Wystêpowanie agregatów w gruntach spoistych i ich wp³yw na ocenê
niektórych w³aœciwoœci tych gruntów
El¿bieta Myœliñska*
Occurrence of aggregates in cohesive soils and their influence on evaluation of selected properties. Prz. Geol., 52: 653–656. S u m m a r y. The paper presents problems linked with the presence of aggregates in cohesive mineral and organic soils. Aggregates are present in almost all of these soil types. They result from the cooperation of clay particles, soil crystallization, cooperation between clay particles and organic matter as well as such factors as soil loading or drying. Aggregates are to a variable degree resistant to external factors. Most resistant are organic-mineral aggregates, particulary after drying. The presence of aggregates decreases the degree of soil dispersion, and thus their total surface and hydrophility. At the same time the porosity and permeability of aggregate soils increases in comparison to more dispersive soils. Examples of changes in the activity value (coefficient A) for soils are presented according to the results of microaggregate analysis, that is presence of aggregates, in relation to the coefficient calculated with the use of results of granulometric analysis determining the primary granulometric content. In order to evaluate correctly the different param-eters determined basing on the correlation with the clay fraction content, a granulometric analysis of the primary clay fraction content as well as microaggregate analysis should be carried out.
Key words: aggregates, granulometric analysis, microaggregate analysis, aggregate fraction, granulometric fraction, activity
Grunty spoiste mineralne, a tak¿e organiczne, sk³adaj¹ siê nie tylko z pojedynczych ziarn, cz¹stek mineralnych i organicznych, ale tak¿e z agregatów powsta³ych z po³¹czeñ tych elementów.
Tworzenie siê agregatów w gruntach spowodowane jest z jednej strony d¹¿eniem wyskodyspersyjnych cz¹stek pierwotnych do zmniejszenia energii powierzchniowej drog¹ agregacji, z drugiej zaœ dzia³aniem si³ molekularne-go przyci¹gania miêdzy cz¹stkami pierwotnymi. Przyczyn agregacji mo¿e byæ wiele a agregaty mog¹ mieæ ró¿n¹ trwa³oœæ. Jeœli agregaty s¹ utworzone tylko z cz¹stek mine-ra³ów ilastych po³¹czonych si³ami przyci¹gania miê-dzycz¹steczkowego (si³ami van der Waalsa), elektrostatycznego czy poprzez wi¹zania wodorowe, lub cz¹stki te wystêpuj¹ jako lepiszcze miêdzy cz¹stkami i ziarnami innych minera³ów, s¹ to z regu³y agregaty nie-trwa³e i rozbicie ich mo¿e nast¹piæ pod wp³ywem wody, lub mechanicznego dzia³ania. Jeœli ziarna i cz¹stki s¹ po³¹czone (scementowane) innymi sk³adnikami mineral-nymi, np. wodorotlenkami ¿elaza i glinu lub wêglanami, agregaty mog¹ nie rozpadaæ siê w wodzie i wykazywaæ wytrzyma³oœæ mechaniczn¹.
Inny typ agregatów stanowi¹ kompleksy organicz-no-mineralne, bêd¹ce po³¹czeniami substancji organicznej z minera³ami ilastymi lub innymi zwi¹zkami nieorganicz-nymi. Wed³ug Thenga (1979) istnieje kilka typów takich po³¹czeñ (zwi¹zków kompleksowych) o ró¿nym znaczeniu dla struktury gruntu, w którym siê znajduj¹ i o ró¿nej trwa³oœci. Za jedno z bardziej typowych autor ten uzna³ po³¹czenia minera³ów ilastych z substancj¹ humusow¹ przez tzw. mostki kationowe. Agregaty powsta³e w wyniku po³¹czeñ substancji organicznej i mineralnej s¹ zwykle trwa³e w obecnoœci wody, zw³aszcza po przesuszeniu.
