Waldemar Chrostowski
"Kalendarium der Ereignisse im
Konzentrationslager
Auschwitz-Birkenau 1939-1945",
Danuta Czech, Reinbek bei Hamburg
1989 : [recenzja]
Collectanea Theologica 62/2, 187-190
u z u p e łn ia ją c y c h (n o ty b io g r a fic z n e u c z e stn ik ó w se m in a r iu m , in d e k s m ie js c b ib lijn y c h ), a ż p o m o z o ln e o p r a c o w y w a n ie e d y to r sk ie t a k o b sz e rn e g o i p r z e d e w sz y st k im t a k g łę b o k o z r ó ż n ic o w a n e g o z b io r u te k stó w .
B a r d z o u d a n y t y t u ł to m u sy m b o lic z n ie z a p o w ia d a je g o z a w a r t o ś ć ; sw o iś c ie o b w ie sz c z a , j a k w ie le z m ie n iło się w e w z a je m n y c h sp o jr z e n ia c h o b u r e lig ii; s ię g a d o K s i ę g i M a la c h ia sz a , a le te ż w p r o w a d z a j a k g d y b y d a le k ie e ch o z a w o ła n ia z C la ir v a u x . W y m ien io n e d a lsz e to m y s e r ii (p ie rw sz y m b y ł Ż y d z i i j u d a i z m w d o k u m e n t a c h K o ś c i o ł a i n a u c z a n iu J a n a P a w ł a I I (1965—1989), o m ó w io n y n a ty c h ła m a c h 61/1991, z. 3, s. 191) — m a t e r ia ły z p r z e p r o w a d z o n e g o w 1988 r. c h r z e ś- c ija ń sk o - ż y d o w s k ie g o k o lo k w iu m te o lo g ic z n e g o w K r a k o w ie - T y ń c u o r a z g ło śn y T r a k t a t o Ż y d a c h M u ss n e r a — p o z w a la ją ju ż u z n a ć j ą z a in ic ja t y w ę n ie z w y k le p o ż y te c z n ą z w ła sz c z a w ty c h la t a c h u n a s w c ią ż j a k o ś „ ju d a is t y c z n ie o b o la ły c h ” . P r z y c z y n ia s ię o n a do w y t w a r z a n ia p o s t a w y e k u m e n ic z n e j w p ła sz c z y ź n ie w ie lo r e lig ijn e j, u m a c n ia o r ie n t a c ję d ia lo g o w ą ja k o „ z a c z y n te o lo g ic z n e g o d ia lo g u ” (sło w a k s. C h ro sto w sk ie g o ), p o b u d z a g o to w o ść do m ię - d z y r e lig ijn e g o w sp ó łż y c ia , p r z e ła m u je u tr w a lo n e z w ła sz c z a p o str o n ie c h r z e ś c ija ń s k i e j ste r e o ty p y . N ie o d z o w n a d la w y k ła d o w c ó w , k a z n o d z ie jó w i k a t e c h e tó w , a le p r z e c ie ż ró w n ie ż d la te o lo g ó w — o k a z u je s ię te ż p r z y d a t n a w o g ó le d la w sz y stk ic h z a in te r e so w a n y c h t ą p r o b le m a ty k ą „ st y k o w o - d ia lo - g o w ą ” : d la c h r z e ś c ija n , Ż y d ó w , in a c z e j w ie r z ą c y c h , a t a k ż e — d la b e z w y z n a n io w có w . M ic h a ł H o r o s z e w ic z , W a r s z a w a D a n u t a C Z E C H , K a l e n d a r i u m d e r E r e i g n i s s e im K o n z e n t r a t i o n s l a g e r A u s c h w i t z - B i r k e n a u 1939—1945, R o w o h lt V e r la g G m b H , R e in b e k b e i H a m b u rg , 1989, s. 1060.
