie się traktatem z chwilą:
(a) wymiany ich między umawiającymi się państwami;
(b) złożenia ich depozytariuszowi lub
(c) notyfikowania ich umawiającym się państwom lub depozytariuszowi, jeżeli tak uzgodniono.
80
§ 7.2 W trybie prostym, państwo składa tylko jedno oświadczenie woli na związanie się traktatem. Np., przy zawieraniu umowy w trybie wymiany not, wymiana taka oznacza związanie się traktatem przez strony.
§ 8. Wyrażenie przez państwa-strony zgody na związanie się traktatem nie przesądza jeszcze o wejściu traktatu w życie.
Art. 24 ust. 1 i ust. 2 KPT
„1. Traktat wchodzi w życie w trybie i dniu przewidzianym w traktacie bądź uzgodnionym przez państwa negocjujące.
2. W braku takiego postanowienia lub porozumienia traktat wchodzi w życie, gdy zgoda na związanie się traktatem zostanie wyrażona przez wszystkie państwa negocjujące.”
§ 9. Jeżeli państwo:
(i) wyraziło wstępną zgodę na związanie się traktateniem wyrażenia zgody ostatecznej albo
(ii) państwo wyraziło ostateczną zgodę na związanie się traktatem, który jednak nie wszedł jeszcze w życie (np. z uwagi na zbyt małą liczbę ratyfikacji) państwo to jest zobowiązane do nieudaremnienia przedmiotu i celu traktatu.
Art. 18 KPT
„Państwo jest obowiązane powstrzymywać się od działań, które udaremniłyby przedmiot i cel traktatu, gdy:
a) podpisało traktat lub dokonało wymiany dokumentów stanowiących traktat z zastrzeżeniem ratyfikacji, przyjęcia lub zatwierdzenia, dopóki nie ujawni, że nie zamierza stać się stroną tego traktatu, lub
b) wyraziło zgodę na związanie się traktatem w ciągu okresu poprzedzającego wejście traktatu w życie, jeśli takie wejście w życie zbytnio się nie odwleka.”
§. 10 W przypadku traktatu, którego wejście w życie jest uzależnione od związania się nim przez dużą liczbę państw stron, możliwe jest tymczasowe stosowanie traktatu.
81 Art. 25 KPT
„1. Traktat lub część traktatu stosuje się tymczasowo przed jego wejściem w życie, jeżeli:
a) sam traktat tak postanawia lub
b) państwa negocjujące w jakikolwiek inny sposób tak uzgodniły.
2. Jeżeli traktat nie postanawia inaczej lub jeżeli państwa negocjujące inaczej nie uzgodniły, tymczasowe stosowanie traktatu lub części traktatu w odniesieniu do danego państwa powinno ustać, gdy państwo to notyfikuje innym państwom, między którymi traktat jest stosowany prowizorycznie, że nie zamierza zostać stroną traktatu”.
Należy podkreślić, że na gruncie prawa międzynarodowego na państwie stosującym traktat tymczasowo spoczywa prawny obowiązek jego wykonywania.