Obecnoœæ agregatów w gruntach zmienia obraz ich struktury w porównaniu ze struktur¹ gruntów sk³adaj¹cych siê tylko z pierwotnych ziarn i cz¹stek. To z kolei wp³ywa na modyfikacjê tych w³aœciwoœci gruntów, które wynikaj¹ z ich stopnia dyspersji (sk³adu granulometrycznego). A wiêc odzwierciedlaj¹ si³y zwi¹zane z ich powierzchni¹ w³aœciw¹. Analizy granulometryczne okreœlaj¹ce pierwot-ny sk³ad granulometryczpierwot-ny gruntu nie pozwalaj¹ na dok³adne ustalenie zale¿noœci korelacyjnych miêdzy zawartoœci¹ okreœlonych frakcji znajduj¹cych siê w próbce
naturalnej, a takimi parametrami in¿yniersko-geologiczny-mi jak porowatoœæ, a wiêc i przepuszczalnoœæ, jak równie¿ plastycznoœæ, pêcznienie, œciœliwoœæ i inne, gdy¿ w naturze frakcje te nie wystêpuj¹ w stanie rozproszonym.
Dla pe³nego zrozumienia i mo¿liwoœci prognozy zmia-ny takich w³aœciwoœci niezbêdna jest zarówno ocena pier-wotnego sk³adu granulometrycznego, jak i stopnia agregacji gruntu, zachodz¹cego w okreœlonych warunkach jego sk³adu, wilgotnoœci i obci¹¿enia.
Uwzglêdnieniem istnienia agregatów i ich charakteru, zw³aszcza w gruntach spoistych mineralnych, zajmowano siê ju¿ doœæ dawno, chocia¿ zdaniem autorki niedostatecz-nie wykorzystano uzyskan¹ wiedzê do oceny konkretnych w³aœciwoœci gruntów.
Obecnoœæ agregatów o ró¿nej trwa³oœci stwierdzono w wielu gruntach, przy czym najszerzej zbadane i opisane zosta³y agregaty wystêpuj¹ce w lessach (ryc. 1). Wynika to przede wszystkim z poszukiwania mechanizmu osiadania zapadowego w tych utworach. Zjawiskiem agregacji i reagregacji lessów zachodz¹cymi przy zmianie ich wilgot-noœci lub zwiêkszaniu obci¹¿enia zajmowa³ siê W.C. Kowalski. Autor ten (Kowalski, 1980) zwraca m.in. uwa-gê, ¿e wysoka zdolnoœæ utworów lessowych do tworzenia agregatów powoduje w wielu przypadkach ich b³êdn¹ oce-nê na podstawie analizy makroskopowej. Opisuj¹c
obec-653
Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 8/1, 2004
*Wydzia³ Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. ¯wirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa; e.myslinska@uw.edu.pl
2 mm Ryc. 1. Powierzchnia mikrostrukturalna lessu (fot. P. Dzier¿anowski) Fig. 1. Microstructural surface of loess (photo P. Dzier¿anowski)
noœæ agregatów w utworach lessowych stwierdza jednoczeœnie, ¿e skala zjawiska jest na tyle znaczna, i¿ mo¿e wp³ywaæ nawet na zmianê usytuowania lessów w klasyfikacji ska³ osadowych (Kowalski, 1982). Badaj¹c wp³yw obci¹¿enia lessów w ró¿nych warunkach wilgot-noœciowych, na ich agregacjê i reagregacjê Kowalski i Hoffmann (1983) stwierdzili, ¿e sk³ad granulometryczny i agregatowy lessów wykazuje tendencjê do zmian w wyni-ku jego obci¹¿enia nadk³adem, przy czym zjawisko to mo¿e ró¿niæ siê natê¿eniem w przypadku ró¿nej wilgotnoœci pocz¹tkowej. Autorzy wnioskuj¹, ¿e „bardziej precyzyjna prognoza in¿yniersko-geologiczna zachowania siê pod³o¿a pod obci¹¿eniami budowlanymi powinna uwzglêdniaæ mo¿liwoœæ zmian struktury lessów i innych porowatych pylastych i ilastych gruntów spoistych”.
