Tymczasowe wyniki badań geologicznych na obszarze Czerwonej Wody

(1)

l -:

... KAzIMIERz 'CHMuItA

. TYMCZASOwi

WYNIKI"

BADAt'lGEOLOGICZNYCHNA08SZARZE

CZERW'ONE) WODY

.: :N'

IEWiEi.:E

dotychczasznainypr~c

na temat bu-· .

dtiżym

stopniu

-;.VywarłoWPłYwsąsiedzt~o

Sudetów, '. . dowy geologicznej okolic. Bolesławca. Lubania i k t 6 r e ... w czasie . zlodowacenia . dóstarczały materiilłu, .Zgorze~ca .. PJ."ace geologów. niemieckich ·ż .tych . tel'&-' . ···zasypując wolhą ·strefę· między g6rami a. czołem n6w są'naog6ł nie wYczerpujące 1" w Wielu wypad- . )odowca. W. związlł:uz tym warstWy powierzChińowe .' kach przestarz8łe .. Niektóre spostrzeżeniano'tQwline .. ··omawi~ego terenu· I!kładają się W ·przewatającej przez nich w pracach geologicznych są; z reguły·części z. 'utworów czwartorzędowych, ·stlinoWiąCych ... sprzeczne ze 'stanem faktycznym, a dorobek naukowy morfologiczne wzniesienia w· formie kopuł i zwał6w. naszych geolog6w' z tych teren6w jest znikOmy.. Utwory te :nadają zasadniczy charakter krajobrazowi

W okresie. powojennym sporządzono szereg .. doku-. ~ .okolic Czerwonej' Wody. . .

ineritacji geologicznych różnego rodzaju' zł6ż surow- '.. Uzyskane materiały z. wierceń i Podziemnych wy-o "c6w właśnie z obszaru powiatów: BolesłaWiec, Lubań '. robisk g6rniczych.a także ze szczeg6łowych badań .. i . Zgorzelec. . . , mineralogicznych . piaskowc!ów' i. glin ogniotrwałych"

.' .. Przeglądając'niektóre .z tych . dokumentacji, stwier- .. ·.umożliwiłY. wyciągnięcie poniższych wniosk6w~ .... :dzi'ć jednak należy, iż nie. wnosz~ one żadnych rio- . : . Czwartorzęd· na tym .terenie . występuje ·w poStaci .:. :Wych przyczynków do. poZnania geólogii omawianego .. żWir6w i Jjiask6w. moreny dennej i zwałowej oraz: . terenu, a przecież jest" .wiele . nowych materiał6w· iłów i mułk6w. MiI\ŻBZOŚĆ.· paki-ywy . czWartorzędowej .' . geologicznych zebranych przy . sporządzairlu" do- . n~ terenie C,?:erwonej Wody Wynosi około 10 m.

kumentacji podstawowej, które mągą w dużej .mie-· . Występująca tu glina morenowa ma bardzo"zmie~-.' rza przyczyIiić' się do wyjaśnienia spornych i nie . ną miąższość, (0,20-3,0 m) i.barwę 'z reguły brą-:·rozstrzygniętych do tej pory problemów. geologii ,zową, a tYlko' .Czasami szarą. Występowanie jej jest ." obSzaru Niecki BoleshiWieckiej. . ' ·niereguIarne. Ogólnie rzecz biorąc, w kompleksie . Artykuł ten jest .próbą wykorzystania materiał6w utworów czwartorzędowYch, morena występuje w ,,' otrzymanych w . Wyniku prac geologiczno-poszUki- . bardzo znikomym pr~encie (5-20%), El .w niektórych wawczych, . a ·zawartych w dokumentacjach podsta- . odsłonięciach przechodzi w czYste żwiry lub piaski wowych; do .'. Wyjaśnienia niektórych zagadnień geo- . warstwowane. Nieżgodność między piaskami a gli,ną, 10gii w obszarze Czerwonej Wody. .' . .• .' którą bardzo Często sPOtYka się w odsłonięciach,

'Badania.. geologiCzno-PoszUkiwawcz~·.·n:a ··terenie '., .'. jest raczej wt6rnego' pochodżenia . (wynik między'. ::!zerwonej Wody' prowadzone były od roku 1947 do innymi procesów glacjalnych). :UtworY ilasto-mułko-19M.Celem tych, robót· było udokumentowanie glin '. :.we w całym profilu. czwartorzędowym są reprezento-\gniotrwałych dla Przemysłu Materiałów 'Ogniotr"l1Va- .' wane raczej przez drobne. wkładki niż poważniejsze .

If"ch. Omawiany tu obszatleży w' poWiecie' zgorzelec-' pokłady. -Są

10

iły, któręzostały przez lodowiec

im, w odległOŚci 6 km. na południe od' Węglińca~ oderwane od podłoża (trzeciorzędu), wciśnięte w

. " ' . . piaski czwartorzędowe i zmieszane z nimi. Jest to

. ,

Okolice .: CzerWonej Wody wznoszą się ponad· 235 . '. m n.p. m. i są terenem' na ogół monotonnym. De-. :mwe1a(:ja ter~u wynosi około 25 m, a nawet Więcej.

