Osady jeziorne interglacja³u eemskiego w Leszczynie
— Wysoczyzna P³ocka
Krzysztof Micha³ Krupiñski*, Jêdrzej Kotarbiñski*, Sylwester Skompski*
Lacustrine sediments of Eemian Interglacial at Leszczyno (P³ock Upland— Central Poland). Prz. Geol., 54: 632–638.
S u m m a r y. Eemian Interglacial lacustrine sediments at Leszczyno are sit-uated within the area of the Warta Glaciaton and slightly to the east from the maximal extent of the Vistulian Glaciaton (Fig. 1). These sediments are situ-ated in a wide depresion left by dead ice; its origin was controlled by tec-tonic and glaciotectec-tonic conditions. Lacustrine silts and calcareus gyttja (about 2.7 m thick overlie the Warta Glacial till, and are covered by sands, silts and of the Vistulian Glaciaton (about 7.6 m thick — Figs. 3, 4). Palynostratigraphically, the biogenic lake sediments include 7 local pollen assemblage zones (L PAZ).Their spectra represent succession of the plant assemblages nearly of the whole protocratic stage, mesocratic stage and older segment of the telocratic stage of the Eemian Intergla-cial. Pollen diagram of the sediments from Leszczyno represents the north Masovian variant of the Eemian Interglacial succession, characterized by values of Abies (3%). Those of Taxus reach 5%.
Key words: Eemian Interglacial, P³ock Upland, lacustrine sediments, pollen analysis, freshwater Pleistocene fauna, stratigraphy,
palynostratigraphy
W czasie opracowywania arkuszy Sierpc, ¯uromin, Bie¿uñ SMGP 1 : 50 000 stwierdzono i udokumentowano na obszarze Wysoczyzny P³ockiej, zwanej równie¿ P³oñsk¹ lub w jej s¹siedztwie szereg stanowisk kopalnych osadów jeziornych (Kotarbiñski, 1999a, b, c, 2000, 2001, 2003; Kotarbiñski & Krupiñski, 1995, 2000a, b, c). Wyniki wstêpnych badañ paleobotanicznych tych osadów pozwo-li³y uznaæ, i¿ pochodz¹ one z interglacja³u eemskiego i wczesnego vistulu (Krupiñski,1995a,1999a, b, 2004). Ich atrakcyjnoœæ sprawi³a, ¿e osady te sta³y siê przedmiotem odrêbnego geologiczno-paleobotanicznego opracowania (Krupiñski & Kotarbiñski, 2002; Krupiñski, 2005). Bioge-niczne osady jeziorne wystêpuj¹ce w Leszczynie zosta³y stwierdzone i pobrane w trakcie wiercenia geologicznego wykonywanego na potrzeby arkusza StaroŸreby SMGP (Ró¿añski & Kotarbiñski, 2003).
Sytuacja geologiczna i geomorfologiczna
G³ówne cechy rzeŸby prawie ca³ej Wysoczyzny P³ockiej zosta³y ukszta³towane z osadów pozostawionych w czasie recesji l¹dolodu zlodowacenia warty. Do jej pó³nocno-zachodniej granicy dotar³ równie¿ l¹dolód zlo-dowacenia wis³y. Opinie badaczy dotycz¹ce przebiegu linii maksymalnego zasiêgu tego l¹dolodu nie zawsze s¹ zgod-ne. Roszko (1968) i Lamparski (1996) wyznaczyli po³udnikowy przebieg linii maksymalnego zasiêgu l¹dolo-du tego zlodowacenia nieznacznie na zachód od Sierpca, Kotarbiñski natomiast, na podstawie dobrze udokumento-wanych paleobotanicznie stanowisk osadów interglacja³u eemskiego, powy¿ej których stwierdzono lub nie odnoto-wano obecnoœci osadów glacjalnych (Kotarbiñski &
Kru-piñski, 1995; Krupiñski & Kotarbiñski, 2002) nieznacznie na wschód od tego miasta (ryc. 1).
Leszczyno jest po³o¿one w pobli¿u linii maksymalne-go zasiêgu l¹dolodu zlodowacenia wis³y lub nieznacznie na wschód od tej granicy. Stanowisko biogenicznych osa-dów jeziornych interglacja³u eemskiego (LE.2/00) wystê-puje w obrêbie rozleg³ego obni¿enia po martwym lodzie (ryc. 2), którego geneza uwarunkowana zosta³a tektonicz-nie i glacitektonicztektonicz-nie (Ró¿añski & Kotarbiñski, 2003). Obni¿enie to otoczone jest od wschodu morenami martwe-go lodu, od po³udnia i zachodu wysoczyzn¹ morenow¹, a od pó³nocnego zachodu równin¹ sandrow¹. Mi¹¿szoœæ osa-dów jeziornych w otworze LE. 2/00 wynosi 2,70 m. S¹ to: mu³ki jeziorne i gytie wapienne, w stropie torfiaste, wystê-puj¹ce na g³êbokoœci 7,60–10,30 m. Zalegaj¹ one na glinie zwa³owej zlodowacenia warty. Przykrywaj¹ je: piaski pylaste, mu³ki i piaski zlodowacenia wis³y (ryc. 3).
Opis górnego odcinka osadów stwierdzonych w tym wierceniu J.Kotarbiñski przedstawia:
0,00–3,00 m piasek ró¿noziarnisty, z przewag¹ drob-nego, pojedyncze ziarna ¿wiru do 2 cm œrednicy,
3,00–5,00 m piasek ró¿noziarnisty, mu³kowaty, 5,00–7,50 m mu³ki piaszczyste, + HCl, 7,50–7,55 m namu³ torfiasty, czarny,
7,55–9,80 m gytia wapienna,do 9,0 m jasnoszara, ni¿ej szara,w sp¹gowej czêœci laminowana, +++HCl,
9,80–10,00 m mu³ek, +++HCl,
10,00–11,00 m i³ jasnobr¹zowy, +++HCl,
11,00–11,50 m glina zwa³owa, szarobr¹zowa, +++HCl. Wiercenie zakoñczono na 172,20 m.
Z przytoczonego opisu jednoznacznie wynika, ¿e powy¿ej biogenicznych osadów jeziornych interglacja³u eemskiego nie stwierdzono w Leszczynie osadów glacjal-nych. Odnotowane w pobli¿u tego otworu w niektórych p³ytkich wierceniach cienkie warstwy osadów gliniastych lub gliny (Ró¿añski & Kotarbiñski, 2003) mog¹ byæ glin¹ sp³ywow¹.