Wp³yw wilgotnoœci pocz¹tkowej jeziornych gruntów spoistych (gliny, gliny pylaste, gliny pylaste zwiêz³e i i³y pylaste) na obecnoœæ w nich agregatów („procentow¹ zawartoœæ frakcji agregatowej”) wykaza³a Andrzejesz-czak (1982). Autorka ta stwierdzi³a, ¿e zjawisko to wystê-puje zarówno w gruntach o strukturze nienaruszonej, jak i w pastach gruntowych, przy czym agregacja jest tym wy¿-sza im ni¿wy¿-sza jest wilgotnoœæ przygotowanej pasty grunto-wej. Oznacza to, ¿e wiêcej agregatów pozostaje w pastach o wilgotnoœciach bliskich granicy plastycznoœci, mniej przy wilgotnoœciach bliskich granicy p³ynnoœci. W kolej-nej pracy Andrzejeszczak (1984) stwierdza (potwierdzaj¹c wczeœniejsze dane z literatury), ¿e w budowie agregatów wy¿ej wymienionych utworów jeziornych, znaczn¹ rolê odgrywaj¹ zwi¹zki ¿elaza trójwartoœciowego oraz wêgla-ny. Interesuj¹ce jest natomiast, ¿e nie stwierdza ona wp³ywu na tworzenie agregatów substancji organicznej. Nale¿y to jednak przypisaæ ma³ej jej iloœci w prezentowa-nych próbkach (straty pra¿enia w granicach 0,6–5,7%).
Autorka (Myœliñska, 1974) badaj¹c wp³yw chemizmu wody porowej gruntów spoistych o ró¿nej genezie, na ich w³aœciwoœci in¿yniersko-geologiczne, stwierdzi³a znaczny udzia³ tego czynnika na kszta³towanie siê takich para-metrów jak granice konsystencji, pêcznienie, rozmakanie, œciœliwoœæ, upatruj¹c m. in., ¿e istnienie takich zale¿noœci jest wynikiem tworzenia siê agregatów, przy zwiêkszeniu mineralizacji wody porowej. Powoduje to jednoczeœnie zwiêkszenie porowatoœci, a wiêc przepuszczalnoœci i œciœ-liwoœci. Agregaty te, powstaj¹ce w wyniku dzia³ania si³ miêdzycz¹steczkowych, s¹ w wiêkszoœci przypadków nie-trwa³e i mog¹ byæ niszczone zarówno w procesie badania
sk³adu granulometrycznego, jak i mikroagregatowego. Przy wysokiej mineralizacji wód porowych i przesuszeniu gruntu mog¹ jednak powstawaæ tak¿e silniejsze wi¹zania krystalizacyjne, cementuj¹ce cz¹stki i nie usuwane w czasie przygotowywania próbek do analiz. Obecnoœæ agregatów autorka stwierdzi³a tak¿e w innych gruntach spoistych m. in. madach, glinach, i³ach (ryc. 2). Problem wiêc dotyczy ca³ego zespo³u gruntów spoistych, niezale¿nie od ich gene-zy i warunków wystêpowania. Staje siê on zw³aszcza wa¿ny w przypadku prób oceny ich parametrów in¿yniersko-ge-ologicznych na podstawie korelacji tych parametrów ze sk³adem granulometrycznym.
