STRESZCZENIE
Na utrzymanie bezpieczeństwa zdrowotnego wody wpływ ma wiele czynników. Systemy wodociągowe mają szereg ryzyk, które mogą spowodować ewentualne zakłócenie jakości wody, aczkolwiek występuje również w sieciach wodociągowych wie-le zagrożeń specyficznych, charakteryzujących dany wodo-ciąg. Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi zaleca uwzględnienie m.in. wyników oceny ryzyka. Podstawową sprawą jest zdefi-niowanie poszczególnych zagrożeń i ich skuteczna eliminacja.
ABSTRACT
Maintaining water health safety is influenced by many fac-tors. Water and sewage systems have a wide range of risks that may cause a possible decrease in water quality, though there are also many hazards specific for a given water supply network. The Minister of Health Regulation of 7 December 2017 on the quality of water intended for consumption re-commends taking into account, among others, the results of the risk assessment. The basic issue is to identify individual threats and to eliminate them effectively.
czyli od ujęcia wody. Ze względu na to, że ujmowane przez przedsiębiorstwa wody są pochodzenia nie tylko głę-binowego, ale również infiltracyjnego, nie-zbędna jest kontrola wody dopływającej wraz z biegiem rzeki. Montowanie urządzeń do pomiaru on-line wody powierzchniowej bezpośrednio z rzeki umożliwia kontrolę substancji toksycznych, włączając w to metale, pestycydy, fungicydy, herbicydy, rozpuszczalniki na bazie chloru, związki chemiczne używane w przemyśle i tok-syny sinicowe jeszcze przed obszarem ujęcia wody infiltracyjnej. Zamontowanie tego typu urządzeń działających w pełni automatycznie i w czasie rzeczywistym pozwala dokonywać minimum dwa po-miary na sekundę, co znacząco zmniej-sza liczbę ewentualnych fałszywych alarmów. Systemy te ostrzegają przed skażeniami powodowanymi obecnością co najmniej jednej z kilkunastu tysię-cy znanych substancji chemicznych.
Urządzenia takie bazują na bakteriach bioluminescencyjnych, które pobierają w sposób ciągły ze specjalnego pojemni-ka. Szerokie spektrum działania pozwala na błyskawiczne wykrywanie szkodliwych związków w wodzie bez potrzeby wyko-nywania długotrwałych i kosztownych analiz laboratoryjnych. Wspomagająco
Paulina Kania starszy technolog ds. jakości wody
wody wchodzącej na stacjach uzdatnia-nia wody można się posiłkować bioindy-katorami. Małże jako organizmy wskaź-nikowe wykorzystywane są do oceny jakości wody po filtracji wody, ale przed jej dezynfekcją. Całodobowa obserwacja pozwala na określenie pojawienia się anomalii w wodzie i utraty jej stabilności w zakresie chemicznym. Urządzenia działają na zasadzie jednoczesnego po-miaru stopnia otwarcia ośmiu osobników, umieszczonych w zbiorniku przepływo-wym zasilanym w wodę płynącą z ujęcia, po filtracji. Zamontowane urządzenia do monitorowania jakości wody wpływającej na stacje uzdatniania wody stanowią pierwszą barierę ochronną umożliwiają-cą ocenę stanu jakości wody, a w razie potrzeby uruchomienie odpowiednich badań laboratoryjnych.
Niestabilność wody dystrybuowanej do odbiorców może również wystąpić w za-kresie parametrów organoleptycznych i fizyczno-chemicznych, m.in. barwy i stężenia związków żelaza. Działania, które znacząco wpływają na przekrocze-nia wymienionych parametrów, wyni-kają z nieprawidłowo przebiegającego procesu technologicznego na stacji uzdatniania wody lub zakłóceń zaist-niałych zarówno na sieci rozdzielczej,
technologie
listopad 2018 [166]
59
zalegających w większości przewodów dys-trybuujących zazwyczaj występuje w korela-cji ze zmianami kierunku przepływu, a także po uruchamianiu odcinków po awarii. Im sieć wodociągowa obarczona jest mniejszą ilością nagromadzonych osadów w rurocią-gach, tym zagrożenie ich wymywania w okre-ślonych sytuacjach jest mniejsze. Właściwe technologiczno-profilaktyczne podejście w tej dziedzinie polega nie tylko na systematycznej wymianie i czyszczeniu rurociągów, lecz także na minimalizowa-niu zawartości stężenia związków żelaza w wodzie produkowanej na stacjach uzdatniania. Z doświadczenia widzimy, że woda po kompleksowej modernizacji stacji uzdatniania wody znacząco obniża m.in. stężenie związków żelaza i manga-nu wprowadzanych do sieci dystrybu-cyjnej. Badania monitoringowe, a także nasi odbiorcy potwierdzają widoczną różnicę parametrów organoleptycznych i fizyczno-chemicznych dystrybuowa-nej wody. Wykres przedstawia zakres stężenia związków żelaza na sieci wodociągowej przed i po komplekso-wej modernizacji stacji uzdatniania.