*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; Krzysztof.Krupinski@pgi.gov.pl
J. Kotarbiñski S. Skompski K.M. Krupiñski
Metodyka badañ
Badany paleobotanicznie rdzeñ biogenicznych osadów jeziornych z otworu Leszczyno LE.2/00 zosta³ pobrany urz¹dzeniem URB. Odpowiednio zabezpieczony odcinek osadów biogenicznych zosta³ niezw³ocznie opisany i opróbowany przez autora czêœci geologicznej i paleobota-nicznej tego opracowania. £¹cznie z tego odcinka rdzenia pobrano 61 próbek osadów do badañ paleobotanicznych i kilka wiêkszych próbek do badañ faunistycznych. W ramach realizowanego arkusza StaroŸreby wykonano analizê py³kow¹ 20 próbek (Krupiñski, 2002). W póŸniej-szym terminie badania te rozszerzono. Wykonano analizê py³kow¹ dalszych 15 próbek i przeprowadzono badania miêczaków i ma³¿oraczków. Rdzeñ ten oznaczono LE. 2/00.
Lokalna stratygrafia py³kowa
Na podstawie wyników badañ palinologicznych pierwszych 20 próbek osadów biogenicznych z otworu wiertniczego Leszczyno LE. 2/00 wyró¿niono 7 lokalnych poziomów py³kowych (L PAZ; Krupiñski, 2002): Betula (próbka nr 7); Quercus–Pinus (9); Quercus (11–17);
Cory-lus (19–29); CoryCory-lus–(Tilia–Carpinus) — (33–41); Carpi-nus–(Corylus) — (45–57) i Carpinus–(Abies–Picea) —
(60). Wyniki badañ dalszych 15. próbek sprawi³y, ¿e nazwy taksonomiczne i granice wczeœniej wyró¿nionych lokalnych jednostek palinostratygraficznych uleg³y nie-znacznej zmianie. W obrêbie niektórych z nich wydzielono
dosyæ liczne podpoziomy. Dotyczy to w szcze-gólnoœci poziomów, których spektra cechuj¹ siê znacznymi wartoœciami py³ku: Quercus, Corylus i Carpinus. Wczeœniej wyró¿nionemu L PAZ —
Quercus odpowiada L PAZ—LE–4—Quer-cus–Fraxinus–Ulmus, z podpoziomem Pinus w
czêœci dolnej i Corylus w górnej strefie, nato-miast L PAZ—Corylus i L
PAZ—Cory-lus–(Tilia–Carpinus) odpowiada L
PAZ—LE–5—Corylus, z wydzielonymi w jego obrêbie czterema podpoziomami: Quer-cus–Alnus; Taxus–Tilia–Alnus; Tilia–Alnus i Carpinus–Alnus. Wczeœniej wyró¿nionemu L
PAZ—Carpinus–Corylus i Carpinus–(Abies–Picea) odpowiada L PAZ—LE–6—Carpinus, w obrêbie którego wyró¿niono dwa podpoziomy: w dolnej strefie Corylus–Alnus, w górnej zaœ
Alnus–Picea–Abies. Spektrum najwy¿ej
usy-tuowanej w badanym odcinku rdzenia próbki nr 61 reprezentuje nowy, wczeœniej nie wydzielony L PAZ—LE–7—Picea–Pinus–Abies. W dolnym, wczeœniej nie opracowanym odcinku rdzenia
(próbki nr 3–6) wyró¿niono L
PAZ—LE–1—Pinus–NAP–(Artemisia). W nowo opracowanym diagramie Leszczy-no LE. 2/00 wyró¿nioLeszczy-no 7 L PAZ (ryc. 4).
L PAZ—LE–1—Pinus–NAP–(Artemisia) — (próbki nr 3–6; g³êb. 10,05–10,30 m; szary mu³ek, strefowo piaszczysty lub ilasty; +++HCl; w dolnej czêœci koncentracja silnie zniszczo-nych sporomorf jest s³aba lub bardzo s³aba, w górnej stan zachowania sporomorf i ich fre-kwencja s¹ dobre) cechuje sta³a obecnoœæ sporomorf roœlin egzotycznych (0,4–5%), planktonu morskiego z grupy Hystrichosphaeridae (0,2–0,5%) oraz drzew mezo- i oligo-kratycznych staro- i m³odokenozoicznych (Quercus,
Alnus, Corylus, Picea, Ulmus). Podobne cechy wykazuj¹
spektra py³kowe osadów sp¹gowych odcinków równie¿ innych profili tego i innych interglacja³ów (Krupiñski, 19995b; Krupiñski & Morawski, 1993). Wielkoœæ redepo-zycji w spektrach osadów tych próbek osadów z Leszczyna oceniono na 1–13%. Znikoma iloœæ materia³u i sporomorf wydzielona z osadu próbki nr 3 nie pozwoli³a opracowaæ jej spektrum. Liczbê zidentyfikowanych sporomorf zazna-czono w diagramie liczbami bezwzglêdnymi. Spektra pozosta³ych próbek cechuj¹ znaczne wartoœci py³ku: Pinus
sylvestris typ (34–66%), Betula (13–18%) i NAP
(14–40%). Wartoœci Artemisia wahaj¹ siê od 2,2 do 4,3%,
Salix od 0,5 do 1,3%, Juniperus od 0,9 do 3,2%.
Odnoto-wano równie¿ nieliczne ziarna py³ku roœlin heliofilnych:
Ephedra distachya typ, Hippophaë rhamnoides, Empe-trum, Helianthemum, sporê Selaginella selaginoides. W
obrêbie NAP dominuj¹ Gramineae (7–21%) i Cyperaceae (3–11%). Górn¹ granicê tego poziomu wyznacza obni¿enie du¿ych wartoœci Pinus, podniesienie krzywej Betula, poja-wienie siê ziaren py³ku Ulmus i Quercus oraz wyraŸne zmniejszenie wartoœci zredeponowanych sporomorf.
