społeczne i kulturowe – J. Żmija, M. Czekaj
Autorzy: Prof. dr hab. Janusz Żmija, dr inż. Marta Czekaj, Uniwersytet Rolniczy im.
Hugona Kołłątaja w Krakowie Wstęp
Gospodarstwa rolne są podstawowymi podmiotami funkcjonującymi w ramach rolnictwa i dostarczającymi surowce dla innych sektorów gospodarki narodowej. Ich działalność i wyniki produkcyjno-ekonomiczne leżą w obszarze zainteresowań ekonomiki rolnictwa, są przedmiotem badań ekonomistów rolnych. Pojęcie gospodarstwa rolnego jest w nomenklaturze rolniczo-ekonomicznej niejednoznaczne, a zakres wymagań i warunków, które spełnić musi jednostka, aby zakwalifikować się do grupy gospodarstw rolnych jest różny, w zależności od tego kto i dla jakich potrzeb daną definicję gospodarstwa rolnego stworzył. W konsekwencji istnieją znaczne rozbieżności już na etapie ustalania liczebności takich podmiotów oraz liczebności osób je prowadzących, czyli rolników.
Jedną z podstawowych instytucji, która zajmuje się sprawami rolników jest Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS). Instytucja ta podaje następującą definicję rolnika (a więc właściciela gospodarstwa rolnego): producentem rolnym jest osoba, która (oprócz spełnienia szeregu innych warunków) prowadzi działalność rolniczą w gospodarstwie o powierzchni przekraczającej 1 ha przeliczeniowy1. Inna definicja gospodarstwa rolnego stosowana jest w sytuacji ustalania podmiotów, które mają obowiązek ubezpieczyć budynki, jeżeli te wchodzą w skład gospodarstwa rolnego, czy też wskazania osób, które jako producenci rolni powinny być objęte obowiązkowym dla rolników ubezpieczeniem. Ustawa z dnia 22.05.2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych wskazuje, że gospodarstwo rolne to obszar użytków rolnych, gruntów pod stawami oraz sklasyfikowanych jako użytki rolne gruntów pod zabudowaniami, przekraczający łącznie powierzchnię 1,0 ha, jeżeli podlega on w całości lub części opodatkowaniu podatkiem rolnym, a także obszar takich użytków i gruntów, niezależnie od jego powierzchni, jeżeli jest prowadzona na nim produkcja rolna, stanowiąca dział specjalny w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych. Warto zwrócić uwagę, że w świetle ostatniej przywołanej definicji jako gospodarstwo rolne (po spełnieniu określonych warunków) uznany może zostać obszar użytków rolnych o powierzchni poniżej 1 ha fizycznego czy też przeliczeniowego.
Główny Urząd Statystyczny (GUS) definiuje gospodarstwo rolne jako grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego2. Jak więc wynika z przedstawionych informacji gospodarstwo rolne może być definiowane w różny sposób i jednostka, która spełnia warunki wytyczone przez daną instytucję, aby być zaliczona do grupy gospodarstw rolnych, w świetle definicji innej organizacji gospodarstwem nie jest.
Gospodarstwa rolne można postrzegać jako jednostki gospodarcze wytwarzające produkty niezbędne dla każdego człowieka. Ponadto są to także podmioty gwarantujące istnienie zadawalających relacji międzyludzkich, przechowujące takie wartości jak światopogląd, mentalność, postawy, folklor czy też sztuka ludowa3. Rolnicze gospodarstwa rolne są zatem predestynowane do pełnienia szeregu funkcji produkcyjnych i społecznych. Błędne jest przekonanie, jakoby wybrane funkcje były zarezerwowane tylko dla gospodarstw zaliczanych do określonej grupy
1 Kasa Rolniczych Ubezpieczeń Społecznych, www.krus.gov.pl
2 GUS, www.stat.gov.pl
3 Bukraba-Rylska I., Rola drobnych gospodarstw rolnych w tworzeniu kapitału i dziedzictwa kulturowego wsi, Problemy drobnych gospodarstw rolnych, Zeszyt nr 1,2012
47
powierzchniowej. Znaczenie gospodarstw i pełnione przez nie zadania nie powinny być utożsamiane tylko z jego areałem, jednakże od tego areału i rodzaju prowadzonej działalności rolniczej zależeć mogą funkcje gospodarstwa4. Gospodarstwa rolne świadczą także usługi dla ludności, przy czym nierzadko charakter tych usług powoduje, że to właśnie gospodarstwa mogą zapewnić konsumentom wyższy poziom satysfakcji niż w przypadku zaspokajania danych potrzeb przez inne podmioty.