Z o b fit o ś c ią lit e r a t u r y n a t e m a t S z o a h i o b o zó w m a so w e j z a g ła d y n ie id z ie w p a r z e rz e te ln e ro z e z n a n ie h isto ry c z n e i z n a jo m o ść fa k to g r a fic z n e j str o n y z b r o d n i d o k o n a n y c h p rz e z n a z istó w . B y w a , ż e d o ch o d z i d o w y n a tu rz e ń i n a d u ż y ć św ia d c z ą c y c h n ie ty lk o o z łe j w o li, le c z św ia d o m e j te n d e n c ji do z a k ła m y w a n ia h isto rii. M a rc in K u la w sp o m in a („ S p o t k a n ia ” , n r 5/9 2 , 5 I I 1992, s. 35), że w P o rto A lle g r e w B r a z y lii, g d z ie m ie s z k a w ie lu p o to m k ó w e m ig r a n tó w n ie m ie c k ic h , w id z ia ł „ o p u b lik o w a n e p r z e z lo k a ln ą f ir m ę w y d a w n ic z ą k s ią ż k i m ó w ią c e o « m ic ie » k o m ó r g a z o w y c h czy p o d n o sz ą c e k r z y w d y N ie m c ó w p o w o jn ie ” . U c z e stn ic z ą c w le c ie 1989 r. w m ię d z y r e li- g ijn y m s e m in a r iu m n a u k o w y m p r z e g lą d a łe m w b ib lio te c e S p e r t u s C o lle g e o f J u d a i c a w C h ic a g o p u b lik a c je , d r u k o w a n e n a w e t n a F ilip in a c h (!), w k t ó ry c h b e z c z e ln ie p is z e s ię o „ p o ls k ic h o b o z a c h k o n c e n tr a c y jn y c h ” a lb o t łu m a czy s ię ich u sy tu o w a n ie n a n a sz y c h z ie m ia c h „ z a s t a r z a ły m p o ls k im a n t y se m ity z m e m ” . N a jw ię c e j ig n o r a n c ji i z a fa łs z o w a ń d o ty cz y K L . A u s c h w it z - B ir k e n a u . W ielu m o ic h a m e r y k a ń s k ic h ro z m ó w c ó w n ie m ia ło (a lb o n ie c h c ia ło m ie ć ? ) p o ję c ia o ty m , ż e w A u sc h w itz b y li o sa d z e n i i m o r d o w a n i P o la c y , R o s ja n ie , C y g a n ie i w ię ź n io w ie in n y c h n a r o d o w o śc i. K o n t r o w e r s ja w o k ó ł k la s z t o r u k a r m e lita n e k w O św ię c im iu , e r y g o w a n e g o w p r z y le g a ją c y m do o b o zo w y ch m u r ó w b u d y n k u tzw . S t a r e g o T e a t r u , s ta n o w i je d e n z p r z e j a w ó w e r u p c ji b r a k u w ie d z y o ty m , c z y m n a p r a w d ę b y ł A u sc h w itz , co się w n im d z ia ło i j a k i e m a on z n a c z e n ie d la ró ż n y c h g r u p e tn ic z n y c h i r e li g ijn y c h . N a jp e ł n ie js z e ro z e z n a n ie n a t e m a t o k ro p n o śc i p o p e łn io n y c h w K L A u s c h w itz - B ir k e n a u p r z y n o si m o n u m e n ta ln a m o n o g r a fia D . C z e c h , d łu g o le t n ie j p r a c o w n ic y P a ń stw o w e g o M u z e u m w O św ię c im iu , z a ty t u ło w a n a K a l e n d a r i u m w y d a r z e ń w o b o z ie k o n c e n t r a c y jn y m A u s c h w i t z - B i r k e n a u 1939—1945.