Oczywiœcie nale¿y tu braæ pod uwagê nie tylko obec-noœæ agregatów w badanych gruntach, ale i ich trwa³oœæ w warunkach wykonywanych analiz. Najmniejsze ró¿nice miêdzy sk³adem granulometrycznym a mikroagregatowym uzyskuje siê w przypadku agregatów nieodpornych na dzia³anie wody. Do takich nale¿¹ wspomniane wy¿ej po³¹czenia cz¹steczek w wyniku dzia³ania si³ van der Waalsa dzia³aj¹cych w warunkach silnej mineralizacji wody porowej (Myœliñska, 1974) i os³abianych w wyniku jej rozcieñczenia, przy wykonywaniu analiz. Znacznie
bar-654
Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 8/1, 2004
10 mm 2 mm
a b
Ryc. 2. Powierzchnia mikrostrukturalna: a — i³u mioceñskiego, b — gliny zwa³owej; próbka z kolekcji E. Wójcik (fot. P. Dzier¿anow-ski) N O H O2 OH2 O O M O O H2 H O2 M O O O O O OH C O C O O OH H C2 O OH O O O O O O O O O O O H O OH O M O H C C COOH HC CHN CH R M Al Al R CH NH NH O Al cz¹stka ilasta clayparticle
Ryc. 3. Schemat agregatu mineralno-organicznego (wg Koskinen & Harper, 1990 [In:] Pittman & Lewan, 1994)
Fig. 3. Scheme of the mineral-organic aggregate (after Koskinen & Harper, 1990 [In:] Pittman & Lewan, 1994)
dziej trwa³e, zw³aszcza w œrodowisku wodnym, nie podle-gaj¹ce rozbijaniu za pomoc¹ chemicznych œrodków (tzn. stabilizatorów stosowanych w analizie areometrycznej) s¹ agregaty, w których si³ê wi¹¿¹c¹ cz¹stki i ziarna stanowi¹
tlenki ¿elaza trójwartoœciowego, wêglany i inne sole. Ich obecnoœæ w pastach, z których wykonuje siê oznaczenie granic p³ynnoœci i plastycznoœci, powoduje zjawiska, o których wy¿ej wspomniano — brak mo¿liwoœci w³aœciwej korelacji tych parametrów i sk³adu granulometrycznego. Dotyczy to m. in. wykresów ekspansywnoœci gruntów i obliczeñ aktywnoœci koloidalnej. Jeszcze wiêksze roz-bie¿noœci uzyskuje siê koreluj¹c parametry mechaniczne (œciœliwoœæ, przepuszczalnoœæ) próbek z ich sk³adem gra-nulometrycznym. Podobne zjawiska odnotowujemy w przypadku obecnoœci w gruntach agregatów powsta³ych w wyniku obecnoœci w gruncie substancji organicznej (ryc. 3). S¹ to jednak na ogó³ agregaty znacznie bardziej trwa³e, zw³aszcza, gdy grunt ulegnie przesuszeniu. Jak potwier-dzili Filiuis i in. (2000) oraz Violante i in. (1999), ró¿nego typu kompleksy (zwi¹zki organiczno-mineralne) mog¹ byæ trwa³e w œrodowisku wodnym, np. w wyniku trwa³ych po³¹czeñ grup funkcyjnych cz¹steczek organicznych z cz¹stkami mineralnymi
Wystêpowanie agregatów w ró¿nych gruntach
Na ryc. 4 przedstawiono porównanie wyników typo-wych analiz granulometrycznych wykonanych metod¹ standardow¹, tak aby otrzymaæ procentow¹ zawartoœæ pojedynczych cz¹stek i ziarn w gruntach o ró¿nej genezie, z analiz¹ okreœlan¹ jako analiza mikroagregatowa. Proces przygotowania próbek dostosowany jest tak, aby w bada-nej zawiesinie pozosta³y tylko agregaty odporne na dzia³anie wody, tzn. próbka nie jest gotowana i nie stosuje siê stabilizatorów (Myœliñska, 2001). Przedstawione wyni-ki w wiêkszoœci przypadków stanowi¹ œredni¹ z wyni-kilku do kilkunastu próbek. Z analizy ryciny wynika, ¿e we wszyst-kich próbkach w mniejszym lub wiêkszym stopniu znaj-duj¹ siê agregaty. Zw³aszcza wyraŸne ró¿nice miêdzy sk³adem granulometrycznym a sk³adem agregatowym s¹ widoczne przy porównaniu zawartoœci frakcji i³owej (ryc. 5), która w warunkach naturalnych, tworz¹c agregaty „przechodzi” do frakcji grubszych.
