Stefan Moysa
"Christliche Hoffnung und
menschlicher Fortschritt : die
politische Theologie von J. B. Metz als
theologische Begründung
gesellschaftlicher Verantwortung des
Christen", Gerhardt Bauer, Mainz
1976 : [recenzja]
Collectanea Theologica 47/3, 192-193
1 9 2 .REC EN ZJE
i teologii. T ra n sc e n d e n ta ln y m dośw iadczeniem n a z y w a w ięc R a h n e r św ia dom ość podm iotu, k tó ra w sposób nie tem aty czn y d an a je st w każdym akcie poznaw czym i o tw arto ść tej św iadom ości n a ca łą rzeczyw istość. To dośw iadczenie zo staje ta k nazw an e, gdyż p rze k ra c z a w szelkie przedm ioty i k a te g o rie oraz należy do s tr u k tu r y poznającego, podm iotu. Całą tę s tru k tu r ę n ato m ia st nazyw a R a h n e r tra n sc e n d e n c ją , a dotyczy ona nie ty lk o podm iotu poznającego, ale w szelkiej rzeczyw istości, o ile może być przez te n pod m io t poznana.
M otyw dośw iadczenia tra n sc en d e n tn e g o p o w ra ca n a poszczególnych e t a pach, w k tó ry c h R a h n e . r ko lejn o an a liz u je p o słannictw o chrześcijańskie. Z achodzi ono w każdym p o znaniu Boga, gdyż człow iek je st zdany na a b so lu tn ą ta jem n icę i to stanow i jego trw a łą w łasność, ja k m ów i a u to r, rzeczy w istość eg z y ste n cja ln ą (E x iste n tia l). Z aprzeczenie tej zależności, a w ięc grzech, w pew ien sposób g ru n tu je rów nież w p rzeżyciu tra n sc e n d e n ta ln y m , gdyż um ożliw ia go w olność i odpow iedzialność człow ieka. D alej p rzedstaw ia, au to r sposób, w ja k im sam oudzielanie się Boga przez ła sk ę je st w yniesieniem n a d przyrodzonym jego tran sc en d e n ta ln o ści.
P ew nym w y m ia re m tran sc e n d e n ta ln o śc i tegoż człow ieka je st rów nież h isto ria , przy czym w tym w y m iarze d o konuje się h isto ria zbaw ienia. R a h n e r u tożsam ia ją do pew nego stopnia z h isto rią św iata, w n iej bow iem zbaw ienie je st ofiaro w an e człowiekowi.
Dużo m iejsca pośw ięca a u to r tra n sc e n d e n ta ln e j chrystologii. W yprow adza ją z p rze k o n an ia człow ieka, że a b so lu tn a ta je m n ic a , n a k tó rą je s t zdany, po zo staje ta je m n ic ą n ad a ją c ą sens życiu, w p ew ien sposób osiągalną, ukazu-, jącą się w historii. P o tra fi ona przezw yciężyć zagrożenie człow ieka płynące z sam ej jego wolności.
K ościół w reszcie je st rzeczyw istością w y n ik ając ą z< tego, że relig ijn e przeżycie człow ieka i ch rz eśc ija ń stw o p o trz e b u ją w ym iaru, społecznego i in sty tu cjo n aliz ac ji. ■ Bieg m yśli a u to ra kończą ro zw ażania o eschatologii, k tó re j obecność w idzi już w życiu teraźniejszym . W te n sposób eschatologia to rów nież podstaw ow y w y m iar ch rz eśc ija ń stw a, k tó re ze sw ej isto ty m usi być trw ałe.
| T en k ró tk i szkic, choć n ieu ch ro n n ie u p rasz cz a m yśl au to ra , d aje może : pew ne pojęcie o tym , ja k p rag n ie on p rzedstaw ić' posłannictw o E w angelii w form ie odpow iedzi na najgłębsze p rag n ie n ia i p otrzeby człow ieka. S taw ia się czasem za rzu t autorow i, że przez sw oją m etodę tra n sc e n d e n ta ln ą zapo m in a o w olności, suw eren n o ści i darm ow ej in te rw e n c ji Bożej, k tó r a leży u po d staw ch rześcijań stw a. R a h n e r oczywiście pro b lem zna dobrze i n a tego ro d za ju za rzu ty w ielo k ro tn ie w całej sw ojej tw órczości odpow iada. N ie m ożem y w chodzić .w tę zaw iłą p ro b lem aty k ę. Zaw sze je st ła tw ie j sta w iać tru d n o ści niż stw orzyć now ą, k o n se k w e n tn ą i o d p o w iad a ją cą n a pew n e z a p o trzeb o w an ia koncepcję. N ie da się zaprzeczyć, że przy w szystkich b ra k a c h R ahnerow skiego system u, a u to r tra f ia w jak iś isto tn y n e rw w spółczesności. D latego jego m yśl na pew no służy E w angelii w dzisiejszym świecie.
ks. S te fa n Moysa. S J > W arszaw a.
G e rh a rd t BAUER, C hristliche H o ffn u n g u n d m ensch lich er F o rtsch ritt. Die
politische T heologie vo n J.B. M etz als theologische B egründung g ese llsc h a ft licher V era n tw o rtu n g des C h riste n , M ainz 1976, M a tth ia s-G rü n e w a ld -V e rla g ,
's. 324.