'-Na ukształtowanię rzeźbY'" OJIlawianego terenu W

. ...

dowód,' że lodowiec na tym obszarze posuwał się po· .' Podłożu ilasto-Piaszczystym. . ' . " ..•.

W żwirZe czwartorzędowym ·.lia czoło . wysuwają Się.·

dwie zasadnicze grupy -otoczak6w: otoczaki. kwarcowe' .' 1"' otoczaki skaleni. Występują

w:

niin takZe fragmenty .Skał krystalicznych: Oprócz wspomnianych wyżej

dwu grup spotykane. są' także otoczaki różnych skał 'osadowyCh. Pliocen' jest tu wykształcony w formie .: . grubych, . ostrokrawędzistych, białawych. żwirów kwarcowych .. 2wiry te . poza okolicami Cżerwonej '.' Wo.dy odsłaniają.' się spod czWartorzę!iu na całym obszarze od Lubania w postaci wąskiego pasa bieg~ . 'nącego pod. Węgliniec, . tworzą nieregulahle kopul)

'. i wyspy. Miąższośćiviir6w plioceńskich przekraczB :niekiedy 25m. Bezpośrednio pod ·żwirami' plioc,enll : lub też

w

niektórych . miejscach bezpośrednio poc

Czwartorzę!iem Występuje seria . piaskowcowo':'ilasta • . MiąższoŚć tego kompleksu .. w C;z;erwonej Wodzie p r z e k r a c z a 2 3 5 m . · . · . . . .

Stratygraficzne rozpozioniowanie' tej . seru nastręCza duże trudności z powodu zupełnego brakU· VI niej nie tylko m~ofauny, ale i mikrofauny. Na pod-staWie głębokiego otworu Wykonanego

w

r. 1954 przypuszczać .należy, że w Czerwonej Wodzie istnieje maksymalne obniżenie podłoża kredowego,

w

którym . ~ostalnagromadzony ~ateriał klastyczny. i ilasty .

(2)

··

·-

:

Ziębi

.

to.

•..

· dUiiie

.··

siQ-

· ·od

··

.

:

CżerwOnej

·.·· ..

wod:V

.·...

.

-i

.·

· rUtYli:ir8i:ótoaakł··i!k~·()bcych.,;jak:

··

.ineliiy.

:.:

thipki

'. 'przez CzerDę,Zeb~:zydowąWiEiś W kierUnku

na

Bo- : .... krzemionkowe.' Kware' Wykazuje czE:llto faliste znik8nie

leśławiec. Utwory wypełniające to zagłębienie wyka-śWiatła, a rzadziej budowę mozaikową, często jest

. · zują lekkie pofałdOWanie i upad w kierunku północ-on . dość silnie zanieczyszczony. Skaleń Występujący

no-wschodnim, zgodnie z ogólną-budową Nieck1 Bo- ... w. piaskowcu jest silnie .. zwietrzały. Spoiwo piaskow-.

lesławieckiej; 'Prócz piaskowców i _ iłów; które tu . ca: ilaste z domieszką substancji opalowek jest

przy-przeWażają, w skład tej seriiwchod;ą także kwat- brudzOne substancją limonityCZJ1l\+ .

cyty,piaski i 'węgle brunatne. Kwarcyty występują

. podrzędnie, przeważnie w górnych partiach tego' kom- . Wynildbadati. riiikroskopo-wych próbek zodWier~

':pleksu, natomiast węgle 'brunatne _ rożinieszczone są ~w i wyrobisk górniczych pozwalają

na

wyciągnięcie

; : W różnych częściach profilu. Piaski występujące w.' .-.:. _nQ$tęp1ljącego wniosku. .

: omawianym . obszarze tworzą -drobne skupienia nad .. ' Skład Ziarnowy . piask~Cłl; VI . któ~Wyi'atnie

. piaskowcami ...

a

t,akżetwOrzą' wkładki wśród gllnjltzeważają ziarna, słabO'" lub średnitr: obtoczone, oraz ~

,

J

węgli bropa1;nych;: . - --... . zawartość skaleni wskazUje na · stosUnkowo bardzo

.. ' . "- - k r ó t k i transport tegO materiału ' do zbiornika,

sedy-~;~:,~~

,,

~~s.

,

.

:

~~

.Na

:

~ia:WiePQczy-

· : mentacyjnego. Z

drugiej.z8Ś

strony,' falisttl znikanie

.eon ;:.... :":. '~'. ~. './ :~onych obserwaCji w 'światła harcu pozwalałoby p1'ZiWUszczać,iż

nia-."~'. : .':: '": . : '. '. :' terenie i badań szcze- ,: . 'teriał pochOdzi ze skał zaarigażowanych tektonicznie

" . --:. " -:', ,' .. ' . . ' . . Ali gQłoWych ,dają • się żau-"

.

lub nawet przeszedłpro.cesy metamorfozy '

dynamicz-• .dl III .. '. nej. Powy7sze wnłoslq, potwiE!ll"tba obecność w pia-.-~ .. ' ' ". - - - - ~ -waży{: w .sedymentaC]l .... skowca$. łupków krzemionko.wych przynależnych do'

'. - . . . : '-:pewne. cykle ' ścisle .. ' .• ordowiku. . .