K a le n d a r iu m p o w s ta w a ło w k r ó tc e p o o sw o b o d z e n iu o b o zu i z a k o ń c z e n iu W ojny, co p o z w o liło u c h ro n ić o d z a p o m n ie n ia i p r z e in a c z e ń w ie le b e z c e n n y c h
i n f o r m a c ji i ze z n a ń ś w ia d k ó w z b ro d n i. P ie r w s z y r a z w ję z y k u p o ls k im u k a z a ło s ię d r u k ie m w la t a c h 1958— 63 n a ła m a c h w y d a w a n y c h p r z e z M u zeu m „ Z e sz y tó w O św ię c im sk ic h ” o r a z w n ie m ie c k o ję z y c z n e j w e r s ji te g o ż p e r io d y k u w la t a c h 1954— 64. O d t e g o c z a s u z g ro m a d z o n e d a n e b y ły sy ste m a ty c z n ie o p r a c o w y w a n e , w e r y fik o w a n e , u z u p e łn ia n e i ro z b u d o w y w a n e , w c z y m p o m o c ą słu ż y ły z a ró w n o s p e c ja list y c z n e in s t y tu c je z a jm u ją c e się z a b e z p ie c z a n ie m d o k u m e n ta c ji o b o zó w z a g ła d y , j a k i o so b y p r y w a tn e . W y k o rz y sta n o ró w n ie ż r o z m a ite k o n ta k ty i ró ż n o ro d n e f o r m y u p a m ię tn ia n ia m a r ty r o lo g ii j a k p a m ię tn ik i, w sp o m n ie n ia , z e z n a n ia s k ł a d a n e p o d c z a s p r o c e só w są d o w y c h , listy , z d ję c ia , f ilm y itd . T e n o lb r z y m i m a t e r ia ł p o z w o lił n a stw o r z e n ie w ia r y g o d n e g o i w sz e c h stro n n e g o o p isu f a k to g r a fic z n e g o , k t ó r y p o w in ie n b y ć p u n k te m w y j ś c ia w sz e lk ie j r e f l e k s ji n a d A u sc h w itz .
N a p is a n ie k r o n ik i w y d a r z e ń w K L A u sc h w it z - B ir k e n a u b y ło z a d a n ie m b a r d z o tru d n y m . N ie ty lk o d la te g o , że p o n a d m ilio n lu d z i p o n io sło m ę c z e ń sk ą ś m ie r ć i w ż a d e n sp o só b n ie m o ż e d a ć w y r a z u g e h e n n ie , j a k a s t a ł a s ię ich u d z ia łe m , le cz i z te g o w z g lę d u , ż e p r z e d o sw o b o d z e n ie m o b o zu je g o n ie m ie c k a z a ło g a p o d ję ła z a k r o jo n e n a s z e r o k ą s k a łę n isz c z e n ie o b o z o w e j d o k u m e n t a c ji i m a te r ia ln y c h d o w o d ó w z b ro d n i. W le c ie 1944 r. n isz c z o n o w y k a z y z n a z w is k a m i Ż y d ó w k ie r o w a n y c h d o k o m ó r g a z o w y c h A u sc h w itz II, c z y li B ir k e n a u . D r u g a f a z a n isz c z e n ia a k t o b o zo w y ch n a s t ą p ił a w s ty c z n iu 1945 r. (w o js k a so w ie c k ie z a ję ł y o b ó z 27 I) w r a m a c h je g o e w a k u a c ji, k ie d y z a b ie r a n o w sz y stk o , c o k o lw ie k m o ż n a b y ło w y w ie ź ć do N ie m ie c , z a ś c a łą r e s z t ę n isz czo n o . O s t a t n ia f a z a z a c ie r a n ia ś la d ó w m ia ła m ie js c e p o o sw o b o d z e n iu ob o zu . S p o r ą c z ę ść p r z e ję t e j d o k u m e n ta c ji w y w ie z io n o do Z w ią z