L PAZ—LE–2—Pinus–Betula (próbka nr 7; g³êb. 10,00–10,05 m; jasnoszare, drobnoziarniste piaski: koncentracja i stan zachowania sporomorf jest dobry) cechuj¹ znaczne wartoœci Pinus sylvestris typ (50%) i Betula (32%) oraz znacz¹ce NAP (15%). Spektrum nie ma czysto
granice mezoregionów
mesoregions limits
linia maksymalnego zasiêgu l¹dolodu zlodowacenia wis³y
the maximum extent of the Vistula Glaciation
W³oc³awek 0 10 20km P³ock POJEZIERZE DOBRZYÑSKIE KOTLINA WARSZAWSKA WARSAW BASIN KOTLINA P£OCKA P£OCK BASIN 1 4 2 3 12 13 11 9 5 14 15 10 6 7 8 WYSOCZYZNA P£OCKA RÓWNINA RACI¥SKA PLAIN URSZULEWSKA WYSOCZYZNA CIECHANOWSKA DOBRZYÑ LAKELAND URSZULEWO RÓWNINA RACI¥¯ PLAIN P£OCK UPLAND CIECHANÓW UPLAND
Ryc. 1. Szkic lokalizacyjny oraz stanowiska osadów biogenicznych intergla -cja³u eemskiego
Fig. 1. Location sketch and sites of biogenic deposites of Eemian Interglacial: 1 — Leszczyno, 2 — G³ówczyn, 3 — Falbogi, 4 — Sokolniki Stare, 5–6 — Stu-dzieniec, 7–8 — Babiec Piaseczny, 9 — Nadolnik, 10 — D¹brówki, 11 — Œniedzanowo, 12 — Rostowa, 13 — Pozga, 14 — Lubowidz, 15 — Zieluñ
plejstoceñsko-holoceñskich cech. W dalszym ci¹gu s¹ obecne zredeponowane sporomorfy roœlin egzotycznych (1,5%). £¹czna wielkoœæ redepozycji nie przekracza 2,8%. W niskich wartoœciach odnotowano py³ek: Hippophaë
rhamnoides, Juniperus, Larix i Populus. Zró¿nicowanie
taksonomiczne NAP jest znaczne. Dominuje tu py³ek: Gra-mineae (8%), znacz¹ce wartoœci maj¹ Cyperaceae (3%) i
Artemisia (2,2%), znikome: Caryophyllaceae,
Cheno-podiaceae, Compositae, Ranunculaceae,
Rubiaceae,Tha-lictrum, Umbelliferae. Górn¹ granicê tego poziomu
wyznacza wzrost wartoœci: Quercus, Ulmus, Pinus, poja-wienie siê ci¹g³ej krzywej Sparganium/Typha angustifolia, obni¿enie krzywej Betula i NAP oraz zanik krzywej war-toœci zredeponowanych sporomorf roœlin egzotycznych.
L PAZ—LE–3—Pinus–(Ulmus) (próbka nr 8; g³êb. 9,95–10,00 m: szary mu³ek lub nieznacznie zapiaszczona gytia wapienna) cechuj¹ du¿e lub znaczne wartoœci Pinus
sylvestris typ (69%) i Betula (21%). Wartoœci NAP uleg³y
obni¿eniu do 4,6%, w tym Artemisia do 0,5%. Jego spek-trum ma czysto czwartorzêdowe cechy. Zyska³ na znacze-niu lub pojawi³ siê py³ek: Quercus (3%), Ulmus (2%),
Fraxinus, Humulus i Viburnum, zanik³ Juniperus, wzros³y
wartoœci Polypodiaceae. Jego górn¹ granicê wyznacza: gwa³towne podniesienie krzywej Quercus, w mniejszym
stopniu Fraxinus, skorelowane z za³amaniem krzywej
wysokich wartoœci Pinus oraz zanikiem ziaren py³ku
Juni-perus.
L PAZ—LE–4—Quercus–Fraxinus–Ulmus, z podpo-ziomem Pinus w dolnej czêœci i podpopodpo-ziomem Quercus w jego górnym odcinku (próbki nr 9–17: g³êb. 9,50–9,95 m: szara lub popielata, w dolnej czêœci zapiaszczona gytia
wapienna) cechuj¹ du¿e lub znaczne, najwiêk-sze w diagramie wartoœci Quercus (24–52%),
Fraxinus (5–12%) oraz Ulmus (1,8–3,6%).
Zaznaczy³ siê stopniowy spadek wartoœci Pinus i Betula, odpowiednio z 43 do 9% i z 18 do 2% oraz wzrost udzia³u Corylus z 0,2 do 23%. W jego górnym odcinku pojawi³ siê Taxus i Alnus. Wartoœci NAP wahaj¹ siê od 4 do 8%. Jest to prawie wy³¹cznie py³ek Gramineae, Cyperace-ae i Humulus. Wartoœci ostatniego taksonu dochodz¹ do 1,6%. Odnotowano pierwsze ziar-na py³ku: Hedera, Viburnum, Cornus
sangu-inea. Jego górn¹ granicê wyznacza: dalszy
wzrost wartoœci Corylus, w mniejszym stopniu
Alnus, skorelowany z za³amaniem krzywej
wysokich wartoœci Quercus i Fraxinus oraz zanikiem ci¹g³ej krzywej Sparganium/Typha
angustifolia. L PAZ—LE–5—Corylus, z czterema subzonami: a — Quercus–Alnus, b — Taxus–Tilia–Alnus, c — Tilia–Alnus i d — Carpinus–Alnus (próbki nr 18–41; g³êb. 8,40–9,50 m; kremowo-ró¿owa próbka 19 i popielata lub jasnopopielata, strefowo laminowana, w górnym odcinku szara, drobno-detrytyczna gytia wapienna) cechuj¹ najwiêksze w diagramie wartoœci Corylus (41–62%) oraz zró¿nicowane w poszczegól-nych jego odcinkach wartoœci: (Quercus 22–4%), Taxus (0,9–4,8%), Tilia cordata typ (0,1–8,1%), Carpinus (0–24%) i Alnus
(11–21%) uzasadniaj¹ce wyró¿nienie wcze-œniej wymienionych podpoziomów. We wszystkich lub prawie wszystkich próbkach stwierdzono py³ek: Fraxinus (1,5–3,4%), Pinus (1–5%), Betula (0,3–1%), Acer
(0,2–0,5%), Hedera, Humulus, w nielicznych Viscum, Tilia
platyphyllos. Wartoœci Ulmus wynosz¹ 1–3%, jedynie w
próbce nr 21 — 5,8%. Mo¿e to uzasadniaæ wydzielenie kolejnego podpoziomu. Wartoœci NAP nie przekraczaj¹ 2%. Jest to prawie wy³¹cznie py³ek: Gramineae, Cyperace-ae i Humulus. Górna granica tego poziomu jest niewyraŸna i przebiega ³agodnie. Wyznacza j¹ przeciêcie siê krzy-wych: opadaj¹cej Corylus i wznosz¹cej Carpinus.
