Janusz Królikowski
"Początki doktryny chrześcijańskiej",
John N. D. Kelly, tł. Julia Mrukówna,
Warszawa 1988 : [recenzja]
Collectanea Theologica 59/3, 183-184
John N. D. K ELL Y, P o c z ą t k i d o k t r y n y c h r z e ś c ij a ń s k ie j , p rzekład Ju lia M r u - k ó w n a , W arszaw a 1988, In sty tu t W y d a w n iczy P a x , s. 436.
T eologia p otrzebuje, ja k żadna inna d y scyp lin a, b ad an ia sw o jeg o ro zw o ju; szczeg ó ln ie p otrzeb u je b ad an ia tego rozw oju w ep oce p a try sty czn ej, gdyż m ądrość tam tej ep ok i teo lo g iczn ej jest n iezrów n an a i m a nam jeszcze w iele do p rzek azan ia. C ieszy w ię c , że o trzy m a liśm y tłu m a czen ie p ięk n eg o dzieła J. K e ily ’ego, w k tó ry m o m a w ia o n rozw ój d ok tryn y ch rześcija ń sk iej u O j c ó w K ościoła. T reścią P o c z ą t k ó w d o k t r y n y c h r z e ś c i j a ń s k i e j je s t sy n teza te o logii p a try sty czn ej. A u tor p rezen tu je teo lo g ię K ościoła starożytn ego, p rzem a w ia ją cą p rzez n ajb ard ziej rep r e z e n ta ty w n y c h jego O jców . P rezen ta cja ta o d b y w a się w p o d w ójn ej p ersp ek ty w ie: h istoryczn ej i g eograficzn ej, ła tw o do strzeg a ln ej w stru k tu rze dzieła.
W części p ierw szej (W stęp) J. K e lly o m a w ia b lo k za g a d n ień p o d sta w o w y ch dla badania rozw oju teo lo g ii w o k resie p a try sty czn y m , a w ię c jej środ ow isk o h isto ry czn o -lite ra ck ie (judaizm , r elig ijn o ść C esa rstw a R zym sk iego, filo zo fia g reck o -rzy m sk a , n eop laton izm , gn ostycyzm ), prob lem P ism a Ś w ię te g o i T ra d ycji, tj. stosu n k u m ięd zy n im i ja k w id z ie li go O jcow ie, oraz p rob lem sp o j rzen ia n a sam o P ism o Ś w ię te (kanon, n a tch n ien ie, jed n ość dw u T esta m en tó w , in terp retacja).
W części drugiej (T eolo gia p r z e d n i c e j s k a ) otrzy m u jem y zarys najb ard ziej p ierw o tn eg o rozw oju p raw d d ok tryn y ch rześcija ń sk iej. A utor p rzed sta w ia k szta łto w a n ie się n a u k i o T rójcy Ś w ię te j u O jców ap ostolsk ich , p ierw szy ch a p o lo g etó w i Ireneusza, k tó ry d ał p ie r w sz y sy n tety czn y w y k ła d tej nauki; k o n cen tru je się jed n a k n a p rzed sta w ien iu k szta łto w a n ia się tej n a u k i w w ie ku trzecim , n a k tó ry m z a w a ż y li H ip o lit i T ertu lia n n a Z achodzie oraz K lem en s i O rygen es na W schodzie. W ok resie p rzed n icejsk im n arodziła się ró w n ież ch ry sto lo g ia i jej p o d sta w o w y p rob lem o k reślen ia stosu n k u p ie r w ia stk a b o s k ie go i lu d zk iego w C h rystu sie. D o n a d a n ia ro zw o jo w i ch ry sto lo g ii w ła śc iw e g o k ieru n k u p r zy czy n ili się ap ologeci, Iren eu sz i szk oła a lek sa n d ry jsk a n a czele z K lem en sem i O rygen esem . W ty m p ierw szy m o k resie teo lo g ii p atrystyczn ej n ie zabrakło ta k że r e fle k s ji nad czło w ie k iem i jego o d k u p ien iem , b y ł to czas ro zw ija n ia sw o iste j an trop ologii soteriologiczn ej, w k tórej n a leży p od k reślić zach od n ią n au k ę o r e k a p itu la c ji i w sch o d n i m isty c y z m so terio lo g iczn y (C h rys tu s p row ad zi czło w ie k a do m iłości). N ie zab rak ło w ty m o k resie r e fle k s ji nad „w sp óln otą c h rześcija ń sk ą ” oraz jej ży cie m sk o n cen tro w a n y m w o k ó ł sa k r a m en tów .