k u S o w ie c k ie g o i b y ł a o n a c a łk o w ic ie n ie d o s tę p n a h isto ry k o m p o lsk im . A le i t a k n ie m o ż n a b y ło z a tr z e ć a n i z n isz c z y ć w sz y stk ie g o . N ie z a b r a k ło lu d z i, k tó r z y z n a r a ż e n ie m ż y c ia — je sz c z e w o k r e sie is tn ie n ia i fu n k c jo n o w a n ia o b o zu — u k r y w a li d o k u m e n ty , w y k r a d a ją c je , k o p iu ją c , w y n o sz ą c z a d r u ty itp . P ie r w sz e w y s iłk i z m ie r z a ją c e d o z a b e z p ie c z e n ia d o w o d ó w z b r o d n i p o d ję t o w o s t a t n ich m ie s ią c a c h w o jn y , a n a s iliły s ię on e tu ż p o j e j z a k o ń c z e n iu . 2 lip c a 1947 r. s e jm R P u c h w a lił u s ta w ę o z a c h o w a n iu „ p o w sz e c z a s y ” te r e n ó w b . h itle r o w sk ie g o o b o zu k o n c e n t r a c y jn e g o A u sc h w it z - B ir k e n a u w O św ię c i m iu i z a p o w ie d z ia ł u tw o r z e n ie „ p a ń s t w o w e g o M u z e u m ” . W 1956 r. o k r e ślo n o g r a n ic e M u z e u m , o d p o w ia d a ją c e g r a n ic o m z c z a só w w o jn y i u sta lo n o s t r e f y k o n se r w a to r s k ie , z a ś w 1978 r. P a ń stw o w e M u z e u m w O św ię c im iu z o sta ło w p is a n e n a L is t ę D z ie d z ic tw a Ś w ia t o w e g o U N E S C O . O b sz e r n ą m o n o g r a fię D . C z e c h o tw ie r a k r ó t k ie sło w o w y d a w c y (s. 5— 6), W p r o w a d z e n ie (s. 7— 14), w k t ó r y m a u t o r k a p r z e d s ta w ia ź r ó d ła , ja k ie u w z g lę d n iła , o r a z z a s a d y k o r z y s t a n ia z n ich , o r a z P r z e d m o w a (s. 15— 22), k t ó r ą n a p is a ł p r o f. W a lte r L a q u e u r. Z w ię ź le o m a w ia się w n ie j d z ie je K L A u sc h w it z - B ir k e n a u , w s k a z u ją c n a r o z m ia r y i p o tw o rn o śc i lu d o b ó js tw a , ja k ie g o t a m d o k o n an o .
S a m o k a le n d a r iu m w y d a r z e ń m a , rz e c z ja s n a , u k ła d ch ro n o lo g icz n y . W sz y stk o , co m o ż n a b y ło u s ta lić , u p o r z ą d k o w a n o w k o le jn o ś c i la t. W o d n ie s ie n iu d o k a ż d e g o r o k u k r o n ik a w y d a r z e ń z o s t a ła p o p rz e d z o n a t r e ś c iw ą s y n t e z ą te g o , co w d a n y m r o k u s ię d o k o n a ło . K r o n ik a ro z p o c z y n a się o d d a ty 22 V I I I 1939 r., t j. od w y g ło sz o n e g o w O b e r s a ltz b e r g u p r z e m ó w ie n ia H itle r a do w y ż sz y c h d o w ó d c ó w W e h rm a c h tu . H it le r w te d y p o w ie d z ia ł: „ N a s z ą s iłą j e s t n a s z a sz y b k o ść i n a s z a b r u t a ln o ś ć . D ż in g is C h a n s p r a w ił ś m ie r ć m ilio n ó w k o b ie t i d z ieci, św ia d o m ie i z le k k im se rc e m . H is to r ia w id z i w n im je d y n ie w ie lk ie g o z a ło ż y c ie la p a ń s t w a ” . T a k ie s ą r a m y s k a z a n ia