L PAZ—LE–6—Carpinus, z subzonami: Cory-lus–Alnus w czêœci dolnej i Alnus–Picea–Abies w górnym
odcinku (próbki nr 42–60; g³êb. 7,62–8,40 m: jasnopopie-lata gytia wapienna, w górnym odcinku szara, drobnode-trytyczna z piaskiem) cechuj¹ du¿e, stopniowo wzrastaj¹ce i najwiêksze w diagramie wartoœci Carpinus (35–51%) oraz znaczne, stopniowo malej¹ce Corylus (30–5%) i zbli¿one Alnus (15–19%). Stale wystêpuje py³ek: Tilia
cor-data typ (1–5%), Quercus (1–4%), Fraxinus (1–2%), Ulmus (0,6–2,6%), Taxus baccata (0,5–1,7%), Pinus
(1–7%), Betula (1–3%), Acer (0,2–0,6%), Viscum, Hedera, sporadycznie: Ilex, Frangula alnus, Tilia platyphyllos,
Syringa, Evonymus. W górnym odcinku tego poziomu
pojawia siê py³ek Abies i Picea. Ich wartoœci w spektrach próbek nr 59 i 60 wynosz¹ce odpowiednio: 2,1–4,5% i 8–15% przes¹dzi³y o wyró¿nieniu podpoziomu
Alnus–Picea–Abies. Wartoœci NAP wynosz¹ 1–2%. Jest to
prawie wy³¹cznie py³ek: Gramineae, Cyperaceae i
Humu-lus. W obrêbie wspomnianego podpoziomu wartoœci NAP zag³êbienia po martwym lodzie
depressions dead-ice
dna dolin rzecznych i równiny torfowe bottom of streams and peaty plaines moreny czo³owe, przewa¿nie spiêtrzone
hills of endmoraine and deformations wysoczyzna morenowa moraine plateau rynny subglacjane subglacial through kemy kames
moreny martego lodu dead - ice moraines równiny sandrowe
outwash plaines (sandr plaines)
linia przekroju geologicznego geological cross-section line otwory wiertnicze numerous borehole d³ugie stoki long slopes Leszczyno Szlacheckie 3 4 Je¿ewo B Gilino 2 A1 LE. 2/00 Leszczyno Ksiê¿e 0 1km
Ryc. 2. Szkic geomorfologiczny z przebiegiem linii przekroju geologicznego Fig. 2. Geomorphological sketch with the location of geological cross section
wzrastaj¹ one do 3,8%. Na podpoziom ten przypada poja-wienie siê nowych taksonów (Calluna, Lysimachia
num-mularia, Artemisia, Compositae Tubiflorae,
Ranunculaceae, Rubiaceae, Sphagnum lub zanik innych (Acer, Fraxinus, Taxus, Hedera, Viscum, Humulus,
Pteri-dium aquilinum). Górn¹ granicê tego poziomu wyznacza:
wzrost wartoœci Pinus i NAP oraz za³amanie krzywych wysokich wartoœci Carpinus, znacznych Alnus, wyraŸne obni¿enie wartoœci lub zanik py³ku: Quercus, Corylus,
Tilia, Ulmus, Fraxinus i Taxus. Na granicê tê przypada
zmiana charakteru litologicznego i genetycznego osadów. Wystêpuj¹ce wy¿ej osady cechuj¹ siê zdecydowanie wiêksz¹ zawartoœci¹ piasku i nie roz³o¿onej substancji organicznej.
L PAZ—LE–7—Picea–Pinus–Abies (próbka nr 61; g³êb. 7;60–7,62 m; szara lub ciemnoszara, drobnode-trytyczna gytia wapienna z piaskiem) cechuj¹ znaczne war-toœci Picea (13%), Pinus (49%), Abies (2,4%) i NAP (13%) oraz wyraŸnie mniejsze: Carpinus (7%), Alnus (5%),
Betu-la (34%), Corylus (3%), Quercus (1%), Tilia (1%), Ulmus
(0,4%) i znacz¹ce Salix (1%). Sporomorfy wykazuj¹ znaczny stopieñ zniszczenia. Z tego powodu nie oznaczo-no ponad 3% sporomorf. WyraŸnie wzros³y wartoœci i ró¿-norodnoœæ taksonomiczna NAP. Oprócz dominuj¹cego tu py³ku Gramineae (6%) i Cyperaceae (5%) pojawi³y siê nowe taksony: Artemisia (1%), Chenopodiaceae, Compo-sitae Tubiflorae, Ericaceae, Ledum, Vaccinium, Polygonum
bistorta/P.viviparum, Ranunculaceae, Thalictrum,
Umbel-liferae, Osmunda i Equisetum. WyraŸnie wzros³y wartoœci Polypodiaceae i Sphagnum, odpowiednio do 4,8 lub 3,4%. Zaleganie na osadach biogenicznych reprezentuj¹cych ten poziom py³kowy, jasnych mu³ków z piaskiem pozwala spodziewaæ siê, ¿e akumulacja osadów biogenicznych zosta³a przerwana przez zupe³nie odmienne procesy zwi¹zane z akumulacj¹ osadów mineralnych lub, ¿e procesy zwi¹zane z akumulacj¹ osadów mineralnych mog³y spo-wodowaæ zniszczenie wczeœniej zdeponowanych osadów biogenicznych, m³odszych od zachowanych w stropie badanego odcinka rdzenia.
Rekonstrukcja zbiorowisk roœlinnych i klimatu
Spektra biogenicznych osadów jeziornych z Leszczyna odzwierciedlaj¹ sukcesjê zbioro-wisk roœlinnych typu interglacjalnego. Wystê-puj¹ce elementy florystyczne i cechy sukcesji zbiorowisk roœlinnych pozwalaj¹ wi¹zaæ ich pochodzenie z interglacja³em eemskim. Ich dia-gram py³kowy odzwierciedla sukcesjê zbiorowisk roœlinnych niemal¿e ca³ego stadium protokra-tycznego, stadium mezokratyczne i starszy odcinek stadium telokratycznego interglacja³u eemskiego. Brak osadów m³odszego odcinka stadium telokratycznego lub m³odszych, mo¿e byæ uwarunkowany ich zniszczeniem przez procesy postsedymentacyjne lub przynajmniej czêœciowym ich straceniem w czasie odwierca-nia. Na tak¹ mo¿liwoœæ wskazuj¹ obserwacje górnego odcinka osadów biogenicznych w pobranym urz¹dzeniem URB rdzeniu, a w szczególnoœci kontaktu tych osadów z przykry-waj¹cymi je piaskami. Granica pobranych odcinków rdzeni pochodz¹cych z kolejnych wierceñ (mar-szów) przypadaj¹ca tu¿ poni¿ej kontaktu tych osadów sprawi³a, ¿e czeœæ wystêpuj¹cych w tym otworze wiertni-czym osadów biogenicznych mog³a byæ stracona, a obser-wacje dotycz¹ce ich wzajemnego kontaktu by³y wyraŸnie utrudnione, a ich zniekszta³cony obraz.