Linia trendu wskazuje spadek stężenia związków żelaza w stosunku do lat przed modernizacją. Obecnie na sieci wodociągowej zakres wartości stężenia związków żelaza przy stabilnej pracy sieci i suw waha się w granicach od 0,05 do 0,1 mg/l. Obserwowane jednostko-we wzrosty wynikają z działań na sieci, zmieniających kierunek przepływu lub wzrost temperatur powodujących
zwiększenie prędkości przepływu wody i wymywanie nagromadzonych osadów.
Na fotografii zaobserwować możemy, jak zmieniła się barwa wody produkowa-nej na jedprodukowa-nej ze stacji uzdatniania przed i po modernizacji.
Jednym z podstawowych zagrożeń, które może wystąpić na sieci wodociągowej, jest ryzyko wtórnego skażenia wody z przyłączy, na których brak jest zaworów zwrotnych antyskażeniowych lub ich działanie jest wa-dliwe. Przepisy prawne regulujące mon-towanie zaworów zwrotnych antyskaże-niowych weszły w życie dnia 12 kwietnia 2002 r. i zapisane zostały w rozporzą-dzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2002 r. Nr 75, poz. 690 z późn.
zm.). W związku z wprowadzonymi prze-pisami wszystkie powstałe po 12 kwietnia 2002 r. budynki mają obowiązek montowania na instalacji zaworów zwrotnych antyska-żeniowych, aczkolwiek przed 2002 r.
nie było takiej konieczności i najpraw-dopodobniej wszystkie obiekty z lat przed wprowadzeniem montowania tych zaworów nie posiadają. Taki stan rzeczy powinien skłaniać do kontroli podłą-czonych do sieci obiektów, przeglądu zaworów, a w razie ich braku montaż.
Szczególną uwagę zwrócić należy na budynki włączone do sieci wodociągo-wej i dodatkowo posiadające własne ujęcia wody, są to zazwyczaj instytucje publiczne, m.in. szpitale. Jednakże nie tylko takie obiekty powinny być na bie-żąco monitorowane. Z doświadczenia wiemy, że każdy obiekt nieposiadający za-bezpieczenia na instalacji wewnętrznej może potencjalnie wpłynąć na zmianę jakości wody w sieci wodociągowej. Brak zaworów zwrotnych przy zaistnieniu sprzyjają-cych warunków na sieci dystrybucyjnej może spowodować cofnięcie się wody z instalacji wewnętrznej do rurociągu zasilającego. Na sieci wodociągowej znane są przypadki, kiedy to w wyniku uszkodzonego wymiennika ciepła i bra-ku zaworu zwrotnego woda z instalacji ciepłego ogrzewania przedostała się do instalacji wody zimnej i przez przyłącze wtłoczona do drugiego budynku, a dalej do rurociągów rozdzielczych (rys. 2).
Kolejnym zagrożeniem, które może Wykres
Fot. Barwa wody przed modernizacją stacji uzdatniania wody (A) i po modernizacji stacji uzdatnia-nia wody (B)
A B
technologie
spowodować nieakceptowalność wody w zakresie mikrobiologicznym, jest włączanie nowych odcinków przewodów do sieci wodociągowej.
Wtórne skażenie wody przez nieod-powiednio przygotowany do tego celu odcinek rurociągu jest realnym zagrożeniem, które może doprowa-dzić do niekontrolowanego rozprze-strzeniania się wody o niewłaściwych parametrach sanitarnych. Realizo-wanie wielu zadań inwestycyjnych na sieci dystrybucyjnej pokazuje, jak wielkie znaczenie ma nadzór nad kulturą sanitarną wykonania nowego rurociągu. Niezbędne w zakresie dezynfekcji rurociągów jest opracowanie procedury, wytycz-nych dotyczących przebiegu płukania, dezynfekcji i dechloracji oraz badanie próbek wody z nowych odcinków sieci wodociągowej. Skuteczne działania technologiczne wykonywane przed włączeniem nowego rurociągu do eksploatacji zapobiegają naruszeniu stabilności bakteriologicznej wody nawet w najbardziej oddalonych odcinkach sieci. Potwierdzone są przypadki, gdzie mimo przepro-wadzonego płukania i dezynfekcji odnotowywane były nieprawidłowo-ści w zakresie sanitarnym rurociągu.
Nadzór nad tego typu inwestycjami w sieci ma kluczowe znaczenia dla utrzymania wody zgodnej z wyma-ganiami stawianymi wodzie przezna-czonej do spożycia przez ludzi.
Na każdym etapie produkcji wody możliwe jest pojawienie się sytuacji stwarzającej zagrożenie pogorszenia jej jakości, w związku z powyższym w celu stałej kontroli niezbędny jest ciągły monitoring umożliwiający wy-chwycenie nawet niewielkich zmian w zakresie poszczególnych para-metrów. Ocena ryzyk, ich charakte-rystyka oraz prawdopodobieństwo wystąpienia ułatwiają wdrożenie działań prewencyjnych zabezpiecza-jących przed możliwością ujawnie-nia się niekorzystnych czynników wpływających na bezpieczeństwo zdrowotne wody. Stosowanie coraz to nowych i ulepszonych technologii wraz z ciągłym monitoringiem jej ja-kości pozwala na picie wody prosto z kranu. ◄
Rys. 1. Prawidłowe zabezpieczenie instalacji
Rys. 2. Woda z instalacji ciepłego ogrzewania przedostała się do instalacji wody zimnej i przez
przy-listopad 2018 [166]