W dniach 14 i 15 października 2008 r. odbyło się w Austrii zebranie preze-sów najwyższych organów kontroli (NOK) krajów Grupy Wyszehradzkiej oraz Austrii i Słowenii (dalej nazywanej V4+2). Uczestniczyli w nim prezesi z Austrii, Czech, Polski, Słowacji i Słowenii oraz delegacja Państwowej Izby Obrachunkowej Węgier.
Pierwszym z omawianych zagadnień była rozliczalność środków Unii Europejskiej. Rozpatrzono tę kwestię w ramach nieformalnej dyskusji z udzia-łem przewodniczącego Komisji Kontroli Budżetowej Parlamentu Europejskiego Herberta Böscha i jednego z członków Komisji Rachunków Publicznych parlamentu Austrii. Obaj parlamentarzyści podkreślili rolę NOK w informowaniu narodowych parlamentów o wykorzystaniu środków UE. W Austrii pierwszy całościowy raport w tej sprawie, ogłoszony przez Izbę Obrachunkową w 2007 r., został bardzo dobrze przyjęty zarówno przez parlament federalny, jak i parlamenty krajów związkowych.
Również pozostałe NOK V4+2 szeroko kontrolują wykorzystanie środków unij-nych. Na przykład prezes Najwyższego Urzędu Kontrolnego Słowacji Jan Jasovsky poinformował, że w planie urzędu na 2009 r. połowa czasu pracy przeznaczona jest na prowadzenie kontroli wykorzystania środków unijnych oraz ocenę przygo-towania administracji krajowej do związanych z tym zadań.
Zdaniem H.Böscha, Unia Europejska to szczególny przypadek organizacji w świecie demokratycznym, ponieważ 95% wydatków budżetowych stanowią subwencje, 80% wydatków realizowanych jest w ramach zarządzania dzielonego między Komisję Europejską a państwa członkowskie, a przy tym środki unijne są traktowane jako podarunek, i nie ma woli, aby kontrolować ich wykorzystanie.
Sprawia to, że niezależne oceny pracy administracji krajowej formułowane przez najwyższe organy kontroli mają duże znaczenie dla Parlamentu Europejskiego.
Mówca przypomniał postulaty Parlamentu, aby państwa członkowskie
corocz-nie potwierdzały, że ich struktury zarządzania środkami UE spełniają wymagania prawa wspólnotowego oraz składały następcze oświadczenia o wiarygodności, dotyczące legalności i prawidłowości transakcji w danym roku. Propozycje te są realizowane przez niektóre państwa (Holandię, Wielką Brytanię i Danię) w formie tzw. narodowych deklaracji o zarządzaniu środkami UE.
W dyskusji wypowiedziano w tej sprawie różne opinie. Prezes Izby Obra-chunkowej Austrii Josef Moser zauważył, że koncepcja pojedynczej kontroli, opracowana przez Europejski Trybunał Obrachunkowy (ETO) w 2004 r., trafnie podkreśla rolę kontroli wewnętrznej. Narodowe deklaracje stanowią zwieńczenie systemu kontroli wewnętrznej, jednak w obecnej postaci – ograniczonej do kontroli legalności – nie są one ani wystarczające, ani potrzebne. Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jacek Jezierski uznał, że jeżeli rząd sporządzi taką deklarację – NIK powin-na ją skontrolować. Wiele kwestii wymaga przecież wyjaśnienia: czy mieści się to w mandacie NIK? Jakie byłyby metody takiej kontroli? Czy opinia Izby zostałaby przekazana tylko Sejmowi i rządowi, czy również organom UE? Kolejne pytania postawił prezes Trybunału Obrachunkowego Słowenii Igor Šoltes: co będzie, je-żeli NOK pozytywnie zaopiniuje narodową deklarację, a później ETO znajdzie niedostrzeżone wcześniej błędy, podważające tę opinię? Kto będzie rozstrzygał ewentualny konfl ikt? Trzeba zatem usprawnić kontrolę wewnętrzną w admini-stracji. Zdaniem H.Böscha, należy dążyć do standaryzacji narodowych deklaracji.