Zbiorowiska roœlinne stadium protokratycznego odzwier-ciedlaj¹ spektra L PAZ—LE–1—Pinus–NAP–(Artemisia), L PAZ—LE–2—Pinus–Betula i L PAZ—LE–3—Pinus–(Ulmus). Pocz¹tkowo by³y to widne i luŸne zbiorowiska zaroœli lub p³aty oraz skupienia drzewiastych i krzewiastych gatunków lub form sosny, brzóz, pomiêdzy którymi dominowa³y otwarte przestrzenie opanowane przez roœlinnoœæ krze-wiast¹, krzewinkow¹ i zieln¹, w tym heliofiln¹. Ich g³ównym sk³adnikiem by³y ró¿norakie roœliny z rodzin i rodzajów: trawy, turzycowate, bylice, komosowate, bal-daszkowate, rutewki, jaskrowate, wrzosowate, ja³owiec, wierzby, z heliofilnych: ba¿yna (Empetrum), pos³onek
(Helianthemum), przêœl (Ephedra distachya typ), rokitnik
(Hippophae) i subarktyczna widliczka ostrozêbna
(Selagi-nella selaginoides). S³abo zwarte i uformowane lokalne
zbiorowiska roœlinne produkowa³y stosunkowo ma³o lub ma³o materia³u py³kowego. Niedostateczny stopieñ opano-wania utworów powierzchniowych przez te zbiorowiska sprawi³, ¿e by³y one nara¿one na procesy denudacji i soli-flukcji. Efektem tego jest obecnoœæ w akumulowanych wówczas — w szybkim tempie — osadach zredeponowa-nych sporomorf roœlin neogeñskich lub starszych, pochodz¹cych ze zniszczenia dawnych utworów oraz znaczny stopieñ ich zniszczenia i ma³a koncentracja sporo-morf, zw³aszcza pochodz¹cych z lokalnego deszczu py³kowego w deponowanych wówczas osadach. Panuj¹cy wówczas subarktyczny klimat (Selaginella selaginoides) by³ zbli¿ony do panuj¹cego na granicy póŸnego glacja³u, ustêpuj¹cego zlodowacenia i pocz¹tku stadium proto-kratycznego interglacja³u eemskiego.
Spektra L PAZ—LE–2—Pinus–Betula odzwierciedlaj¹ wystêpowanie niezupe³nie lub s³abo zwartych borów sosnowych z drzewiastymi gatunkami lub formami brzóz oraz nielicznie
obec-piaski pylaste i mu³ki silts sands and silts piaski i ¿wiry wodnolodowcowe sands and gravels
140 130 120 110 100 140 130 120 110 100 m n.p.m. m a.s.l. B A B B 0 500m glina zwa³owa till piaski sands
gytie i mu³ki jeziorne gyttja and lake silts
torfy i namu³y torfiaste peat and peaty silts
1 2 3 4 LE.2/00 E E W B
Ryc. 3. Leszczyno. Przekrój geologiczny; B — zlodowacenie wis³y, E — inter -glacja³ eemski, W — zlodowacenie warty, O — zlodowacenie odry
Fig. 3. Leszczyno. Geological section; B — Wistulian Glacial, E — Eemian Interglacial, W — Warta Glacial, O — Odra Glacial
nym modrzewiem (Larix). W ich podszyciu nielicznie wystêpowa³ ja³owiec, zaœ w runie trawy, turzycowate, bylice i inne wczeœniej wymienione taksony. Na nielicznie przetrwa³ych otwartych przestrzeniach nie opanowanych przez zbiorowiska leœne i na dobrze utrwalo-nych utworach powierzchniowych jeszcze stosunkowo licznie przetrwa³y bylice (Artemisia), na siedliskach zasobnych w CaCO3 rokitnik
zwy-czajny (Hippophaë rhamnoides; Kru-piñski, 1992a). Wystêpowanie tych zbiorowisk nale¿y wi¹zaæ z warunka-mi klimatu dolnoborealnego, panuj¹cymi w starszej lub œrodkowej czêœci stadium protokratycznego interglacja³u eemskiego.
L PAZ– LE–3—Pinus–(Ulmus) odzwierciedla wystêpowanie zwar-tych borów mieszanych, utworzonych g³ównie przez sosnê, z wyraŸnie mniejszym udzia³em drzewiastych brzóz oraz nieznacznym dêbu, wi¹zu i jesionu oraz ze sporadycznie prze-trwa³ym ja³owcem i wierzbami. Wœród nielicznie przetrwa³ych w runie i podszyciu roœlin pojawi³ siê, zwi¹zany g³ównie z siedliskami ³êgo-wymi, chmiel (Humulus), a na siedli-skach podmok³ych dosz³o do nieznacznego rozprzestrzenienia paprotkowatych (Polypodiaceae), zaœ w strefie brze¿nej lub p³ycizn tego zbiornika wodnego je¿og³ówki
(Spar-ganium) lub pa³ki w¹skolistnej (Typha angustifolia). WyraŸne ocieplenie
kli-matu i wyd³u¿enie okresu wegetacyj-nego przejawi³o siê migracj¹ mezokratycznych drzew liœciastych, dominuj¹cych w zbiorowiskach leœnych nastêpnego — mezokratycz-nego stadium interglacja³u eemskiego. Stadium mezokratyczne tego inter-glacja³u odzwierciedlaj¹ spektra trzech L PAZ, a w ich obrêbie licznych pod-poziomów. Wczeœniejsza akumulacja osadów mineralno-biogenicznych typu piasków, z substancj¹ organiczn¹ i mu³ków, zosta³a zast¹piona sedy-mentacj¹ wysoko wapiennych, jasno-szarych, popielatych, strefowo kremowych lub drobnodetrytycznych gytii wapiennych.
W pierwszym — najstarszym jego
etapie (L
PAZ—LE–4—Quer-cus–Fraxinus–Ulmus) wystêpowa³y
zwarte, dobrze uformowane mieszane lasy dêbowe, pocz¹tkowo ze znacz-nym udzia³em sosny, jesionu i wi¹zu, a póŸniej ze znacz¹cym udzia³em zyskuj¹cej na znaczeniu leszczyny.
Lysimachia nummularia · + Ranunculus acer t. 0,2 · Ledum · + Vaccinum · + Polypodium vulgare 0,2 · ·Polypodium vulgare0,2 · Selaginella selaginoides+ ·Selaginella selaginoides0,2 ·Lycopodium annotinum0,2 ·Tetraporina0,2 ·Botrychium+ SALIX JUNIPERUS HIPPOPHAE RHAMNOIDES EPHEDRA DISTACHYA T. LARIX ULMUS FRAXINUS QUERCUS CORYLUS TILIA CORDATA T. TAXUS BACCATA ACER ALNUS CARPINUS ABIES PICEA VIBURNUM CORNUS SANGUINEA HEDERA VISCUM HUMULUS EMPETRUM HELIANTHEMUM NUM. T.
POLYGONUM BIST./P. VIVIP. ARTEMISIA GRAMINEAE UNDIFF. HELIANTHEMUM OELAN. T. CYPERACEAE UNDIFF. CHENOPODIACEAE CARYOPHYLLACEAE UNDIFF. UMBELLIFERAE UNDIFF. THALICTRUM RUBIACEAE RANUNCULACEAE UNDIFF. COMPOSITAE LIGULIFLORAE COMPOSITAE TUBIFLORAE UNDIFF.