Znaczenie gospodarstw w gospodarce kraju zmienia się wraz ze zmianami zachodzącymi w rolnictwie i jego otoczeniu. Gospodarstwa rolne (podobnie jak inne podmioty gospodarki krajowej) odczuwają wpływ procesów globalizacji i internacjonalizacji, muszą dostosowywać się do wymagań stawianych przed nimi przez agendy krajowe, ale także zagraniczne. Podlegają zatem regulacjom i ograniczeniom wspólnym dla wszystkich gospodarstw rolnych w Unii Europejskiej.
Z punktu widzenia przedstawionych informacji warto zauważyć, że kwestia istnienia i właściwego funkcjonowania gospodarstw rolnych powinna się znaleźć w obszarze zainteresowania wszystkich obywateli naszego kraju. Bez tych podmiotów nie może być zapewnione bezpieczeństwo żywieniowe Polaków, a likwidacja nawet części z nich może doprowadzić do sytuacji niedoborów na rynku żywności. I o ile poziom wyżywiania w Polsce jest obecnie bardzo dobry, o tyle skład jakościowy spożywanych posiłków pozostawia nadal wiele do życzenia (np. w Polsce konsumpcja białka zwierzęcego jest o około 20% niższa niż u statystycznego mieszkańca Europy Zachodniej)5. Informacje niezbędne do przedstawienia gospodarstw rolnych jako miejsca zamieszkania i źródła pozyskiwania środków niezbędnych do utrzymania rodziny, ukazania ich znaczenia społecznego i kulturowego oraz wyciągnięcia wniosków pochodziły z publikacji Głównego Urzędu Statystycznego, Powszechnego Spisu Rolnego 2002 i 2010 roku, literatury przedmiotu, opracowań prezentowanych na stronach Polskiego FADN, Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz innych źródeł internetowych. W opracowaniu wykorzystano metodę opisową, metodę analizy porównawczej oraz tabelaryczną. Badano zależności przyczynowo-skutkowe zachodzące pomiędzy opisywanymi zjawiskami.
Rolnicze gospodarstwa rolne jako miejsce zamieszkania i źródło zaspokojenia potrzeb materialnych mieszkańców wsi
Obszary wiejskie mogą być różnie określane, stosowane definicje przyjmują różne kryteria ich wyznaczania. GUS wskazuje, że wyznacznikiem tych terenów jest podział administracyjny miasto-wieś, czyli za obszary wiejskie przyjmuje obszar gmin wiejskich oraz wiejskie części gmin miejsko-wiejskich. Według takiego rozgraniczenia obszary te zajmują obecnie 93,4% powierzchni Polski, a zamieszkuje je 38,1% ludności kraju. OECD za obszary wiejskie przyjmuje tereny, na których gęstość zaludnienia jest nie większa niż 150 osób na km2 – w tym ujęciu obszary wiejskie stanowią 91,7% Polski, a mieszka na nich 35% Polaków. Z kolei dla potrzeb Unii Europejskiej obszarem wiejskim są tereny o gęstości zaludnienia do 100 osób na km2 – przyjmując to kryterium obszary wiejskie stanowią 83% powierzchni kraju, na której zamieszkuje 32,8% Polaków [Bański 2010].
Dla porównania w Niemczech odsetek osób zamieszkujących obszary wiejskie wynosi 25%, we Francji i Hiszpanii 21%, a w Czechach 27%6. W ostatnich latach obserwuje się tendencję do wzrostu liczby mieszkańców wsi, co więcej, GUS podaje, że ma się ona utrzymać do 2020 roku7. Obszary wiejskie, szczególnie te zlokalizowane w pobliżu największych aglomeracji stają się tzw.
sypialniami miast, bowiem znaczna część osób pracujących w mieście wobec alternatywy zamieszkania na wsi wybiera to rozwiązanie, nawet kosztem wydłużonego czasu dojazdu do pracy.
