związku partnerskiego a klauzula porządku publicznego

Na zakończenie niniejszych rozważań warto odnieść się do kwestii ewentualnej interwencji klauzuli porządku publicznego wobec norm pra-wa wskazanego jako właściwe dla stosunków majątkowych między osoba-mi, które zawarły z sobą zarejestrowany związek partnerski czy też dla spraw spadkowych wiążących się z statusem partnera z zarejestrowane-go związku lub wreszcie dla zobowiązań alimentacyjnych wynikających z więzi powstającej wskutek zawarcia zarejestrowanego związku part-nerskiego. Wątpliwości co do zgodności niektórych skutków właściwości takiego prawa z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP mogą

121 Ibidem, s. 22; M. R ev illa rd: Droit international…, s. 119—120; P. Callé: Intro-duction…, s. 1662 i nast.; G. Hohloch, C. Kjelland: The New German…, s. 227.

122 Zob. G. G oldstein: La cohabitation hors mariage…, s. 364—365. Zob. też:

K.A. von Sachsen G essaphe: Le partenariat…, s. 22.

123 Za dopuszczalnością stosowania rozporządzenia Rzym II w odniesieniu do po-wstałych w stosunkach między partnerami zobowiązań wynikających z bezpodstawnego wzbogacenia opowiada się H. Péroz (La loi applicable…, s. 399—410).

112

bowiem pojawić się w szczególności na tle przepisu art. 18 Konstytucji¹²⁴. Zgodnie wszak z jego brzmieniem, małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, a także rodzina znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczy-pospolitej Polskiej. Warto przy tym wspomnieć, że problem ewentualnej sprzeczności obcych regulacji dotyczących zarejestrowanego związku partnerskiego z konstytucyjną zasadą ochrony małżeństwa rozpatrywa-ny jest między inrozpatrywa-nymi w literaturze niemieckiej¹²⁵. Niemniej w odniesie-niu do stosunków majątkowych między partnerami z zarejestrowanego związku należy zaznaczyć, że spośród wszystkich aspektów wspólnego życia w omawianej formie ta właśnie sfera wydaje się aksjologicznie naj-bardziej indyferentna¹²⁶. Nie bez znaczenia jest w tym kontekście fakt, że pojawiające się w polskiej doktrynie koncepcje wprowadzenia do na-szego porządku prawnego rozwiązań ustawodawczych stanowiących od-powiedź na zjawisko konkubinatu sprowadzały się w głównej mierze do propozycji uregulowania właśnie więzi majątkowych łączących osoby po-zostające z sobą w związku pozamałżeńskim. Przedmiotem regulacji pro-ponowanych przez przedstawicieli polskiej nauki prawa cywilnego były ponadto: wzajemna alimentacja konkubentów, dziedziczenie ab intestato przez pozostałą przy życiu stronę związku oraz roszczenia pozostałego przy życiu konkubenta z tytułu zachowku¹²⁷. Konieczne jest przy tym zaakcentowanie, że zdaniem M. Nazara ustawowe uregulowanie wymie-nionych spraw, zgodnie z poczuciem słuszności kształtującym się na tle zasad współżycia społecznego, nie musiałoby naruszać konstytucyjnych preferencji dla małżeństwa¹²⁸.

Mimo że pojęcie porządku publicznego, jakim operuje klauzula, moż-na ujmować jedynie ze stanowiska tego państwa, którego prawo

posługu-124 Zob.: K. Bagan -Kurluta, M. Stus: Stosowanie klauzuli porządku publicznego w Polsce w odniesieniu do europejskiego ustawodawstwa partnerskiego. „Kwartalnik Pra-wa Publicznego” 2005, z. 1—2, s. 227 i nast.; M. P ilich: Związki quasi -małżeńskie w pol-skim prawie prywatnym międzynarodowym. „Państwo i Prawo” 2011, z. 2, s. 84 i nast.

125 Zob. K.A. von Sachsen G essaphe: Le partenariat…, s. 25.

126 Zob. M. P ilich: Związki quasi -małżeńskie…, s. 84 i nast.

127 Zob. M. Naza r: Cywilnoprawne zagadnienie konkubinatu de lege ferenda. „Pań-stwo i Prawo” 1989, z. 12, s. 112; zob. także: S. Grzybowsk i: O rzeczywistej i rzekomej nowoczesności rozwiązań zastosowanych w polskim kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

W: Prace z prawa cywilnego: wydane dla uczczenia pracy naukowej profesora Józefa Sta-nisława Piątowskiego. Red. B. Kordasiew icz, E. Ł ętowska. Wrocław—Warszawa 1985, s. 273 i nast. W odniesieniu do spadkobrania zob. też: A. Szlęzak: Stosunki ma-jątkowe…, s. 106.