Na ryc. 6 przedstawiono porównanie procentowej zawartoœci frakcji i³owej „agregatowej” w okreœlonych próbkach, z zawartoœci¹ frakcji i³owej okreœlonej jako gra-nulometryczna (pierwotna). Z wykresu wynika wyraŸnie,
655
Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 8/1, 2004
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 f (%) i frakcja granulometryczna granulometric fraction frakcja agregatowa aggregate fraction 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 f (%) ax % b 55 4252 596 670 0 62 62526 613 90602 E 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 f (%)p LESSY
LOESES WARPSMADY
Ryc. 4. Porównanie zawartoœci frakcji granulometrycznych i agregato-wych w wybranych próbkach lessów i mad (cytowane dane na ryc. 5) Fig. 4. Comparison of the granulometric and aggregate fraction contens in samples of loesses warps and (data cited on Fig. 5)
0 10 20 30 40 50 60 70 80 f (%)i lessy loesses a b mady
warps warps and mudsmady i namu³y gliny i i³y jeziorneloams and
lacustrine clays
i³y mioceñskie
miocene clays i³y plioceñskiepliocene clays
frakcja granulometryczna
granulometric fraction
frakcja agregatowa
aggregate fraction
Ryc. 5. Porównanie zawartoœci frakcji i³owej granulometrycznej i agregatowej w próbkach lessów (a — wg Kowalskiego, 1980, b — wg Myœliñskiej i in., 1978), mad (wg Myœliñskiej i Jaworskiego, 1998), mad i namu³ów (wg Kêpy, 2003), glin i i³ów jeziornych (wg Andrzejeszczaka, 1988), i³ów mioceñskich i plioceñskich (wg Myœliñskiej, 1974)
Fig. 5. Comparison of the granulometric and aggregate clay fraction content in samples of: loesses (a — after Kowalski, 1980; b — after Myœliñska et al., 1978), warps (after Myœliñska & Jaworski, 1998), warps and muds (after Kêpa, 2003), boulder and lacustrine clays (after Andrzejeszczak, 1980), Miocene and Pliocene clays (after Myœliñska, 1974)
¿e iloœæ agregatów zale¿y od iloœci frakcji i³owej i wzrasta z jej zawartoœci¹. Zale¿noœæ tê stwierdzono dla próbek mad oraz i³ów pliocenu i miocenu. Nie stwierdzono natomiast takiej prawid³owoœci dla utworów lessowych, co mo¿e œwiadczyæ o tym, i¿ wiêkszy udzia³ w tworzeniu agregatów maj¹ tu frakcje grubsze (g³ównie py³owa).
Parametry plastycznoœci a zawartoœæ frakcji i³owej granulometrycznej i agregatowej
Badania sk³adu agregatowego past gruntowych wyka-za³y, ¿e w trakcie przygotowywania past do oznaczania granicy p³ynnoœci nie s¹ rozbijane wszystkie agregaty, co jest zgodne ze stwierdzeniem przedstawionym wy¿ej o ró¿nej trwa³oœci agregatów. Jak wynika z uzyskanych danych (Andrzejeszczak, 1982; Myœliñska & Jaworski, 1998) im wiêksza wilgotnoœæ pasty, tym agregatów, zw³aszcza we frakcji i³owej jest mniej. Tak wiêc, najwiêcej ich znajduje siê w próbce, z której oznacza siê granicê pla-stycznoœci (niekiedy nawet jest to próbka o wilgotnoœci zbli¿onej do naturalnej, a wiêc pierwotnej zawartoœci agre-gatów). W zwi¹zku z tym wskaŸnik plastycznoœci, bêd¹cy ró¿nic¹ wartoœci granicy p³ynnoœci i granicy plastycznoœci jest oznaczany nie dla próbek o pierwotnej zawartoœci tej frakcji, lecz w rzeczywistoœci dla próbek o mniejszej dys-persji. Daje to jego wartoœæ ni¿sz¹, ni¿ mog³aby wynikaæ ze zwiêkszonej, rzeczywistej zawartoœci frakcji i³owej. Powstaje pytanie, jakie to ma dalsze skutki przy ocenie w³aœciwoœci gruntów, a zw³aszcza prognozie jego zachowa-nia dokonywanej na podstawie analizy granulometrycznej.