n a śm ie r ć p o lsk ic h k o b ie t i d z ie c i w c e lu p o sz e r z e n ia „ p r z e st r z e n i ż y c io w e j” (L e b e n s r a u m) N ie m ców . A u to r k a p r z e d s ta w ia sz c z e g ó ły a n t y p o ls k ie g o p r o g r a m u H it le r a (s. 23— 28), k t ó r y s t a ł s ię fu n d a m e n t e m t e r r o r u u r z e c z y w istn io n e g o n a jb r u t a ln i e j w o b o z a c h m a so w e j z a g ła d y . R o k 1940 j e s t p o d z ie lo n y n a d w ie c z ę śc i (s. 29— 69). N a jp ie r w o m a w ia s ię w y d a r z e n ia o d sty c z n ia d o k w ie tn ia . D o O św ię c im ia p r z y b y w a ły w te d y
k o m is je z z a d a n ie m o k r e ś le n ia m ie js c a n a o b ó z k o n c e n tr a c y jn y . 29 k w ie tn ia G lü c k s, in sp e k t o r o b o zó w k o n c e n tr a c y jn y c h , m ia n o w a ł R u d o lf a H ö s s a k o m e n d a n te m p r z y sz łe g o o b o zu A u sc h w itz , z a ś o f ic ja ln a n o m in a c ja n a s t ą p i ł a 4 m a ja . 20 m a ja 1940 r. p r z y b y ła do A u sc h w itz p ie r w s z a g r u p a w ię ź n ió w — 30 n ie m ie c k ic h k r y m in a listó w . Z n ic h m ia ł się r e k r u t o w a ć p e r so n e l k a p o , p o z b a w io n y w sz e lk ic h m o r a ln y c h sk r u p u łó w . W o k r e sie o d m a ja do g r u d n ia p o d ję t o k o n k r e tn e p r z e d się w z ię c ia o r g a n iz a c y jn e i b u d o w la n e . 14 V I p r z y w ie z io n o p ie r w s z ą g r u p ę w ię ź n ió w p o lsk ic h , 728 m ężcz y z n z T a r n o w a . O trz y m a li n u m e r y o b o zo w e 31— 758. 20 V I p r z y b y ł d r u g i t r a n s p o r t, lic z ą c y 313 p o ls k ic h w ię ź n ió w p o lity c z n y c h (n ry 759— 1071), w śr ó d k tó r y c h z n a jd o w a ł s ię m . in. K s a w e r y D u n ik o w sk i (n r 774). P o te m t r a n s p o r ty b y ły c o r a z cz ę stsz e . W je d n y m z n ich , k tó r y p r z y b y ł do A u sc h w itz 6 V II, z n a jd o w a ł się K a z im ie r z S m o le ń , p ó ź n ie jsz y d łu g o le tn i d y r e k to r P a ń stw o w e g o M u z e u m w O św ię c im iu , a u to r w ie lu p u b lik a c ji i k o n su lt a n t k a le n d a r iu m o p r a c o w a n e g o p r z e z D . C zech .
R o k 1941 z a jm u je w m o n o g r a fii w ię c e j m ie js c a (s. 71— 160). N a p ły w a ły k o le jn e t r a n s p o r t y w ię ź n ió w p o lsk ic h , g łó w n ie in te lig e n c ji, d u c h o w ie ń stw a i w ię ź n ió w p o lity c z n y c h , a p o a t a k u N ie m ie c n a Z w ią z e k S o w ie c k i (22 V I) ró w n ie ż t r a n s p o r t y je ń c ó w r o sy js k ic h , tr a k to w a n y c h ze sz c z e g ó ln y m o k r u cie ń stw e m . C h o c ia ż a u t o r k a s t a r a s ię o j a k n a jw ię k s z ą p r e c y z ję , n ie sp o só b u s ta lić d o k ła d n e j lic z b y d e p o r to w a n y c h i z a m ę c z o n y c h w t y m o k r e sie w o b o zie.