128 M. Naza r: Cywilnoprawne…, s. 107. Zob. też: Idem, w: „System Prawa Pry-watnego”. T. 11: Prawo rodzinne i opiekuńcze. Red. Z. R adwa ńsk i. Warszawa 2009, s. 946.

113

O poszukiwaniu prawa właściwego do oceny spraw majątkowych…

je się klauzulą¹²⁹, to jednak warto w odniesieniu do ostatniego spośród wymienionych wyżej rodzajów skutków pozostawania w związku poza-małżeńskim zwrócić uwagę na wypowiedź dwojga autorów francuskich, N. Joubert oraz B. Morela, przypominając przy tym, że w tamtejszym systemie prawnym pozostały przy życiu partner nie jest uprawniony do dziedziczenia ab intestato po swym zmarłym współtowarzyszu życia.

I tak, wymienieni autorzy stwierdzają, że mimo takiego właśnie stano-wiska francuskiego ustawodawcy w kwestii statusu współtowarzysza ży-cia, który przeżył drugą stronę zarejestrowanego związku partnerskie-go, mało prawdopodobne jest, aby ordre public stanął na przeszkodzie zastosowaniu obcych przepisów prawnych odmiennie kształtujących po-zycję pozostałego przy życiu partnera¹³⁰. Równocześnie jednak na wspo-mnienie zasługuje uwaga sformułowana przez G. Goldsteina. Otóż wy-mieniony przedstawiciel nauki prawa dostrzega możliwość wystąpienia opisanej wyżej sytuacji w przypadku, w którym prawo obce wskazane jako właściwe przyznawałoby pozostałemu przy życiu partnerowi upraw-nienie do dziedziczenia na podstawie ustawy, mimo że otwarcia spad-ku dożyła także osoba mająca status małżonka zmarłego. Jak jednak zauważa sam autor, ustawodawstwa partnerskie poszczególnych krajów uciekają się zwykle do rozwiązań pozwalających wykluczyć zaistnienie stanu faktycznego, w którym jednocześnie obok siebie występowałyby z jednej strony osoba połączona ze spadkodawcą więzią zarejestrowanego związku partnerskiego, z drugiej zaś — osoba będąca małżonkiem tego ostatniego¹³¹.

Należy także zaznaczyć, że rozważając powołanie się na klauzu-lę porządku publicznego w celu wyłączenia zastosowania określonej normy prawa wskazanego dotyczącej majątkowych skutków zawarcia zarejestrowanego związku partnerskiego, organ rozpatrujący daną sprawę nie powinien pozostać obojętny na kwestię intensywności po-wiązania owej sprawy z polskim terytorium (Inlandsbeziehung). Trze-ba bowiem zauważyć, że — jak podkreśla M. Sośniak w odniesieniu do problematyki zawarcia związku małżeńskiego w prawie prywatnym międzynarodowym — odwołanie się do ordre public zależy po części od powiązania małżeństwa z obszarem prawnym, na którym ma zostać użyta klauzula porządku publicznego. I tak, „inaczej ustosunkowuje-my się do małżeństw naszych obywateli za granicą czy do małżeństw

129 Zob. M. Pazdan: Prawo prywatne…, s. 73.

130 N. Jouber t, B. Morel: Les partenariats enregistrés…, s. 1285 i nast.

131 G. G oldstein: La cohabitation hors mariage…, s. 332. Zob. też O. van Caillie:

La protection…, s. 275—276.

114

cudzoziemców zamieszkałych na naszym terenie, inaczej zaś do mał-żeństw zawieranych za granicą przez cudzoziemców przejściowo u nas przebywających”¹³². W podobnym duchu wypowiada się K. Pietrzykow-ski, oceniając zasadność zastosowania klauzuli porządku publicznego w sytuacji, w której nupturienci zawierający związek małżeński w ob-cym urzędzie konsularnym działająob-cym w Polsce spełnili wprawdzie wszystkie wymagania stawiane przez ich legem patriae, ale naruszy-li podstawowe zasady porządku polskiego. Otóż zdaniem tego autora ewentualna interwencja ordre public¹³³ w takim przypadku byłaby uzależniona właśnie od intensywności powiązania konkretnej spra-wy z polskim terytorium¹³⁴. Ocena możliwości wyrządzenia uszczerb-ku podstawowym zasadom polskiego porząduszczerb-ku prawnego wsuszczerb-kutek za-stosowania obcych norm prawnych uzależniona jest więc również od umiejscowienia danego stanu faktycznego względem naszego obszaru prawnego¹³⁵. Jeśli zatem więź łącząca daną parę partnerów z polskim terytorium państwowym ma luźny charakter, sięgnięcie po omawiany mechanizm w celu zapobieżenia wystąpieniu określonych, przewidzia-nych w obcym prawie skutków majątkowych zawarcia zarejestrowane-go związku partnerskiezarejestrowane-go należy uznać za nieuzasadnione. Stanowisko to wydaje się pozostawać w zgodzie z zasadą równoważności systemów prawnych oraz sprzyjać poszanowaniu uzasadnionych oczekiwań stron.