Powinna się tym zająć Komisja Europejska, ale tego nie robi, może zatem państwa członkowskie mogłyby nad tym pracować? Końcowe słowo w kontroli budżetu Unii Europejskiej należy do Europejskiego Trybunału Obrachunkowego, który obawia się, że narodowe deklaracje utrudnią jego działalność. Warto zatem opra-cować mechanizm podziału zadań, w którym kontrole w państwach członkowskich (w tym kontrole na miejscu) będą powadzone przez NOK. Prezes Najwyższego Urzędu Kontrolnego Czech Frantisek Dohnal ocenił, że dotychczasowa współpraca jest trudna, bowiem ETO zajmuje się kontrolą legalności (DAS), natomiast dla NOK ważniejsza jest kontrola efektywności; brakuje też odpowiedniej koordyna-cji kontroli ETO z działalnością NOK. Prezes J.Moser stwierdził, że prowadzona przez ETO kontrola legalności nie jest wystarczająca i powinna zostać uzupełniona o kontrolę wykonania zadań. Trzeba uzgadniać z ETO plany kontroli, aby uniknąć dublowania prac. Powinno się też standaryzować metody kontroli. Ułatwi to ogra-niczenie dublowania się kontroli prowadzonych na różnych szczeblach.
Drugim punktem zebrania było rozpatrzenie niektórych tematów, jakie mają być przedmiotem dyskusji na zebraniu Komitetu Kontaktowego (KK) szefów NOK Unii Europejskiej, zaplanowanego na grudzień br. Prezes Najwyższej Izby Kontroli przedstawił sprawozdanie łączników na temat oceny, w jakim zakresie NOK wyko-rzystują wyniki prac grup roboczych Komitetu. Ewaluacja objęła 11 grup roboczych
istniejących od 2000 r. Żaden z najwyższych organów kontroli nie uczestniczył w działalności wszystkich grup, zaś jeden nie uczestniczył w żadnej grupie. Nie ma też związku między wielkością NOK a zakresem jego udziału; podstawowym czynnikiem udziału w pracach grup jest spodziewana oraz uzyskiwana korzyść z faktu uczestnictwa. Tworząc grupę roboczą, Komitet Kontaktowy wyznacza jej zakres działania i określa organ kontroli, który będzie przewodniczył pracom. Jak dotąd, tryb powoływania grupy nie wymagał uzasadnienia projektu ani wskazania, jakie mogą być inne sposoby osiągnięcia zakładanego rezultatu. Komitet nie ustala również – poza wyjątkami – w jakim terminie powinny zostać wykonane zadania grupy. Wyniki ewaluacji wskazują na celowość formułowania mandatu w sposób bardziej konkretny, bowiem grupy mają tendencję do przekształcania się w grupy stałe, które same proponują kolejne rozszerzenie swojego mandatu. Ewaluacja ukazała różnicę w postrzeganiu celów grup między ich członkami (delegowanymi przez NOK) a samymi NOK. Członkowie grup za główną wartość uznają uzyskanie wiedzy, natomiast dla NOK ważniejsze jest opracowanie narzędzi metodycznych (poradników, wytycznych, programów kontroli itd.), które mogą zostać szerzej wykorzystane.
Kolejny aspekt oceny dotyczył przekazywania przez członków grup wyników ich prac w swoich instytucjach kontrolnych. Żaden NOK nie wskazał na istnienie zorganizowanego trybu przekazywania informacji. Intranet jest wykorzystywany w 6 spośród 26 NOK, w jeszcze mniejszym stopniu organizowane są semina-ria. Niedoskonały wydaje się też tryb zdawania sprawy na zebraniach Komitetu Kontaktowego. Sprawozdania grup przedstawiają głównie wewnętrzne aspek-ty ich pracy (np. zebrania), natomiast nie wskazują, jak można by spożytkować ich wyniki. Niektóre produkty grup są wykorzystywane przez NOK, które nie były członkami danej grupy. Są również takie sytuacje, gdy NOK reprezentowany w składzie grupy prowadzi działalność kontrolną w zakresie działania grupy, nie wykorzystując jednak wyników jej prac. Odpowiadając na pytanie, dlaczego tak się dzieje – NOK wskazywały brak dostatecznego związku konkretnego produktu grupy ze swoją działalnością.
W dyskusji na zebraniu prezesów NOK V4+2 zauważono, że gdy mamy do czynienia ze współpracą niezależnych organizacji – zawsze istnieje problem, jak wspólnie pracować, jak koordynować działania. Grupy robocze Komitetu Kon-taktowego powinny zajmować się sprawami, które są ważne dla wielu organów kontroli – wówczas wyniki ich działań będą wykorzystywane. Ważne jest zatem, aby przed utworzeniem grupy zostało opracowane studium wykonalności. Ponadto grupy robocze należy powoływać do wykonania konkretnych zadań, z określonym terminem ich zakończenia. Zarazem Komitet Kontaktowy powinien interesować się swoimi „córkami” – sprawozdania grup powinny być przezeń rozpatrywane.