4 Michna W., Zróżnicowanie funkcji gospodarstw rolnych w ujęciu przestrzennym. [w:] Ekonomiczne i społeczne uwarunkowania rozwoju polskiej gospodarki żywnościowej po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej, IERiGŻ PIB, Warszawa, 2005
5 Michna W., Firlej K., Wierzbicki K., Wybrane problemy wizji rozwoju wsi i rolnictwa w pierwszej połowie XXI wieku. [w:] Konkurencyjność polskiej gospodarki żywnościowej w warunkach globalizacji i integracji europejskiej, nr 30. IERiGŻ PIB, Warszawa, 2011
6 The Word Bank, http://data.worldbank.org
7 GUS, www.stat.gov.pl
48
Z drugiej strony obserwuje się tendencję odwrotną - w sytuacji, gdy następuje zjawisko migracji z peryferyjnych terenów wiejskich do miast, a wywołane to jest chęcią kontynuacji nauki bądź możliwością podjęcia pracy. W roku 2009 na obszarach wiejskich mieszkało 7 483 tys. kobiet i 7 406 tys. mężczyzn. Obecnie ocenia się, że ponad połowa ludności mieszkającej na obszarach wiejskich to osoby, które utrzymują się ze źródeł pozarolniczych, bądź pobierają różnego rodzaju świadczenia pieniężne.
Dane Powszechnego Spisu Rolnego (PSR) przeprowadzonego w 2010 roku wskazują, że w indywidualnych gospodarstwach rolnych w ciągu roku pracowało 4 449,9 tys. osób, które stanowiły rodzinną siłę roboczą. Były to zatem osoby, dla których rolnicze gospodarstwa rolne stanowiły miejsce zamieszkania. W grupie tej dominowali użytkownicy gospodarstw rolnych, było to 1 854,7 tys. osób, następnie byli to małżonkowie użytkowników (1 077,8 tys. osób) oraz pozostali członkowie rodziny – 1 517,4 tys. osób. Rodzinna siła robocza była zdominowana przez mężczyzn, bowiem stanowili oni 54,3% tej populacji. Analiza danych PSR z roku 2002 oraz 2010 wskazuje, że w okresie tym liczba osób zaliczanych do rodzinnej siły roboczej w gospodarstwach indywidualnych zmniejszyła się 0,74% (tabela 1). Podobna tendencja wystąpiła w województwach: dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, lubuskim, łódzkim, opolskim, śląskim, warmińsko-mazurskim, wielkopolskim oraz zachodniopomorskim. W pozostałych województwach zasoby rodzinnej siły roboczej uległy zwiększeniu. Są to województwa, które cechuje nadmierne rozdrobnienie agrarne i wadliwa struktura obszarowa gospodarstw (województwa: lubelskie, małopolskie, podkarpackie i świętokrzyskie), bądź też takie, w których gospodarstwa rozwijają się w pożądanym kierunku i cechują się wysokimi wskaźnikami efektywności ekonomicznej w prowadzonej działalności produkcyjnej. Prezentowane dane dot. wszystkich gospodarstw indywidualnych bez względu na wielkość użytkowanej w nich powierzchni czy cel produkcji.