AktywnoϾ koloidalna (A)
W wielu przypadkach przy analizie wartoœci aktyw-noœci koloidalnej gruntów zawieraj¹cych we frakcji i³owej tak aktywne minera³y, jak minera³y z grupy smektytów, zwraca uwagê ich niska aktywnoœæ. Zauwa¿ono to anali-zuj¹c prace dotycz¹ce
zarówno i³ów
mioceñskich i
plioceñskich, jak i utworów jeziornych oraz mad. Jest to wyt³umaczalne dopie-ro wtedy, gdy uœwia-domimy sobie, ¿e aktywnoœæ jest obli-czana ze stosunku wskaŸnika pla-stycznoœci do zawarto-œci frakcji i³owej (tzn. jej pierwotnej iloœci, oznaczanej analiz¹ granulometryczn¹) a wiêc wartoœci wy¿-szej, ni¿ rzeczywista
w próbkach w stanie naturalnym. B³¹d ten mo¿e niekiedy spowodowaæ myln¹ ocenê aktywnoœci gruntu, przy pro-gnozowaniu jego zachowania w zmiennych warunkach wilgotnoœciowych. Przy rozpatrywaniu, np. i³ów o zawar-toœci frakcji i³owej granulometrycznej 30–64 % i agregato-wej 21–45 %, aktywnoœæ mo¿e zmieniaæ siê z 0,46–0,85 do 0,78–1,26. Mo¿e to dawaæ zmianê ich stopnia aktywnoœci z nie aktywnych do normalnie aktywnych (wg klasyfikacji Skemptona; ryc.7).
Podsumowanie
Wobec stwierdzonych faktów obecnoœci agregatów prawie we wszystkich gruntach spoistych mineralnych oraz organicz-nych, przy ocenie in¿yniersko-geologicznych w³aœciwoœci tych gruntów nale¿y wykonywaæ zarówno analizê granulome-tryczn¹ dla oceny pierwotnej zawartoœci frakcji, jak i analizê mikroagregatow¹ dla oceny iloœci agregatów. Dotyczy to przede wszystkim badañ, w których ustalane s¹ zale¿noœci korelacyjne miêdzy zawartoœci¹ frakcji i³owej a ogólnie jego plastycznoœci¹, zw³aszcza przy ustalaniu aktywnoœci koloidal-nej gruntów dla oceny ekspansywnoœci gruntów.
Odrêbn¹ grup¹ zagadnieñ jest wp³yw obecnoœci agre-gatów na rzeczywist¹ porowatoœæ gruntów, która jest na ogó³ wy¿sza ni¿ mo¿e to wynikaæ z oceny pierwotnego sk³adu granulometrycznego. Mo¿e to spowodowaæ wyci¹ganie mylnych wniosków co do przepuszczalnoœci i œciœliwoœci gruntu w warunkach naturalnych. Uwagê na ten fakt zwraca³a autorka we wczeœniejszych pracach dotycz¹cych wp³ywu wody porowej m.in. na tworzenie agregatów (Myœliñska, 1974). Zjawisko to wymaga jednak dalszych, bardziej szczegó³owych badañ.
Literatura
ANDRZEJESZCZAK B. 1982 — Zmiany strukturalne zachodz¹ce w procesie wysychania wybranych gruntów spoistych jako wyraz ich agregacji i reagregacji. Biul. Geol., 27: 67–138.
ANDRZEJESZCZAK B. 1984 — Rozmieszczenie substancji mineral-nej jako czynnik agregacji i reagregacji wybranych gruntów spoistych w procesie ich wysychania. Biul. Geol., 28: 55–104.