CALLUNA ERICACEAE UNDIFF. TYPHA LATIFOLIA SPARGANIUM/TYPHA ANGUST. NUPHAR NYMPHAEA POTAMOGETON SALVINIA (microspores) EQUISETUM OSMUNDA POLYPODIACEAE UNDIFF. PTERIDIUM AQUILINUM SPHAGNUM BOTRYOCOCCUS PEDIASTRUM VARIA SPOROMORFY ZNISZCZONE DESTRUCTED SPOROMORPHS SPOROMORFY R. TRZECIORZÊD. TERTIARY SPOROMORPHS WTÓRNE Z£O¯E REBEDDED HYSTRICHOSPHAERIDAE 0 10 10 02 0 40 50 30 0 30 20 10 40 50 60 20 01 0 40 30 50 02 0 10 01 0 17 ANAL. K.M.KRUPIÑSKI, 2004 10 02 0 0 1 0 14 23 10 0 5 14 11 2 3 2 2 5 2 11 1 11 4 2 22 3 1 22 2 10 5 1 9 4 1 mu³ki piaszczyste sandy silts piaski ró¿noziarniste vari-grained sands i³ clay mu³ki silts piaski mu³kowate silty sands glina till namu³ tor fiasty peaty silts gytia wapienna calcareous gyttja LESZCZYNO LE. 2/00 BETULA PINUS SYL VESTRIS T. Syringa 0,2 Frangula alnus 0,2 Evonymus 0,2 Ilex 0,1 AP Populus 0,2 L PAZ – LE – STRATYGRAFIA STRATIGRAPHY I N T E R G L A C J A £ E E M S K I E E M I A N I N T E R G L A C I A L 7 6 5 4 3 2 1 0 1 0 2 0 3 0 4 0 5 0 6 0 7 0 8 0 9 0 100% ‰ 61 60 59 57 55 53 51 49 47 45 43 41 39 37 35 33 31 29 27 25 23 21 19 17 15 13 11 10 9 8 7 6 5 4 3 NUMER PRÓBKI NUMBER OF SAMPLES 132,50 m n .p .m . a.s.l. 0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0 7,5 7,6 8,0 9,0 10,0 10,4 10,6 11,0 11,5
Ryc. 4. Leszczyno LE. 2/00. Diagram py³kowy; + — odnotowanie jednej sporomorfy w czasie przegl¹dania dodatkowych preparatów mikroskopowych: x — odnotowanie dwu lub wiêcej sporomorf w czasie przegl¹dania dodatkowych preparatów mikroskopowych Fig. 4. Leszczyno LE. 2/00. Pollen diagram. + — single sporomorphs ...; x — two or more sporomorphes out of total pollen sumare: indicated on the pollen diagram
Siedliska ³êgowe zosta³y opanowane przez zbiorowiska jesionowe z dêbem i wyraŸnie mniejszym udzia³em wi¹zu, a w koñcowej czêœci z leszczyn¹ i pojawiaj¹c¹ siê olsz¹. Wa¿nym klimatycznie, lecz nielicznym iloœciowo sk³adni-kiem tych zbiorowisk by³: bluszcz (Hedera), dereñ w³aœci-wy (Cornus sanguinea), orlica pospolita (Pteridium
aquilinum) i ju¿ wczeœniej obecny chmiel. W p³ytkich
wodach lub strefach tego zbiornika stale wystêpowa³a je¿og³ówka.
W drugim jego etapie reprezentowanym przez L PAZ—LE–5—Corylus, z wyró¿nionymi czterema podpo-ziomami (a — Quercus–Alnus; b —Taxus–Tilia–Alnus; c — Tilia–Alnus i d — Carpinus–Alnus) panowa³y zwarte, dobrze uformowane zbiorowiska mieszanych lasów liœcia-stych, z dominuj¹c¹ leszczyn¹. Kolejno wa¿nymi elemen-tami tych zbiorowisk by³y: d¹b i olsza, cis, lipa i olsza, lipa i olsza, oraz grab, olsza, lipa, wi¹z i jesion. Stale wystêpo-wa³y, lecz w zdecydowanie mniejszych iloœciach klon i sosna.
Zbiorowiska leœne najm³odszego etapu stadium mezo-kratycznego interglacja³u eemskiego by³y dobrze uformo-wane i mia³y zwarty charakter. Dominowa³ w nich grab (L PAZ—LE–6—Carpinus). Licznie wystêpowa³a, zw³asz-cza pocz¹tkowo leszczyna i lipa oraz olsza, a w koñcowym odcinku pojawi³y siê i zyska³y na znaczeniu jod³a i œwierk. Udzia³ pozosta³ych elementów naszej rodzimej dendroflo-ry liœciastej (dêbu, wi¹zu, jesionu, klonu) by³ wyraŸnie, mniejszy. W dobrze zacienionym podszyciu tych drzewo-stanów stale wystêpowa³ chmiel i bluszcz, sporadycznie œródziemnomorski ostrokrzew (Ilex), trzmielina
(Evony-mus), kruszyna (Frangula alnus), bez lilak (Syringa).
Kli-mat stadium mezokratycznego tego interglacja³u by³ wyraŸnie zró¿nicowany. W pierwszym — najstarszym eta-pie cechowa³ siê umiarkowan¹ wilgotnoœci¹ i stosunkowo d³ugim okresem wegetacyjnym oraz umiarkowanie ch³odnymi okresami zimowymi, w œrodkowym — drugim etapie okres wegetacyjny uleg³ wyraŸnemu dalszemu wyd³u¿eniu i zwilgotnieniu, a zimy by³y wyj¹tkowo ³agod-ne, zaœ w najm³odszym — trzecim etapie uleg³ on dalsze-mu zwilgotnieniu i nieznacznedalsze-mu och³odzeniu. Okresy zimowe uleg³y wyraŸnemu wyd³u¿eniu, a œrednia tempera-tura, zw³aszcza w koñcowym odcinku, uleg³a wyraŸnemu obni¿eniu.