C zęść trzecia (O d N ic e i do Ch alcedon u ) p rzyn osi nam przede w szy stk im sy n tezę c h ry sto lo g ii z n ajb ard ziej b u rzliw eg o w jej h isto rii etap u rozw oju. O b ejm u je ta sy n teza „kryzys n ic e jsk i”, cz y li ok res od w y stą p ie n ia A riusza do soboru w N icei i jego k o n sek w en cji, zw ra ca ją c osobną u w a g ę n a osobę A tan azego — teo lo g a N icei. K o lejn y krok w k ieru n k u p o g łęb ien ia dogm atu ch rystologiczn ego n a stą p ił w w iek u czw artym , a b y ł on z w ią za n y z w y s tą p ie n iem A p olin arego z L aod ycei, k tó ry u trzy m y w a ł, że w J ezu sie druga osoba boska, Logos, za jęła m iejsce d u ch ow ej części d u szy Jezusa, chcąc w te n sp o sób w y a k cen to w a ć b osk ość Jezu sa C hrystusa. R eak cja n a stą p iła ze strony G rzegorza z N azjan zu , G rzegorza z N y ssy , D iodora z T arsu i T eodora z M opsu- estii; choć n ie za w sze ich w y stą p ien ia b y ły w p ełn i pop raw n e teologiczn ie. K o lejn y tru d n y eta p w d zieja ch ch ry sto lo g ii n a stą p ił w ra z z w y stą p ie n ie m N esto riu sza n au czającego o „m oralnej” jed n o ści L ogosu z czło w ie k iem , na k tóre o d p o w ied zią sta ł się Sobór E fesk i, k tórem u p rzew o d n iczy ł C yryl z A le k san d rii oraz z n ieco p ó źn iejszy m w y stą p ien iem E u tych esa, nau czającego o jed n ej natu rze C hrystu sa (czło w ieczeń stw o zostało p och łon ięte przez boskość), na k tó re reak cją b y ł Sobór C h alced oń sk i (Leon W ielki), k tóry p rzy czy n ił się do r o zw ią za n ia p roblem u ch rystologicznego.
J. K e lly zw raca w tej części u w a g ę ta k że na d alsze k sz ta łto w a n ie się w tym czasie p raw d y o T rójcy Ś w ię te j, ze szczeg ó ln y m u w zg lęd n ien iem w N iej „ m iejsca ” D ucha Ś w ięteg o , w co d ecyd u jący w k ła d w n ie śli A tanazy, G rzegorz
z N azjanzu, B a z y li W ielk i, G rzegorz z N y ssy n a W schodzie, a n a Z achodzie A u gu styn . C zęść trzecia om a w ia n eg o d zieła p rzy n o si ta k że rela c ję o k sz ta łto w a n iu się w d ok tryn ie ch rześcija ń sk iej n a u k i o czło w iek u u p a d ły m i o ła sce B ożej, k tórej p u n k tem k u lm in a cy jn y m b y ł spór A u g u sty n a z P ela g iu szëm , przy o k a zji k tórego sk o n k rety zo w a ły się ch rześcija ń sk ie p ra w d y o grzechu p ie r w o rod n ym , o ła sc e i o przezn aczen iu . C zęść ta p rzy n o si ta k że h istorię dalszego ro zw o ju so terio lo g ii z w y a k c e n to w a n ie m w n im p o zy cji A tan azego i A u g u sty n a oraz ek lezjo lo g ii w raz z za g a d n ien iem p rym atu rzy m sk ieg o i sa k ra m en - tologii.
C zęść czw arta (Z a k o ń czen ie) za w iera w y k ła d n iek tó ry ch za g a d n ień e s c h a to lo g ii w p ierw o tn y m c h rześcija ń stw ie oraz ob ecn ość w n im M aryi i św ięty ch . J. K e lly w sw o im op racow an iu z rezy g n o w a ł z in terp reta cji rozw oju d ok tr y n y ch rześcija ń sk iej, n a rzecz jak n a jw iern iejszeg o p rzek azan ia teo lo g ii K o ścio ła starożytn ego i w ty m tk w i g łó w n a siła jego o p racow an ia. D a je ono m o żliw o ść sp o tk a n ia się z O jcam i ży w y m i, k tó rzy ta k często gin ą w m orzu p rzeg a d a n y ch o b ja śn ień . C ałe o p ra co w a n ie op atrzon e jest b ogatą b ib lio g ra fią i in d ek sa m i, k tóre czyn ią je d oskonałą p om ocą w p ozn aw an iu teo lo g ii p ie r w o tn eg o K ościoła.