Tabela 1. Liczba osób pracujących w ciągu roku w gospodarstwach indywidualnych według relacji z użytkownikiem gospodarstwa oraz województw w latach 2002 i 2010
Wyszczególni
enie Rok ogółem
gospodarstwa indywidualne członkowie rodziny tworzący gospodarstwo
domowe członkowie
rodziny spoza gospodarstwa domowego razem użytkownicy współmałżonkowie pozostała
rodzina
POLSKA 2002 x 4 260 870 2 165 031 1 114 480 981 359 x
2010 4 449 899 4 229 392 1 854 725 1 077 778 1 296 889 220 506
Dolnośląskie 2002 X 175 746 98 685 44 404 32 657 x
2010 175 019 165 891 81 911 42 456 41 525 9 128
Kujawsko-pomorskie
2002 X 185 314 98 269 51 207 35 838 x
2010 172 796 164 885 76 700 44 586 43 600 7 911
Lubelskie 2002 X 527 430 262 914 139 956 124 560 x
2010 564 753 533 691 230 389 138 670 164 632 31 063
Lubuskie 2002 X 63 871 36053 15 772 12 046 x
2010 63 563 60 151 30 085 15 332 14 735 3 412
Łódzkie 2002 X 328 605 165 493 88 270 74 842 x
2010 342 770 321 710 141 287 85 929 94 494 21 059
Małopolskie 2002 X 530 544 258 571 131 155 140 818 x
2010 558 296 534 438 216 809 128 047 189 581 23 859
Mazowieckie 2002 X 527 428 270 471 144 669 112 288 x
49
2010 567 365 538 290 244 438 143 144 150 708 29 075
Opolskie 2002 x 103 396 55 495 27 183 20 718 x
2010 85 167 80 434 35 797 20 802 23 834 4 734
Podkarpackie 2002 x 492 374 235 006 123 683 133 685 x
2010 561 766 537 715 217 618 127 735 192 362 24 052
Podlaskie 2002 x 197 730 95 804 50 674 51 252 x
2010 213 108 203 300 91 226 51 582 60 492 9 808
Pomorskie 2002 x 98 604 52 132 25 717 20 755 x
2010 107 317 101 969 46 095 26 236 29 638 5 348
Śląskie 2002 x 245 292 132 729 65 397 47 166 x
2010 230 992 217 622 99 873 55 260 62 488 13 370
Świętokrzyskie 2002 x 269 208 128 229 70 880 70 099 x
2010 284 296 270 358 113 037 68 176 89 146 13 938
Warmińsko-mazurskie
2002 x 105 636 58 116 28 088 19432 x
2010 108 143 103 713 51 310 27 719 24 684 4 429
Wielkopolskie 2002 x 331 004 17 2041 87 187 71 776 x
2010 338 832 323 232 14 1112 83 540 98 580 15 601 Zachodniopomo
rskie
2002 x 78 688 45 023 20 238 13 427 x
2010 75 715 71 993 37 038 18 564 16 391 3 722
Źródło: Powszechny Spis Rolny 2002 i 2010
Rolnicze gospodarstwa rolne oprócz tego, że są miejscem zamieszkania dla rolnika i jego najbliższych, generują dochody niezbędne do zaspokajania potrzeb materialnych osób je tworzących. Poziom zaspokojenia tych potrzeb przez korzyści osiągane z prowadzenia gospodarstwa rolnego jest jednak różny w zależności chociażby od rodzaju prowadzonej działalności, wielkości gospodarstwa (wyrażanej najczęściej powierzchnią posiadanych użytków rolnych) czy też stopnia towarowości wytworzonej produkcji. Gospodarstwa towarowe (czyli te, które sprzedają część wytworzonych produktów rolnych) można podzielić na: gospodarstwa rolne, które są w stanie odtworzyć potencjał produkcyjny, korzystając ze środków uzyskanych ze sprzedaży wytworzonych produktów; gospodarstwa towarowe, w których prowadzona jest sprzedaż wytworzonych produktów, ale jej wartość jest zbyt mała, aby podmioty te posiadały zdolność do odtworzenia potencjału produkcyjnego oraz gospodarstwa niskotowarowe, które sprzedają jedynie okresowo występujące nadwyżki wyprodukowanej żywności. W tej ostatniej grupie produkcja towarowa nie jest głównym źródłem utrzymania, nie jest też celem prowadzenia gospodarstwa8. Wysokość generowanych przez gospodarstwa towarowe dochodów jest różna w zależności od rodzaju prowadzonej działalności. Dane polskiego systemu FADN (System zbierania i wykorzystywania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych) zebrane w roku 2012 wskazują, iż wśród badanych dla potrzeb systemu gospodarstw towarowych (tworzących reprezentatywną próbę dla wszystkich gospodarstw towarowych funkcjonujących w Polsce w 2012 roku), analizowanych w podziale w zależności od typu rolniczego prowadzonej działalności, najlepsze wyniki (mierzone poziomem dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego w przeliczeniu na jedną osobę
8 Michna W., Zróżnicowanie funkcji gospodarstw rolnych w ujęciu przestrzennym. [w:] Ekonomiczne i społeczne uwarunkowania rozwoju polskiej gospodarki żywnościowej po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej, IERiGŻ PIB, Warszawa, 2005
50
pełnozatrudnioną) osiągały gospodarstwa z produkcją polową [www.fadn.pl]. Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego w przeliczeniu na osobę pełnozatrudnioną został porównany ze średnim wynagrodzeniem netto w gospodarce narodowej w 2012 roku (wynoszącym 28 854 zł). Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osobę pełnozatrudnioną był w większości typów rolniczych wyższy od przeciętnej płacy netto. W gospodarstwach nastawionych na uprawy polowe dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego w przeliczeniu na osobę pełnozatrudnioną wynosił 64 231 zł.