Prezesi najwyższych organów kontroli zgodzili się z tezą o potrzebie usprawnienia trybu informowania o pracach grup roboczych KK wewnątrz NOK, z wykorzysta-niem zewnętrznych i wewnętrznych stron internetowych, organizacją seminariów itd. Postulowano też szersze zamieszczanie wyników prac grup roboczych na we-wnętrznej stronie Komitetu (CIRCA).
Na zebraniu omówiono także zadania Komitetu Kontaktowego zaplanowane do rozpoczęcia w 2009 r.: 1) stworzenie sieci współpracy najwyższych organów kontroli, które kontrolują politykę fi nansową swoich rządów (koordynator: NOK Finlandii); 2) kontrola koordynowana dotycząca wykorzystania środków Unii Eu-ropejskiej na transgraniczne inwestycje transportowe (koordynator: NOK Węgier);
3) kontrola koordynowana „Wydatki na kontrolę” (koordynator: grupa robocza KK ds. funduszy strukturalnych).
Prezesi NOK V4+2 dyskutowali też, kto będzie organizować zebrania Komi-tetu Kontaktowego, skoro NOK państw członkowskich coraz rzadziej podejmują się tego zadania (obecne zgłoszenia to Węgry – 2009 r., Czechy – 2013 r., ETO – 2011 r.). Rozpatrywano również kwestię języków obrad Komitetu, bowiem kosz-ty tłumaczeń są znaczne. Dziś zasadą jest tłumaczenie obrad na języki angielski, francuski i niemiecki, postuluje się jednak (zwłaszcza NOK Hiszpanii i Włoch) zapewnienie przekładu także na inne języki, aby wszyscy prezesi mogli się swo-bodnie wypowiadać. Nie udało się jednak określić, kto mógłby za to płacić, zaś poszczególne NOK nie chcą pokrywać kosztów tłumaczenia na własne języki.
Wyrażano różne opinie. Zdaniem większości, zebrania Komitetu Kontaktowego powinny być fi nansowane z budżetu Europejskiego Trybunału Obrachunkowego lub Parlamentu Europejskiego. Konsekwentnie, wszystkie zebrania Komitetu po-winny odbywać się w Trybunale, chyba że któryś z najwyższych organów kontroli dwa lata wcześniej zgłosi chęć zorganizowania zebrania u siebie. Rozważano także organizowanie zebrań przez poszczególne organy kontroli, fi nansowane ze środ-ków unijnych, powołując się na przykład Rady Europy, która organizuje zebrania w różnych krajach i pokrywa ich koszty, w tym tłumaczenia.
Ostatni temat zebrania dotyczył współpracy najwyższych organów kontroli V4+2. Prezesi NOK Austrii, Czech, Słowacji i Słowenii podpisali protokół z kontroli koordynowanej dotyczącej ochrony powietrza i warstwy ozono-wej oraz wdrażania związanych z tym umów międzynarodowych. Przedstawi-ciel Państwowej Izby Obrachunkowej Węgier poinformował o kontroli koor-dynowanej systemu kontroli wewnętrznej w zakresie wykorzystania środków strukturalnych Unii Europejskiej, w której uczestniczyły NOK Austrii, Polski, Słowacji i Węgier. Raport z kontroli (wspólne podsumowanie oraz odręb-ne opisy kontroli w poszczególnych krajach) jest w końcowym stadium prac i zostanie podpisany przy okazji zebrania Komitetu Kontaktowego w grudniu
2008 r.1 Przedstawiciel Najwyższego Urzędu Kontrolnego Czech przedstawił infor-mację o zakresie uprawnień NOK V4+2 do kontroli przedsiębiorstw państwowych i innych instytucji zarządzających majątkiem państwa.
Następne zebranie prezesów najwyższych organów kontroli V4+2 odbędzie się w październiku 2009 r. w Polsce.
opracował dr Jacek Mazur doradca prezesa NIK
1 NIK przeprowadziła kontrolę pt. Przestrzeganie przepisów prawa wspólnotowego i krajowego w procesie wdrażania systemów zarządzania i kontroli regionalnych programów operacyjnych dla okresu programowania 2007–2013. Koordynatorem kontroli była Delegatura w Gdańsku.
SPOTKANIE GRUPY ROBOCZEJ EUROSAI