P o c z ą t k i d o k t r y n y c h r z e ś c i j a ń s k i e j J. K e lly ’ego z p ew n o ścią będą, w ie lk im
u b o g a cen iem k u ltu ry w ia r y w P o lsce, k tóra do tej pory n ie zn ała podobnego o p racow an ia a n i rodzim ego, an i tłum aczon ego. L ek tu rę o m a w ia n eg o d zieła m ożn a p o lecić k a żd em u a u ten ty czn ie ży ją cem u teo lo g ią i jej h isto rią oraz k ażd em u szu k ającem u w d ok tryn ie ch rześcija ń sk iej in sp ira cji do rea liza cji sw ej w ia ry .
ks. J a n u sz K r ó l i k o w s k i , G orlice
R E C E N Z J E
G ünter LA N C ZK O W SK I, W p r o w a d z e n i e do r e l i g i o z n a w s t w a (ty tu ł oryginału:
E in fü h r u n g in d ie R e li g io n s w i s s e n s c h a f t, D arm sta d t 1980). P rzeło ży ł i p o sło -
w ie m o p a trzy ł A n d rzej B r o n k SV D , W arszaw a 1986, V erb in u m , s. .163. L iteratu ra relig io zn a w cza w P o lsc e w zb o g a ciła się o n o w ą w a rto ścio w ą p ozycję, jaką sta n o w i — tłu m a czo n e z język a n iem ieck ieg o p rzez A n d rzeja B r o n k a SV D, a w y d a n e p rzez W y d a w n ictw o K s ię ż y W erb istó w V erbinum (W arszaw a 1'986) w n a k ła d z ie 10 000 egz. — W p r o w a d z e n i e do r e l i g i o z n a w s t w a G u n tera L a n c z k o w s k i e g o , p rofesora tego przed m iotu od 1960 roku w H eid elb ergu , autora liczn y ch p rac n a u k o w y ch . T y m sam ym , poza m . in. d a w n o już w y czerp a n y m W s t ę p e m do r e l i g i o z n a w s t w a (W arszaw a 1952,3 1962) Z ygm u n ta P o n i a t o w s k i e g o , czołow ego p o lsk ieg o r e lig io zn a w cy m a r k s i sto w sk ieg o , zarysem relig io z n a w stw a W i e lk i N ie z n a n y (P łock 1977,2 1983) ks. L e cha G r a b o w s k i e g o , rozd ziałem I-sz y m zarysu filo z o fii r e lig ii C z ł o w i e k
i relig ia (L ublin 1977,3 1984) Z ofii J. Z d y b i c k i e j z K U L , n o szą cy m t y
tuł: Filozofia relig ii — n a u k i relig iolo giczne, a k r eślą cy m d zieje i ch a ra k te ry sty k ę ty c h d w ó ch d zied zin n a u k o w ej w ie d z y o relig ii, oraz poza d w om a sk ry p ta m i T adeusza M a r g u l a dla stu d en tó w U J: W s t ę p do r e l i g i o z n a w s t w a
e m p i r y c z n e g o . C zęść I (K rak ów 1973/74) i M e t o d y i k ie r u n k i w b adan iach n a d re l ig i a m i (K rak ów 1983), czy teln ik p o lsk i otrzy m u je do rąk k siążk ę, która
w p rzystęp n y sposób w p ro w a d za go w p rob lem atyk ę r e lig io z n a w stw a w sp ó ł czesnego.
A utor d zieli n ied u żą k sią żk ę n a d ziew ięć, sto su n k o w o k rótk ich , rozd zia lik ó w . Z aczyna ją od (I) u k a za n ia a k tu aln ego zn a czen ia r e lig io z n a w stw a dla pozn an ia liczn y ch i różn orod n ych fo rm p rzeja w ia n ia się r e lig ii w czasach m in io n y ch i w sp ó łczesn y ch , a zw ła szcza d la p ozn an ia roli, jaką dziś od gryw ają w św ie c ie p rzeży w a ją ce sw ó j ren esa n s w ie lk ie r e lig ie oraz tzw . re lig ie n o w e, k tórych d ziałaln ość (kontrm isja) i p e w n e p o d o b ień stw a z ch rześcija ń stw em sta ły się p ra w d ziw y m szo k iem dla coraz szerszy ch w a r s tw sp o łeczeń stw a eu rop ejsk iego (s. 9— 28). Z k o lei (II) p rzed sta w ia on przed m iot badań: r e li