Najsłabsze wyniki uzyskiwały gospodarstwa nastawione na chów zwierząt trawożernych (15 095 zł), produkcję mieszaną (19 399 zł) oraz gospodarstwa ogrodnicze (27 563 zł). Wysoką dochodowość w przeliczeniu na osobę pełnozatrudnioną zanotowano w przypadku zwierząt ziarnożernych, upraw polowych oraz krów mlecznych.
Dane zbierane w ramach polskiego systemu FADN pozwalają także na dokonanie oceny wyników ekonomicznych gospodarstw towarowych w zależności od ich wielkości ekonomicznej (wielkość ekonomiczna gospodarstwa rolnego określana jest jako suma wartości Standardowych Produkcji (SO) wszystkich działalności rolniczych występujących w gospodarstwie). Wielkość ekonomiczna gospodarstwa wyrażana jest wartością SO w euro. Na podstawie tak ustalonej wielkości ekonomicznej dane gospodarstwo rolne zaliczane jest do odpowiedniej klasy wielkości ekonomicznej). W roku 2012 wśród poddanych analizie gospodarstw towarowych zauważono zależność pomiędzy dochodem z rodzinnego gospodarstwa rolnego przypadającym na osobę pełnozatrudnioną, a wielkością ekonomiczną gospodarstwa. Wraz ze wzrostem tej ostatniej kategorii osiągany dochód był wyższy. W gospodarstwach bardzo małych osoba pełnozatrudniona uzyskiwała dochód rolniczy na poziomie 35% średniego wynagrodzenia netto w gospodarce narodowej. Z kolei w gospodarstwach bardzo dużych oszacowana wielkość dochodu rolniczego na osobę pełnozatrudnioną była kilkakrotnie wyższa niż dochody osób pracujących poza rolnictwem.
Z przedstawionej analizy wyłania się obraz gospodarstwa o określonym typie rolniczym – uprawy polowe oraz o określonej wielkości ekonomicznej – gospodarstwa bardzo duże, które to gospodarstwa z racji wysokości uzyskiwanych w ciągu roku dochodów, w największym stopniu pozwalają na zaspokojenie potrzeb materialnych osób je tworzących.
Rolnicze gospodarstwa rolne mogą zaspokajać określone potrzeby materialne osób wchodzących w jego skład także w sytuacji, gdy nie kierują na rynek wytworzonej przez siebie produkcji.
Gospodarstwa mogą przynosić określone korzyści z tytułu pobierania płatności bezpośrednich oraz innych świadczeń z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego, do których dany producent rolny jest uprawniony. Zdarzyć może się zatem sytuacja, że gospodarstwo i produkcja rolna prowadzone są tylko po to, aby skorzystać z tych właśnie płatności. Wypłacana od 01.12.20114 jednolita płatność obszarowa do 1 ha wynosi 910,87 zł/ha [www.arimr.gov.pl]. Jest to może w skali roku kwota niezbyt imponująca, ale w wielu przypadkach mogąca wspomóc budżet gospodarstwa domowego rolnika i jego rodziny.
Rolnicze gospodarstwo rolne może zaspokajać potrzeby materialne mieszkańców wsi poprzez dostarczanie płodów rolnych spożywanych przez rolnika i członków jego rodziny. Nawet niewielkich rozmiarów, ale stale pozyskiwana produkcja może być znaczącym wsparciem rodziny rolniczej. Tak działające gospodarstwo rolne pozwala chronić przed ubóstwem część mieszkańców wsi, przy czym należy zaznaczyć, iż zaspakajane w ten sposób mogą być potrzeby także tych osób, które pobierają świadczenia emerytalne czy też rentowe i oficjalnie zaprzestały prowadzenia gospodarstwa rolnego.