W r o k u 1942 n a s t ą p iło ro z sz e rz e n ie f u n k c ji K L A u sc h w itz (s.161— 370). P o k o n fe r e n c ji w W a n see (22 I 1942), n a k t ó r e j p o d ję to d e c y z ję o O sta te c z n y m R o z w ią z a n iu (E n d l ö s u n g) k w e s tii ż y d o w sk ie j, n a te r e n ie w si B r z e z in k a ro z p o c z ę ły się g o rą c z k o w e p r a c e n a d tw o r z e n ie m A u sc h w itz II, c z y li B i r k e n a u , o b m y śla n e g o g łó w n ie ja k o o b ó r m a so w e j z a g ła d y Ż y d ó w i C y g a n ó w . O sta tn i w ię z ie ń p rz y w ie z io n y 31 g r u d n ia t e g o r o k u o trz y m a ł n r o b o zo w y 85 264. W ty m c z a s ie z a c z ę to te ż p r z e p r o w a d z a ć s te r y liz a c ję i k a s t r a c ję , e k s p e r y m e n t u ją c n o w e s p o so b y e k s t e r m in a c ji „ p o d lu d z i” . N a jw ię c e j m ie js c a z a jm u je w m o n o g r a fii r o k 1943 (s. 371— 691). U k o ń czo n o b u d o w ę o b o zu w B ir k e n a u , t a k iż k o m p le k s A u sc h w it z - B ir k e n a u s p e ł n ia ł s w o je lu d o b ó jc z e z a d a n ia n a s k a lę „ p r z e m y s ło w ą ” . S t a ł s ię p rz e d e w sz y st k im m ie js c e m d e p o r ta c ji i z a g ła d y Ż y d ó w , p rz y w o ż o n y c h z ró ż n y ch k r a jó w o k u p o w a n e j E u r o p y . M ię d z y 22 m a r c a a 25 k w ie tn ia w y b u d o w a n o c z te ry k r e m a t o r ia i k o m o r y g a z o w e , w k tó r y c h m o r d o w a n o t y s ią c e lu d z i, w d u ż e j w ię k sz o śc i Ż y d ó w p rz y w o ż o n y c h z g e t t w B e lg ii, C z e c h o sło w a c ji, F r a n c ji, G r e c ji, H o la n d ii, Ju g o s ł a w ii, N ie m cze ch , P o lsc e i W łoszech . K lę s k a p o d S t a lin g r a d e m w z m o g ła w śc ie k ło ść n a z istó w . K a ż d y d z ie ń i k a ż d a g o d z in a p r z y n o siły t y s ią c e o fia r . A u sc h w itz n ie p r z e s t a ł b y ć z a r a z e m o b o zem p r a c y p r z y m u s o w e j i b e z p r e c e d e n so w e g o t e r r o r u , a t a k ż e m ie js c e m p r z e p r o w a d z a n ia p se u d o m e d y c z n y c h e k sp e r y m e n tó w .
L u d o b ó js tw o i t e r r o r s z a la ły w c ią g u 1944 r. (s. 693— 954). N a z iś c i r e a liz o w a li z z im n ą k r w ią p la n „ o c z y sz c z e n ia E u r o p y ” z Ż y d ó w . C i, k tó r y c h z a c h o w a n o p r z y ży ciu , s łu ż y li m a c h in ie w o je n n e j w f a b r y k a c h i p r z e z n ie w o ln ic z ą p r a c ę . W d r u g ie j p o ło w ie te g o r o k u N ie m c y c o r a z le p ie j z d a w a li so b ie s p r a w ę , że k lę s k a j e s t n ie u n ik n io n a , z a ś a lia n c i m ie li d o sk o n a łe r o z e z n a n ie o ty m , co n a p r a w d ę d z ia ło się w A u sc h w itz - B ir k e n a u . A le f a b r y k i śm ie r c i d z ia ła ły z n ie s ła b n ą c ą s iłą . W o bec p e r sp e k t y w y k lę s k i ro z p o c z ę to je d y n ie s y ste m a ty c z n e z a c ie r a n ie ś la d ó w zb ro d n i.
W 1945 r. h itle r o w s k i o b ó z z a g ła d y f u n k c jo n o w a ł p r z e z p r a w ie c z te ry ty g o d n ie (s. 955— 995). W ielu w ię ź n ió w e w a k u o w a n o w g łą b N ie m ie c , p o z o s t a li m a so w o g in ę li, sz e rz y ły s ię e p id e m ie i ś m ie r ć g ło d o w a . 27 s ty c z n ia n a t e r e n o b o zu w e sz ły w o js k a so w ie c k ie .