P ro b le m ta k zw anej „teologii p o lity cz n ej” w ysu n ięty przez J. B. M e t z ä | wy woły w ał do n ie d aw n a duże za in te re so w an ie teologów. Pom im o, że sam :M e t z n apisał stosunkow o .n ie w ie le ,: u ja w n ił je d n a k m yśl bardzo konsekw
en-R E C E N Z J E
193
tn ą , k tó r a sta ła się przedm iotem k r y ty k i om ów ień w ielo k ro tn ie p rz e ra s ta ją cych oo do o b jętości o ry g in aln e dzieło a u to ra . K siążka recenzow ana je st pierw szym całościow ym u jęciem tw órczości M e t z a, u w y d atn iają cy m jego zasadnicze założenia i p ersp e k ty w y . B a u e r czyni to w ie rn ie i s y s te m atycznie, p rze d sta w ia ją c zarów no genezę poszczególnych problem ów ja k też d y sk u sje z nim i zw iązane. Sam za jm u je stanow isko dopiero na końcu k siążk i i to w sposób zwięzły, ta k że cały n a c isk położony jest na p re z e n ta cję M e t z a. P rz e d sta w ia w ięc n a jp ie rw teologię p o lityczną jako h e rm e n e u ty kę. F a k t, że się je st ch rześcijan in em i ponosi się odpow iedzialność za św iat, zostaje w te j teologii u sy tu o w a n y nie z p u n k tu w idzenia zaistniałego w przeszłości W cielenia, ale ze w zględu na eschatologiczną przyszłość. Ten fa k t w ięc m a się sta le sp raw d za ć w pielg rzy m o w an iu do ostatecznego K ró le stw a i to sp raw d zać w jedności te o rii i p ra k ty k i, czyli w ta k zw anej przez M e t z. a o rto p ra k ty e e.
Co się tyczy treśc i teologii p o litycznej, należy zauw ażyć, że nie je st ona teologią „ re g io n aln ą”, a w ięc p ró b ą teologicznego o k re śle n ia jakiegoś o bszaru rzeczyw istości, w tym w y p ad k u polityki. W m y śli M e t z a m a ona być w y m ia rem p rze n ik ają cy m ca łą teologię i p rze ciw d ziała jąc y m różnym tendencjom , k tó re by chciały ją uw ażać za sfe rę in d y w id u a ln ą i p ry w a tn ą . Z arzu ty o ta k ą „ p ry w a ty z a c ję ” k ie ru je M e t z pod ad re sem teologii eg zy ste n cja ln e j, p erso n a - listycznej czy też an tropologii teologicznej.
D wie k ateg o rie w y d ają się dla teologii politycznej zasadnicze: przyszłość i „w y zw alająca pam ięć o k rzy ż u i śm ierci J e z u sa ”. P ierw szą k ateg o rię o k reśla Bóg, jakiego p rze d staw ia przede w szy stk im K sięga W yjścia, a więc Bóg jako cel p ielgrzym ow ania człow ieka:, „Bóg przed n a m i”. Ale p ielgrzym ow anie ku eschatologii może się dokonyw ać je d y n ie w pam ięci o k rzy ż u Jezusow ym , dzięki k tó re m u człow iek zo staje w yzw olony.
Te k a te g o rie teologiczne m uszą się sp raw d zić w zaangażow aniu dla do b ra człow ieka. O dbyw a się ono w stały m n apięciu m iędzy ty m co zostało już dokonane, a ty m co jeszcze m a nadejść. D okonały się już w cielenie i krzyż w yzw alające człow ieka, ale re a liz a c ja tego w yzw olenia pozostała jeszcze niespełniona i spełnia się w ru c h u k u eschatologii. O dkupienie przez k rzyż m a się p rze jaw ia ć w p ra c y dla u w olnienia człow ieka. S tąd p rz y słu gujące chrześcijanom p ra w o do k ry ty k i stosunków społecznych, k tó re się w yzw oleniu p rzeciw staw iają.
B a u e r w y k az u je jasno, iż m im o licznych tru d n o ści, ja k im i obciążona jest teologia polityczna, w niosła o n a do K ościoła trw a ły w kład. P rz eja w ia się on m iędzy innym i w tym , że u św ia d am ia ch rz eśc ija n o m lep iej ich o d p o w iedzialność za św iat i d aje teologiczne m o ty w acje d la d ziałania w miłości.
ks. S te fa n M oysa S J, W a rsza w a ,
T heologie im E n tsteh en . B eiträge z u m ö k u m e n isc h en G espräch im S p a n n u n g s fe ld kirch lich e r S itu a tio n e n , wyd. L u k as V i s c h e r, M ünchen 1976, Chr. K aiser V erlag, s. 144.
Teologię dzisiejszą c h a ra k te ry z u je m iędzy in n y m i niepokój i n ie jed n o litość zarów no w sta w ia n iu problem ów , ja k też w p o szukiw aniu rozw iązań. Jeszcze b ard z iej n iż k ato lic k iej, tyczy się to teologii p ro testan c k iej, k tó ra nie u zn a je nadrzędnego a u to ry te tu poza P ism e m Ś w iętym . T en niepokój o d zw ie r ciedlają w znacznej m ierze p ra c e teologów należących do oddziału W iara i U strój przy Ś w iatow ej R adzie K ościołów, sk ła d ające się na recenzow aną książkę. P o w stały one jako w y n ik stu d iu m n ad te m atem N a d zieja , która
