PowstaieSlon indT in v ienDe 1 dw1ul,ifcienne zawsze w nasieniu zarodek, owstaje on po zapyleniu z zalązkow, które są okryte, stoją bowiem na
kraju owocolistka lub owocolistków, zrastających się swymi brzegami w za- lążnię słupka. Z powodu tych cech tworzą razem gromadę o k r y t o z a l ą ź - k o w y c h (Angiospermae, die Bedecktsammige).
Gromada: N a g o z a l ą ż k o w e .
Klasa:
IglasteR o d z i n y : Jodłowate, cyp ryso watę i cisowate.
Sosna (Pinus sifoestris L .,
die KieferJ dochodzi 30 m. wy sokości, ma pień prosty, konary poziomo rozłożone, tworzące ko ronę listowia sinawą. Liście stoją w małych pęczkach (Ryc. 158.). Każdy pęczek jest pędem skróco nym (Ryc. 159.) składającym się z krótkiej łodyżki, kilku łuskowa- tych liści i dwu zielonych igieł. Skrócone pędy sosny trw ają kil ka lat zanim opadną, dlatego drze wo jest i zimą zielone.
Sosna jest jednopienna i za czyna kwitnąć koło 20 roku ży cia. Kwiaty pręcikowe są zebrane w kotki (Ryc. 160. A.). Ich prę ciki są dwupylnikowe (Ryc. 160. A.) i wysypują po dojrzeniu dużo
Ryc. 159. Pęd skrócony so sny cały i przecięty podłużnie.
pyłku unoszonego wiatrem. Na wierzchołkach gałązek powstają szyszki (Ryc. 158.) widoczne w maju jako ciałka wielkości grochu. Szyszki składają się z osi i stojących wkoło niej łusek (Ryc. 160. B.). Na górnej stronie każdej łuski stoją po dwa zalążki nagie, bo niezamknięte w owocolistkach, zwrócone wierzchołkami swymi ku podstawie łusek (Ryc. 160. B.). W iatr unosząc py łek w powietrze, przenosi go i między łuski. Tym sposobem dostaje się on do zalążków i zapyla je.
Po zapyleniu szyszek ich łuski zaczynają się rozrastać, stykają się z sobą, a sącząca się z łusek żywica zasklepia najszczelniej całą szyszkę. Po zostaje ona w tym stanie bez zmiany aż do wiosny następnego roku. W tym czasie zalążki zaczynają się zmieniać na nasiona i zaczyna się w nich wy twarzać zarodek. Skoro szyszka po 18 miesiącach dojrzeje, jej zeschłe łuski otwierają się (Ryc. 158.), a wiatr unosi skrzydlate
nasiona. Nasiona sosny są bielmowate, a ich zarodek ma wiele liścieni stojących w jednym okółku, co do brze widać podczas kiełkowania (Ryc. 161.).
Ryc. 160. Sosna. A. Kotka pręcikowa i pręcik. B. Młoda szyszka i jej łuski.
Ryc. 161. K iełk u jąca nasienie sosny.
Sosnę, podobnie jak większość naszych drzew krajowych lub trawy, za pyla wiatr. W i a t r o p y l n e rośliny są przystosowane do zapylenia prze- dewszystkiem przez to, że wytwarzają ogromne masy pyłku; widać to najle piej na łanach zboża, nad którymi, w czasie ich kwitnięcia, unoszą się tumany pyłku. Rośliny wiatropylne mają też bardzo silnie rozwinięte znamiona (Ryc. 111. ił. 121. 4.) przez co pyłek, unoszony wiatrem, łatwiej może na nich osiąść. W związku z tem: u traw znamiona podczas kwitnięcia wystają na boki z plew (Ryc. 189. D .\ a u drzew kwiaty rozwijają się pospolicie przed liśćmi, pyłek więc niesiony wiatrem nie natrafia na przeszkody i może się łatwiej dostać na znamiona.