N a m a r g in e s ie w sz y stk ic h z a w a r t y c h w k a le n d a r iu m in fo r m a c ji p o d a n o ź r ó d ła , z k tó r y c h on e p o c h o d z ą . W a żn y m u z u p e łn ie n ie m j e s t m a t e r ia ł fo to g r a fic z n y , m a p y , sz k ic e , w y k r e s y itp . J e d y n e z a str z e ż e n ie , ja k ie m o ż n a z g ło
sić, d o ty cz y u m ie jsc o w ie n ia n ie k tó r y c h f o t o g r a fii. Z d a r z a się , źe z o sta ły z a m ie sz c z o n e d o ść p r z y p a d k o w o , co m o ż e w p r o w a d z a ć w b łą d . G r o z i to n p. w te d y , g d y o b o k k r o n ik i p ie r w sz y c h la t f u n k c jo n o w a n ia o b o zu p o ja w i a ją s ię z d ję c ia w y k o n a n e w o s t a tn ie j f a z ie je g o istn ie n ia , lu b g d y w śr ó d in fo r m a c ji d o ty c z ą c y c h A u sc h w itz I p o j a w i a j ą się f o t o g r a fie w y k o n a n e w B i r k e n a u . J e s t to je d y n e n ie d o p a tr z e n ie w y d a w c y , lecz u w a ż n y c z y te ln ik p o t r a f i so b ie z n im p o r a d z ić . K s ią ż k ę z a m y k a ją sz k ic e s y lw e te k sp r a w c ó w z b r o d n i, a u t o r s t w a C h . S c h i i d d e k o p f a (s. 999— 1020). Z n a la z ło się tu 46 n a z w is k z b r o d n ia rz y , o d H . A u m e ie r a p o d r. E . W ir th sa . N a s t ę p u je w y ja ś n ie n ie n a z w o b o z o w y c h (s. 1021— 1025), w y k a z sk r ó tó w (s. 1026— 1028), l is t a n ie m ie c k ic h s to p n i w o jsk o w y c h u ż y w a n y c h w S S i W e h rm a c h c ie (s. 1029), w y k a z lit e r a t u r y (s. 1030— 1039) i in d e k s o so b o w y (s. 1040— 1057). N ie sp o só b o p r a c o w a ć b a r d z ie j su m ie n n e j, s o lid n e j i d o k ła d n e j m o n o g r a fii. M o ż n a s ię je d n a k d o m y śla ć , że b ę d z ie o n a n a d a l r o z b u d o w y w a n a p r z y w y k o r z y st a n iu n o w y c h in f o r m a c ji, z d o b y w a n y c h z w ła sz c z a d z ię k i u p r z y stę p n ie n iu d o k u m e n ta c ji o b o z o w e j z n a jd u ją c e j s ię w M o sk w ie .
K a l e n d a r i u m w y d a r z e ń w o b o z ie k o n c e n t r a c y jn y m A u s c h w i t z - B i r k e n a u
to w s t r z ą s a ją c y d o k u m e n t. M a r a c ję p r o f. W. L a q u e u r z a m y k a ją c s w o j ą p r z e d m o w ę sło w a m i: „ K a le n d a r i u m n ie m o ż n a c z y ta ć t a k , j a k c z y ta się k a ż d ą in n ą k s ią ż k ę ” . J e s t to b o w ie m św ia d e c tw o n ie lu d z k ie j e p o k i, w y n a tu rz o n e j p o g a r d y d la c z ło w ie k a i n ie sły c h a n y c h zb ro d n i. T r z e b a p o stu lo w a ć j a k n a js z y b s z e tłu m a c z e n ie i w y d a n ie t e j k s ią ż k i w ję z y k u p o ls k im o r a z a n g ie ls k im i f r a n c u s k im . Z w ła sz c z a k o n ie c z n a je s t p u b lik a c ja a n g lo ję z y c z n a i n a le ż y się o n ią p o s t a r a ć z a w sz e lk ą cen ę.