FILIUS J.D., LUMSDON D.G., MEEUSSEN J.C.L., HIEMSTRA T. & VAN RIEMSDIJK W.H. 2000 — Adsorption of fulvic acid on goethite. Geochimica et Cosmochimica Acta, t. 64: 50–60.
KÊPA M. 2003 — Wp³yw zawartoœci substancji organicznej na w³aœciwoœci wybranych gruntów organicznych z okolic Warszawy (na po³udnie od Kon-stancina). Praca magisterska. Arch. IHiGI. Wydz. Geol. Warszawa: 53–54. KOWALSKI W.C. 1980 — Makroskopowy paradoks agregacji utwo-rów lessowych i lessopodobnych. Prz. Geol., 28: 648–688.
KOWALSKI W.C. 1982 — Pozycja lessów i innych ska³ s³abo- i œrednio-spoistych w klasyfikacji petrograficznej. Prz. Geol., 30: 406–409. KOWALSKI W.C. & HOFFMANN E. 1983 — Tendencje do zmian struktury lessów podczas ich obci¹¿ania. Prz. Geol., 31: 598–606. MYŒLIÑSKAE.1974 —Wodyporowegruntówspoistych.Biul.Geol., 17: 73–163. MYŒLIÑSKA E. 2001 — Laboratoryjne badania gruntów. Wyd. III: 68–94. Wyd. Naukowe PWN.
MYŒLIÑSKA E., KOWALSKI W.C., KULESZA-WIEWIÓRA K. & HOFFMANN E. 1978 — Ustalanie parametrów geotechnicznych dla mad oraz gruntów lessowych i lessopodobnych z uwzglêdnieniem ich litologii i warunków wystêpowania. Sprawozdanie. Archiwum Zak³adu Prac Geologicznych Wydzia³u Geologii UW. Warszawa.
MYŒLIÑSKA E.& JAWORSKI P. 1998 — Zmiany struktury mad w ró¿nych warunkach wilgotnoœci i obci¹¿enia. Materia³y archiwalne. Archiwum IHiGI Wydzia³u Geologii UW. Warszawa.
PITTMAN E.D. & LEWAN M.D. (eds) 1994 — Organic acids in geo-logical processes. Springer-Verlag. Berlin.
THENG B.K.G. 1979 — Formation and properties of clay-polymer complexes. Elsevier. Amsterdam.
VIOLANTE A., ARIENZO M., SANNINO F., COLOMBO C., PICCOLO A. & GIANFREDA L. 1999 — Formation and characteriza-tion of OH–Al–humate–montmorillonite complexes. Organic Geoche-mistry, 30: 461– 468.
656
Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 8/1, 2004
y = 1,37x + 4,63 R = 0,902 f (%)i mady warps gliny i i³y jeziorne loams and lacustrine clays i³y mioceñskie i plioceñskie Miocene and Pliocene clays 0 10 20 30 40 50 60 0 10 20 30 40 50 60 70 80 f (%)ia 70 80 Ryc. 6. Zale¿noœæ miêdzy zawartoœci¹ frakcji i³owej granulo-metrycznej (fi) i
frak-cji agregatowej (fia)
Fig. 6. Relation between the granulo-metric (fi) and
aggre-gate clay fraction content (fia) 0 10 20 30 40 50 60 0 10 20 30 40 50 60 70 80 f (%)i I (%)p A=2 A=1,25 A=1 A=0,75 A=0,5 frakcja agregatowa agggregate fraction frakcja granulometryczna granulometric fraction
Ryc. 7. Przyk³ady zmiany aktywnoœci koloidalnej (A) przy zastosowaniu do obliczeñ zawartoœci frakcji i³owej agrega-towej (fia) zamiast zawartoœci frakcji
gra-nulometrycznej (fi); Ip — wskaŸnik
plastycznoœci
Fig. 7. Examples of changes in the collo-idal activity calculated for the aggregate (fia) and granulometric fraction (fi); Ip—