Rośliny o w a d o p y l n e nie potrzebują marnować tyle pyłku, wydają go mniej i mają słabiej rozwinięte znamiona. Za to mają nieraz świetnie zabarwione płatki lub listki okwiatu, sączą nektar i wydają wonie, zwabiając tymi wszystkimi sposobami ród owadzi. Rośliny wiatropylne mają niekiedy kwiaty tak kunsztownie złożone jak n. p. wargowe lub storczyki, że tylko pe wne gatunki owadów, których skład ciała jest przystosowany do postaci kwiatów, mogą je zapylać. Ma to znów tę złą stronę, że jeżeli długotrwająca
niepogoda powstrzyma owady od lotu, to kwiaty takie pozostają niezapylone a nasion wydać me mogą; widać to u nas dość często zwłaszcza na stor czykach.
Są też takie rośliny owadopylne, które, jeżeli ich wielkie okazałe kwiaty me zostaną zapylone przez owady, radzą sobie w ten szczególny sposob, że wydają kwiaty innej postaci c a ł k i e m z a m k n i ę t e . Tak ma się rzecz n. p. u naszych fijołków. Wrazie długotrwałej sloty, jeżeli ich wonne, długoszypułkowe kwiaty nie zostały zapylone, tworzą one tuż przy ziemi kwiaty bez korony, okryte kielichem, który się nie otwiera, z pylnikami pręcików dotykającymi wprost znamion i takim sposobem przez samozapyle- nie tworzą swoje nasiona.
Jodła i świerk są drzewa iglaste, których liście trwałe stoją pojedynczo
na łodygach. J
Modrzew ma pędy skrócone z bardzo licznymi liśćmi, podobnie
cedr (Ryc. 166.); opadają one na zimę. jak
Jodła, świerk, modrzew mają szyszki podobnie złożone, jak sosna- ich za ązki są zwrócone szczytem ku dołowi, ich pręciki mają po dwa tylko pylmlu; dla tych cech tworzą z innemi pokrewnemi r o d z i n ę ' j o d ł o w a t y c h
{Abietineae, Tanneń). 1
Jałowiec (Juniperus communis L ., der WachholderJ jest krzew o liściach lancetowatych, stojących w okółkach (Ryc. 162. L ) . Jałowiec jest dwu pienny. Pręciki mają liczne pylniki (Ryc. 162. M.). Zalążki w szyszkach sa zwrócone szczytami ku górze łusek (Ryc 162. N.). Po zapyleniu zalążków łuski me drewnieją, ale mięśnieją i tworzy się stąd szyszka mięsista, do ja gody podobna (Ryc. 162. O.). Nasiona jałowca sa przystosowane do roz siewania przez ptaki, szczególniej kwiczoły, które zjadaja zmięśniałe szyszki
a nasiona oddają z kałem. '
Ryc. 162. Jałowiec.
Południowo euro pejski cyprys jest drze wem piramidalnego po kroju (Ryc. 163.), ma liście, podobnie jak j a łowiec, okółkowe. Szy szki jego nie mięśnieją. Jałowiec, cyprys i pokrewne, których prę ciki są wielopylnikowe, a zalążki zwrócone szczytami ku górze, tworzą rodzinę cypry- s o w a t y c h ( Cupressi-
Cis (Taxus baccata L., die Eibe) jest drzewem wspaniałem, o liściach skrętoległych (Ryc. 164. A.). Cis jest dwupienny. Pręciki są tarczowate, z li cznymi pylnikami (Ryc. 164. G. H.). Szyszki mają tylko jeden zalążek, zwrócony szczytem ku górze (Ryc. 164. B. C.). Po zapyleniu tworzy się z za lążka niełupka, otoczona zmięśniałą, czerwoną, tak zwaną o s n ó w k ą (Hyc. 164. D. i A.).
Cis i pokrewne, które mają prę ciki o licznych pylnikach, jak cypry- sowate, a zalążki, stojące pojedynczo na końcach gałązek, tworzą rodzinę c i s o w a t y c h (Tazineae, Eiberi).
Kyc. 164. Cis.