Dotychczasowe doświadczenia pozwalają przypuszczać, że rolnicy, którzy w ciągu najbliższych kilkunastu lat przechodzić będą na emeryturę nadal będą czerpać korzyści z prowadzonego gospodarstwa rolnego, gdyż tylko dzięki pozyskiwanym z niego produktom będą w stanie zaspokoić swoje potrzeby. Wysokość podstawowej emerytury oraz renty rolniczej wypłacanej z tytułu ubezpieczenia społecznego rolników ustalona na dzień 01.12.2014 wynosi 844.45 zł9 [www.krus.gov.pl]. Jest to kwota bardzo niska, w szczególności w sytuacji rosnących wydatków osób starszych związanych chociażby z kosztami leczenia. Od 01.01.2013 roku w Polsce obowiązuje
9 Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, www.krus.gov.pl
51
stopniowe podwyższanie wieku emerytalnego, dotyczy ono także rolników. Decyzja o wydłużeniu okresu pracy została podyktowana względami ekonomicznymi – wobec specyficznych uwarunkowań demograficznych, z jakimi spotyka się większość krajów rozwiniętych (m.in. ujemny przyrost naturalny, wydłużanie się średniego czasu trwania życia, wzrastanie odsetka ludzi starszych) stopniowe podwyższanie wieku, w którym nastąpi przejście na emeryturę ma w przyszłości zaowocować wyższymi świadczeniami. Niestety nie będzie to miało znaczącego przełożenia na wysokość świadczeń wypłacanych z KRUS. Tworzone oszacowania wskazują, że wydłużenie okresu pracy w rolnictwie o 7 lat zaowocuje wzrostem rolniczego świadczenia emerytalnego zaledwie o 25,49 zł miesięcznie10.
Współcześni konsumenci charakteryzują się rosnącymi wymaganiami stawianymi przed żywnością, którą spożywają. Chcą jeść zdrowo, ekologicznie, znać sposób przygotowywania i pochodzenie produktów, które znajdują się na ich stołach i są spożywane przez członków ich rodziny, w tym także dzieci11. Tendencja ta dotyczy również osób mieszkających na obszarach wiejskich i prowadzących gospodarstwa rolne. I tutaj dostrzec można przewagę rolników, którzy samodzielnie produkują żywność, którą następnie spożywają. Są oni w pełni świadomi tego, jaka jest jakość ich produktów, mają wpływ na sposób ich przygotowania i przez to mogą podnosić ich walory spożywcze i zdrowotne. W sytuacji, gdy produkty te musiały być nabyte poza gospodarstwem rolnym, stanowiłoby to (z racji wysokich cen, np. żywności ekologicznej, czy też żywności bio) spore obciążenie budżetu rodziny rolniczej. Można zatem mówić o kolejnym sposobie zaspakajania materialnych potrzeb mieszkańców wsi bazującym na rolniczych gospodarstwach rolnych.
Prowadzenie gospodarstwa rolnego to także sposób zaspokojenia przyszłych potrzeb materialnych rolnika. W sytuacji porzucenia pracy w rolnictwie i poszukiwania zatrudnienia poza nim, producent rolny napotkać może znaczne problemy wynikające z rozbieżności w zakresie posiadanego przez niego wykształcenia oraz doświadczenia, a wymaganiami stawianymi przez pracodawców. Jeżeli zasili grono bezrobotnych, będzie mógł nadal korzystać z podstawowych świadczeń społecznych, jednakże okres pozostawania bez pracy wpłynie na wysokość emerytury, która będzie mu wypłacana po osiągnięciu wieku emerytalnego. Tymczasem pozostanie „na roli” i dalsze prowadzenie nawet niewielkiej rozmiarowo produkcji rolnej daje rolnikowi możliwość ubezpieczania się w KRUS, a w przyszłości otrzymania z tej instytucji emerytury rolniczej. Warto przy tym zauważyć, że wysokość świadczeń uzyskiwanych przez rolników jest taka sama niezależnie od wielkości gospodarstwa, którego posiadanie dało podstawę do ubezpieczania się w KRUS. Wyższe składki wpłacane do KRUS z tytułu posiadania gospodarstwa o powierzchni powyżej 50 ha, także nie skutkują otrzymywaniem wyższych świadczeń emerytalnych12.