Skłonność do posłużenia się klauzulą porządku publicznego będzie na-tomiast z pewnością o wiele silniejsza w przypadku osób silnie związa-nych z naszym terytorium państwowym. Wydaje się jednak, że i w tego typu sytuacjach — ze względu na opisany już indyferentny aksjologicz-nie charakter omawianej sfery wspólnego życia — trudno będzie wska-zać konkretny uszczerbek, jaki mógłby zostać wyrządzony w polskim porządku prawnym wskutek dojścia do głosu przepisów określających skutki majątkowe wstąpienia w zarejestrowany związek partnerski.

Trzeba przy tym pamiętać, że zastosowanie klauzuli nigdy nie jest au-tomatyczne i pewne¹³⁶. Decyzja o sięgnięciu po ten mechanizm lub też o uznaniu, że powołanie się na ordre public nie znajduje uzasadnienia, winna bowiem stanowić wynik uwzględnienia okoliczności danej

spra-132 M. S ośn ia k, w: M. S ośniak, B. Walaszek, E. Wierzbowsk i: Międzynaro-dowe prawo rodzinne. Wrocław 1969, s. 38.

133 Autor ten podkreśla, że unieważnienie lub ustalenie nieistnienia małżeństwa konsularnego z powołaniem się na klauzulę porządku publicznego w zasadzie nie powin-no być dopuszczalne.

134 K. P ietrzykowsk i: Zawarcie małżeństwa i przesłanki jego ważności w prawie międzynarodowym prywatnym. Warszawa 1985, s. 98.

135 Zob. G. Kessler: Les partenariats…, s. 218.

136 M. P ilich: Związki quasi -małżeńskie…, s. 84 i nast.; zob. też K. -Kurluta, M. Stus: Stosowanie klauzuli…, s. 227 i nast.

115

O poszukiwaniu prawa właściwego do oceny spraw majątkowych…

wy i oceny, do jakich skutków doprowadzi zastosowanie w owej sprawie wskazanych przez normę kolizyjną przepisów prawa obcego¹³⁷.

Konkluzja

Podsumowując powyższe wywody, należy stwierdzić, że na tle pol-skiego prawa prywatnego międzynarodowego najbardziej trafnym roz-wiązaniem pozwalającym na odnalezienie prawa właściwego do oce-ny stosunków majątkowych między partnerami z zarejestrowanego związku wydaje się zastosowanie art. 67 p.p.m. i wyprowadzenie z jego treści reguły kolizyjnej, w świetle której decydującym kryterium bę-dzie to, w imieniu jakiego państwa działał organ dokonujący rejestra-cji związku. Konieczne jest jednak przy tym podkreślenie, że statut wskazany za pomocą owej reguły winien obejmować swym zakresem jak najszersze spektrum zagadnień wpisujących się w problematykę za-rejestrowanego związku partnerskiego, stanowiąc statut, który można by określać mianem statutu zarejestrowanego związku partnerskiego.

Niemniej kwestie dotyczące sytuacji prawnej pozostałej przy życiu stro-ny związku czy też obowiązków alimentacyjstro-nych wiążących się ze sta-tusem partnera, powinny podlegać ocenie według prawa wskazanego przez normy kolizyjne miarodajne odpowiednio: dla spraw spadkowych oraz alimentacji.

Na etapie stosowania prawa właściwego, a w szczególności przy po-dejmowaniu decyzji o wykorzystaniu klauzuli porządku publicznego należy zaś mieć na uwadze, że nie bez znaczenia jest w tej materii in-tensywność powiązania konkretnej sprawy z polskim terytorium, oraz że interwencja ordre public nigdy nie powinna następować w sposób automatyczny.

137 Zob. M. Pazdan: Prawo prywatne…, s. 74. O tym, że zagadnienia sprzeczności zastosowania obcego prawa z naszym porządkiem publicznym nie da się rozstrzygnąć jakąś jedną zasadą czy zespołem zasad oraz o tym, że zagadnienie to musi być badane ad casum pisał również M. Sośniak. Zob. M. S ośniak: Z problematyki klazuli porządku publicznego w prawie prywatnym międzynarodowym. „Zeszyty Prawnicze” PAN 1960, nr 1, s. 83; Idem: Klauzula porządku publicznego w prawie prywatnym międzynarodo-wym. Warszawa 1961, s. 190. Zob. też M. P ilich: Opinia prawna w sprawie konstytucyj-ności ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. — Prawo prywatne międzynarodowe (druk senacki nr 1111), s. 14. Dostępny na stronie: http://ww2.senat.pl/k7/dok/opinia/2011/oe -168.pdf.