k s . W a ld e m a r C h r o s t o w s k i , W a r s z a w a K a z im ie r z S M O L E Ń — T e r e s a S W I E B O C K A — ( + ) R e n a t a B O G U - S Ł A W S K A - S W I E B O C K A (w sp ó łp r.), A u s c h w it z — z b r o d n i a p r z e c iw k o lu d z k o ś c i, P a ń stw o w e M u z e u m O św ię c im - B r z e z in k a — K s i ą ż k a i W ied za — J u - g o s la v ija p u b lik , 1991, s. 292 + a n e k s w jęz. a n g ie lsk im . N a k ła d e m P a ń stw o w e g o M u z e u m w O św ię c im iu , w y d a w n ic tw a „ K s i ą ż k a i W ie d z a ” o r a z „ J u g o s l a v i j a p u b l i k ” u k a z a ła się n o w a e d y c ja a lb u m u A u s c h w it z — z b r o d n i a p r z e c i w k o l u d z k o ś c i, z a w ie r a ją c e g o d o k u m e n ta ln e f o t o g r a f ie z n a jw ię k s z e g o h itle r o w sk ie g o o b o zu z a g ła d y A u sc h w it z - B ir k e n a u . W e W p r o w a d z e n iu a u to r z y p r z e d s ta w ili g e n e z ę h itle r o w sk ic h ob ozó w k o n c e n tr a c y jn y c h , is to t ę tzw . w ię z ie n ia o c h ro n n e g o (S c h u t z h a f t), z a r y s h i s to r ii K L A u sc h w it z - B ir k e n a u w r a z z o m ó w ie n ie m f u n k c ji, k t ó r e t e n o b ó z p e łn ił, tz n . w la t a c h 1940— 45 — ja k o o b ó z k o n c e n tr a c y jn y , a je d n o c z e śn ie w la t a c h 1942— 44 ja k o n a jw ię k s z y o śro d e k z a g ła d y Ż y d ó w e u r o p e js k ic h .
A lb u m z a w ie r a m a t e r ia ł ik o n o g r a fic z n y p r z e c h o w y w a n y w z b io r a c h P a ń s tw o w e g o M u z e u m w O św ię c im iu . N a jb a r d z ie j isto tn e z n a c z e n ie m a ją fo to g r a f i e p o c h o d z ą c e z o k r e s u is tn ie n ia K L A u sc h w it z - B ir k e n a u i z o k r e s u b e z p o śr e d n io p o je g o w y z w o le n iu . E d y c ja u w z g lę d n ia r ó w n ie ż n a jn o w sz e „ n a b y t k i” , t j. f o t o g r a fie lo tn ic z e w y k o n a n e w t r a k c ie n a lo tó w a lia n c k ic h w 1944 r. i w s ty c z n iu 1945 r. o r a z z d ję c ia p r z e d s t a w ia ją c e b u d o w ę i ro z b u d o w ę ob ozu , w ty m u r z ą d z e ń m a so w e j z a g ła d y . N e g a ty w y ok . 500 z d ję ć o tr z y m a ło M u z e u m w 1981 r. z Y a d V a - S h e m — I n s ty tu tu P a m ię c i i M ę c z e ń s tw a N a r o d u Ż y d o w sk ie g o w Je r o z o lim ie . A u to r z y o m ó w ili p r o w e n ie n c ję p o sz c z e g ó ln y c h z e sp o łó w f o t o g r a fii. S z c z e g ó ło w o w y ja ś n io n o p r o c e d u r ę w y k o n y w a n ia ró ż n e g o r o d z a ju z d ję ć w c z a sie fu n k c jo n o w a n ia K L A u sc h w it z - B ir k e n a u z u w z g lę d n ie n ie m ro li, j a k ą o d e g r a li w ię ź n io w ie z a tr u d n ie n i w o b o zo w y ch p r a c o w n ia c h f o to g r a fic z n y c h . W y ja ś n ia to m . in. f a k t, j a k m im o t a k ś c is łe g o r e ż im u p a n u ją c e g o w o b o zie m o ż liw y m s ta ło s ię u r a t o w a n ie od z n isz c z e n ia sto su n k o w o s p o r e j lic z b y f o to g r a fii. A u sc h w itz b y ł p r z e c ie ż w te