Fragment stadium telokratycznego interglacja³u eemskiego w diagramie osadów z Leszczyna jest reprezen-towany przez L PAZ—LE–7—Picea–Pinus–Abies. W zbiorniku wodnym w Leszczynie zaznaczy³ siê akumulacj¹ drobnodetrytycznej gytii wapiennej. Wydaje siê ¿e czêœæ osadów, które mog³y pochodziæ z tego okresu akumulacji zosta³a stracona w czasie ich odwiercania. Nie mo¿na wykluczyæ luki sedymentacyjnej miêdzy osadami (z piaskiem) reprezentowanymi przez próbkê nr 59 i 61. W diagramie jest brak spektrów odzwierciedlaj¹cych ten fragment sukcesji zbiorowisk roœlinnych. Opracowane spektrum py³kowe zaledwie jednej próbki (nr 61) reprezen-tuj¹cej ten L PAZ odzwierciedla wystêpowanie zwartych borów mieszanych. Tworzy³y je g³ównie œwierk i sosna, z ma³ym udzia³em jod³y, grabu, olszy, leszczyny, znikomym dêbu, wi¹zu, lipy. W ich runie prawie wy³¹cznie i dosyæ licznie wystêpowa³y roœliny z rodzin i rodzajów: trawy i
turzycowate, sporadycznie bylica, komosowate, baldaszkowate, jaskrowate, rutewka i liczni przedstawicie-le wrzosowatych (wrzos, bagno, borówki). Pojawienie siê spor torfowców (Sphagnum) wskazuje na pocz¹tek zak³adania torfowiska mszystego. Wystêpuj¹ce elementy florystyczne wskazuj¹ na wyraŸne och³odzenie klimatu, obni¿enie œredniej temperatury najcieplejszego i najch³odniejszego miesi¹ca do poziomu cechuj¹cego wspó³czesny obszar Polski pó³nocno-wschodniej w zasiê-gu œwierka.
Badania miêczaków i ma³¿oraczków
W s³odkowodnych osadach wapiennych z Leszczyna stwierdzono znaczn¹ iloœæ fauny i mikrofauny w postaci skorupek miêczaków i ma³¿oraczków. Wœród miêczaków odnotowano obecnoœæ preferuj¹cych ma³e i p³ytkie zbior-niki wód stoj¹cych z obfit¹ roœlinnoœci¹ (Armiger crista
nautileus, Valvata cristata) oraz gatunki dobrze znosz¹ce
ruch wody (Bithynia tentaculata, Gyraulus albus, Valvata
piscinalis, Pisidium nitidum‘). W badanych osadach z
Leszczyna zdecydowanie przewa¿aj¹ ma³¿oraczki zwi¹zane z wodami stoj¹cymi i wolno p³yn¹cymi:
Cando-na alexandri, C. compressa, C. insculpta, C. lozeki, C. levanderi, C. marchica, C. neglecta, C. protzi, C. weltneri, Limnocythere sanctipatricii, Cypridopsis brincki i Metacy-pris cordata (Fuhrmann & Pietrzeniuk, 1990; Skompski,
1991). Stwierdzone gatunki miêczaków i ma³¿oraczków pozwalaj¹ wi¹zaæ akumulacjê jeziornych osadów bioge-nicznych w Leszczynie z panowaniem klimatu umiarko-wanego. Dokumentuj¹ to równie¿ wyniki badañ paleobotanicznych.
Wnioski koñcowe
Dotychczas na obszarze Wysoczyzny P³ockiej stwier-dzono i udokumentowano paleobotanicznie 11 stanowisk biogenicznych osadów jeziornych interglacja³u eemskie-go. Zdecydowanie najwiêksza ich liczba i skupienie wystê-puje w rejonie Sierpca, na obszarze pó³nocnej czêœci tej wysoczyzny (ryc. 1). W zdecydowanej wiêkszoœci sta-nowisk s¹ to kolejno: mu³ki, gytie wapienne, torfy oraz przewa¿nie ju¿ pochodz¹ce z wczesnego vistulu mu³ki torfiaste lub namu³y. Mi¹¿szoœæ tych osadów przewa¿nie waha siê od 3 do 7 m. Zdecydowanie najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ ponad 15,50 m osi¹gaj¹ one w Studzieñcu i Bab-cu Piasecznym (Krupiñski, 2004, 2005; Krupiñski & Kotarbiñski, 2002). Równie¿ stwierdzony w osadach pochodz¹cych z tych stanowisk zapis obejmuje najd³u¿szy odcinek przemian klimatyczno-florystycznych w œrodo-wisku przyrodniczym m³odszego plejstocenu tego rejonu Polski (Krupiñski, 2005). Obejmuje on znaczny odcinek póŸnego glacja³u zlodowacenia warty, ca³y interglacja³ eemski i ca³y wczesny vistul, z wyró¿nionymi w jego obrê-bie ciep³ymi oscylacjami klimatycznymi. Zdecydowanie mniej stanowisk osadów tego interglacja³u stwierdzono na obszarze po³udniowej czêœci Wysoczyzny P³ockiej. Jest to: G³ówczyn k. Wyszogrodu (Niklewski, 1968) i zbadane zaledwie ekspertyzowo osady z Falbogów (Baraniecka, 1974). Na obszarze œrodkowej czêœci tej wysoczyzny s¹
po³o¿one Sokolniki Stare (Baraniecka & Janczyk-Kopiko-wa, 1991), a przy zachodniej granicy Leszczyno i nie umieszczone na ryc. 1 Olszyny (ok. 12 km na NE od Lesz-czyna), w których Baraniecka (1995) stwierdzi³a p³ytko wystêpuj¹ce i nie maj¹ce przykrycia morenowego osady biogeniczne, umieszczaj¹c je w opracowanym przekroju geologicznym w pozycji stratygraficznej interglacja³u eemskiego.
Wystêpuj¹ce na obszarze Wysoczyzny P³ockiej osady biogeniczne interglacja³u eemskiego, w niektórych rów-nie¿ wczesnego vistulu (Krupiñski, 2005), przewa¿nie zalegaj¹ w interwale g³êbokoœciowym 3–9 m, wyraŸnie p³ycej w G³ówczynie i Sokolnikach Starych, schodz¹c najg³êbiej do prawie 20 m w Studzieñcu i Babcu Piasecz-nym, osi¹gaj¹c tu równie¿ zdecydowanie najwiêksze i bar-dzo du¿e mi¹¿szoœci. W wiêkszoœci badanych stanowisk w obrêbie osadów przykrywaj¹cych nie stwierdzono gliny zwa³owej, jedynie w Studzieñcu i Babcu Piasecznym odnotowano jej rezyduum lub z interpretacji przekrojów geologicznych wynika, ¿e glina ta wystêpuje nad tymi osa-dami obocznie (Kotarbiñski, 1999a, b; Krupiñski, 2005; Krupiñski & Kotarbiñski, 2002).
Diagramy py³kowe osadów interglacja³u eemskiego, pochodz¹cych z Wysoczyzny P³ockiej reprezentuj¹ wariant pó³nocnomazowiecki tej sukcesji. Cechuje siê on ma³ymi w spektrach wartoœciami py³ku Abies, z regu³y nie przekraczaj¹cymi 3%, chocia¿ spektra osadów pochodz¹cych nawet z s¹siednich stanowisk wykazuj¹ pod tym wzglêdem znaczne ró¿nice (Krupiñski & Kotarbiñski, 2002; Kru-piñski, 2005). Mo¿na siê spodziewaæ, ¿e przez obszar pó³nocnej czêœci tej wysoczyzny w czasie tego interglacja³u przebiega³a pó³nocna granica zasiêgu tego drzewa (Kru-piñski, 1992b; Œrodoñ, 1983).