Innym (także ukierunkowanym na przyszłość) sposobem zaspakajania potrzeb materialnych mieszkańców wsi, z wykorzystaniem do tego gospodarstw rolnych jest potraktowanie ziemi rolniczej jako formy inwestycji posiadanych środków. Ziemia będąca w posiadaniu rodziny rolniczej jest utrzymywana jako lokata na przyszłość. Szacunki podają, że w ciągu ostatnich 10 lat wartość gruntów rolnych w Polsce wzrosła o 330%, zatem co roku wzrastała średnio o 20-30%. Jest to stopa zwrotu, której nie zapewni żadna lokata bankowa. W roku 2004 hektar ziemi rolniczej w Polsce był wyceniany na 6,8 tys. zł, w roku 2012 było to już 24,8 tys. zł13. Planowane w najbliższym czasie zniesienie ograniczeń w nabywaniu ziemi przez cudzoziemców (z dniem 1 maja 2016 roku kończy się okres przejściowy, w którym cudzoziemcy muszą uzyskać zezwolenie na nabycie nieruchomości rolnych lub leśnych14) prawdopodobnie spowoduje dalszy wzrost cen.
Wartość ziemi rolniczej w Polsce w chwili obecnej jest znacznie niższa niż w pozostałych państwach
10 Jaskuła W., Emerytury rolnicze po nowelizacji, [w:] Ubezpieczenia rolnicze. Materiały i Studia, Warszawa nr 45, 2012
11 Senat Rzeczypospolitej Polskiej, www.senat.gov.pl
12 Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, www.krus.gov.pl
13 Forbes – wiadomości gospodarcze, www.forbes.pl
14 Senat Rzeczypospolitej Polskiej, www.senat.gov.pl
52
Unii Europejskiej, zatem przypuszczać można, że jej ceny w najbliższych latach nadal będą wzrastać.
Prowadzenie rolniczego gospodarstwa rolnego daje możliwość prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej na preferencyjnych względem innych przedsiębiorców warunkach. Rolnik osiąga tu zatem konkretne korzyści, a związane jest to z wysokością odprowadzanych z tytułu prowadzenia działalności składek na ubezpieczenie społeczne. Rolnik podejmujący taką działalność ma możliwość dalszego ubezpieczania siebie i członków rodziny w KRUS pod warunkiem, że spełni następujące wymogi: złoży w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oświadczenie o uruchomienie takiej działalności (ma na to 14 dni); nadal prowadzić będzie działalność rolniczą, pracować w gospodarstwie rolnym o powierzchni powyżej 1 hektara przeliczeniowego lub nadal prowadzić będzie dział specjalny produkcji rolnej; do 31 maja każdego roku składać będzie do Urzędu Skarbowego zaświadczenie o wysokości należnego podatku od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej za poprzedni rok15. Graniczna kwota należnego podatku dochodowego (powyżej której nie jest możliwe dalsze ubezpieczanie się w KRUS) jest corocznie waloryzowana i za 2013 rok wynosiła 3 032 zł. Składki odprowadzane do KRUS w przypadku osób, które jednocześnie prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą lub współpracują przy jej prowadzeniu są naliczane w podwójnej wysokości (dot. to składki podstawowej). Oznacza to, że taka działalność prowadzona w ramach gospodarstwa rolniczego jest obciążona niższą kwotą zobowiązań z tytułu ubezpieczeń społecznych niż w przypadku odprowadzania składek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Znaczenie społeczne rolniczych gospodarstw rolnych
Gospodarstwa rolne pełnią określone funkcje społeczne, których rodzaj i treść zmieniają się wraz z rozwojem społeczeństwa i potrzeb przez niego zgłaszanych. Same gospodarstwa rolne zaczynają być postrzegane jako specyficzne dobra społeczne, stąd tak wiele mówi się o ich sprawach, a ponadto podejmowane są działania zmierzające do podtrzymana istnienia nawet tych podmiotów,
Gospodarstwa rolne pełnią określone funkcje społeczne, których rodzaj i treść zmieniają się wraz z rozwojem społeczeństwa i potrzeb przez niego zgłaszanych. Same gospodarstwa rolne zaczynają być postrzegane jako specyficzne dobra społeczne, stąd tak wiele mówi się o ich sprawach, a ponadto podejmowane są działania zmierzające do podtrzymana istnienia nawet tych podmiotów,