Literatura
BARANIECKA M.D. 1974 — Plejstocen nad doln¹ Wkr¹. Biul. Inst. Geol., 268: 5–89.
BARANIECKA M.D. 1995 — O pozycji stratygraficznej i³ów pstrych w pod³o¿u czwartorzêdu na Mazowszu. Prz. Geol., 47: 576–580. BARANIECKA M.D. & JANCZYK-KOPIKOWA Z. 1991 — Deposits and pollen analysis of the Eemian Interglacial section at Sokolniki Stare (P³ock Upland). Geol. Quater., 35: 27–36.
FUHRMANN R. & PIETRZENIUK E. 1990 — Die Ostracodenfauna des Interglazials von Grabschutz (Kreis Delitsch). Altenburger Natu-rwiss. Forsch., 3: 202–227.
KOTARBIÑSKI J. 1999a — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Sierpc. Pañstw. Inst. Geol. Warszawa.
KOTARBIÑSKI J. 1999b — Objaœnienia do arkusza Sierpc SMGP 1:50 000. Pañstw. Inst. Geol. Warszawa.
KOTARBIÑSKI J. 1999c — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. ¯uromin. Pañstw. Inst. Geol.Warszawa.
KOTARBIÑSKI J. 2000 — Objaœnienia do arkusza ¯uromin SMGP 1:50 000. Pañstw. Inst. Geol.Warszawa.
KOTARBIÑSKI J. 2001 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Bie¿uñ. Pañstw. Inst. Geol. Warszawa.
KOTARBIÑSKI J. 2003 — Objaœnienia do arkusza Bie¿uñ SMGP 1:50 000. Pañstw. Inst. Geol. Warszawa.
KOTARBIÑSKI J. & KRUPIÑSKI K.M. 1995 — Osady interglacja³u eemskiego w Studzieñcu i Babcu Piasecznym k. Sierpca. Prz. Geol., 43: 565–571.
KOTARBIÑSKI J. & KRUPIÑSKI K.M. 2000a — Pierwsze stanowiska osadów biogenicznych interglacja³u eemskiego na Równinie Urszulewskiej. Prz. Geol., 48: 596–600.
KOTARBIÑSKI J. & KRUPIÑSKI K.M. 2000b — Osady intergla-cja³u eemskiego w Nadolniku ko³o Sierpca. Mat.VII konf. Stratygrafia plejstocenu Polski. £¹czyno.
KOTARBIÑSKI J.& KRUPIÑSKI K.M. 2000c — Jeziorny charakter Wysoczyzny P³ockiej w czasie interglacja³u eemskiego. Mat.V Zjazdu Geomorfologów Polskich: 64–65.Toruñ.
KRUPIÑSKI K.M. 1992a — Significance of HippophaN rhamnoides in evolution of the Eemian Interglacial flora in Warsaw area. Acta Soc. Bot. Pol., 61: 131–144.
KRUPIÑSKI K.M. 1992b — Flora m³odoplejstoceñska z Kotliny £om¿ycy. Stud. Geol. Pol., 99: 61–91.
KRUPIÑSKI K.M. 1995a — Orzeczenie paleobotaniczne dotycz¹ce próbek osadów organicznych z otworu wiertniczego Studzieniec i Babiec Piaseczny, ark. Sierpc. Pañstw. Inst. Geol. CAG 42103/95. KRUPIÑSKI K.M. 1995b — Stratygrafia py³kowa i sukcesja roœlinno-œci interglacja³u mazowieckiego w œwietle badañ osadów z Podlasia. Acta Geogr. Lodz., 70.
KRUPIÑSKI K.M. & MORAWSKI W. 1993 — Geological position and pollen analysis of Eemian Interglacial sediments of Warsaw Wawrzyszew. Acta Palaeobot., 33: 5–42.
KRUPIÑSKI K.M. 1999a – Orzeczenie paleobotaniczne dotycz¹ce wybranych próbek osadów ze stanowiska Zieluñ i Lubowidz, ark. ¯uromin. Pañstw. Inst. Geol. CAG 182/99.
KRUPIÑSKI K.M. 1999b — Orzeczenie paleobotaniczne dotycz¹ce próbek osadów z otworu wiertniczego: Rostowa i Pozga, ark. Bie¿un. Pañstw. Inst. Geol., CAG 733/2000.
KRUPIÑSKI K.M. 2002 — Opracowanie zawartoœci paleobotanicznej wybranych próbek osadów biogenicznych z otworu wiertniczego Lesz-czyno LE. 2/00,ark. StaroŸreby. Pañstw. Inst. Geol. CAG 105/2003. KRUPIÑSKI K.M. 2004 — Wyniki wstêpnych badañ palinologicz-nych osadów z Babca Piasecznego BP. 1/99 i BP.1/00 (w opracowa-niu).
KRUPIÑSKI K.M. 2005 — Badania paleobotaniczne
mlodoplejstoceñskich osadów jeziornych Wysoczyzny P³ockiej. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 184: 1–58.
KRUPIÑSKI K.M. & KOTARBIÑSKI J. 2002 — M³odoplejtoceñskie osady jeziorne Wysoczyzny P³ockiej w œwietle badañ palinologicz-nych ich osadow. 6.20.9109.00.0. Pañstw. Inst. Geol., CAG 1717/2005.
LAMPARSKI Z. 1996 — Zarys budowy geologicznej i charakterystyka rzeŸby Wysoczyzny P³ockiej i Pojezierza Dobrzyñskiego ze szczegól-nym uwzglêdnieniem budowy i genezy drumlinów oraz moren czo³owych. [W:] RzeŸba i osady czwartorzêdu Polski Œrodkowej. Wyd. UW: 54–58. Warszawa.
NIKLEWSKI J. 1968 — Interglacja³ eemski w G³ówczynie ko³o Wyszogrodu. Monogr. Bot., 27: 125–185.
ROSZKO L. 1968 — Recesja ostatniego l¹dolodu z terenu Polski. Pr. Geogr., 74: 65–100.
RÓ¯AÑSKI P. & KOTARBINSKI J. 2003 — Materia³y archiwalne do arkusza StaroŸreby (445) SMGP 1 : 50 000. Pañstw. Inst. Geol., CAG 105/2003.
SKOMPSKI S. 1991 — Fauna czwartorzêdowa Polski. Bezkrêgowce. Wyd. UW, Warszawa.
ŒRODOÑ A. 1983 — Jod³a pospolita w historii naszych lasów. [W:] Nasze drzewa leœne, 4: 9–40. PWN.
Praca wp³ynê³a do redakcji 25.02.2005 r. Akceptowano do druku 08.05.2006 r.