. t;'::;-:'. .-- -.-" .. ." związąne~.· z

d,ynamiz-. '. _, "_".': . '. '.':~ IDeIJl wód;fż'd~o'rulj- ·.·.· ,' Wynikałobysi4d.~ze:skałi.'·Si.iciet6'Wbyły\q·trZ~

" . i>rawdQPod9hniejwyni~ .... clorz~ie ~łównym dostarczycieJ.em' materiałUna

.:.~~:~:-." .• :~ "7:' -ć - . . ka wielka róZno1:odność '.powstanie .. tęgo·' kompleksu. Ponadto. , piaskowce

osadów k1astYczńycll . i ·· z Czerwonej Wody. wykazUją wielką' n,iejednolitość '

..

~.;

..

, ' . i~'-':" ;...-~.~~.'. . . .... .

.

. .' :: --. '~..=.:..., """ ~~.:..

-=

:=-

d ' . . . w uziarnieniu . na bardzo nieraz kr6f;kim odcinku.

'ilastych, jak. m. in. UZaOgólnie' .'biorąc, ou7Jl.am.ienie piaskowca w p~iomie

zmiel.lność· w granulacji'

P'ft-kowcó"', plasków--- ... .' i' '. utrzymuje nawet niekiedy się wwięcej'. . granicach Na podstawie od 0,.05 do badań 0,1. JIUil, mikro-a.

"~ iłów oraz soezewkawa-. skopowych wnosić możemy,' iż warunki . sedymentacji

glin ~ognlotrwalYch. ." .. D;laterlału do zbiornika 'zmienny. Zbiornik .z8Śmu!Jial

.;być·.w. tym CZ'asię stosunkowo płytki, .0 silnym

:lu.

.. chuwody, co' przY' zmiennyni'. dopłyWie. materialT

'. SpOwodowało niejednolitość składu« ziarnowego' pia

-

-. WógÓmy-m"skład:de

Petrograticznyni

pi8s-kowOOw spotyka.' . 'się ", .. :'sk:owca. ,. " . . ' . . .

materiał o -roałej ' od- ':Iływystępuj'ą · t~wfo.mrle · soczeWeIt:'o.'r6me

porpości i:hemicralej,' np. .·rriiąższości. od 0;10 iri do. 2,0 m" niekiedy 'więcej

stosuokowo dużą ilość , Wy.s~tiją one na. głębókości 001 • .0. m do 8O·m.

ekalend, co. awiadczy o . Głównym skła~kiem glin' ogńiotrwałych zCzer ..

słabej intensyWności .• wonaj Wody jest kaolinit .. Procentowa zawartość tego wietrzenia .. w okresie' . i:ninerałuw-glinfe waha. się w granicach od . .2Ó do

-. irŻecio.rrz:ędoWym;. : .. ,80%. _Występuje on'. we frakcji' pQIliżej '0,06 :;min •

'.' .·Ze Wrzględu

iiato;ze

...•

.

Główna iriasa kaolliiituwYstępuje we frakcjach ·po-·

6 ,głóWnymI. utworaini.ob- :< -niZej 51ł-: We frakcji najgrubszejzgrupowany . jęst

.

;~.f.· !lZJ

2 .•

~

3 .

b

:~·

:

;

:-

· I

4g-:··9s

111m

_:aakryt.·_{Wielkość tęgo.}_{.kryształu sięga} _._0;1_{· 'IDID •.}. We

szaru Czerwonej Wody " frakcjach drobniejszych niż.

5"

nakrytuniestWier:-_

....

~.-..

:-. _

_

'

,'

~~.::I 7 . ,.'. .' są ,piaskowce t iły (glin- . dzono. Ziarna' kwarcu są przezroczyste i wykazują

v . '.' . ·· ka ogniotrwała), wobec słaby -1ItoPień obtoczenia, na .niektórycłi widoczna jest

.... i··.· '. . . .. " > tego podaję niżej . cha- otoczka żelazista, są .one bezbarwne. Występują także

Schematyczny .

pro.!ilprzezraikterystykę mineralo- w glinie krysztąłk:i O' pokroju blaszkowatym 'podobne

.obszarCzeTwone; Wod~ ' . ~. piaskowOOw ;1 'do miki. Widoczne ·Są rówilieź ziarnA. .rutylu ... Wiel.,

: 1). mocza1ll, .. 2) .. ' . żwir,

.•

· 3) ' .. glin ogiUotrwałych. .' . kośĆ łych .minerałów .sięga O,l ·mm. Obecność idio!-'.·

kioarC'/lt,4) płll8ek,5)'pias- '.' 'Pfa' k' - Cżer· ~··· ····iriorficznych. kryształÓW' nakrytu i ·fragmentówka-'

kowłec, 6) węgiel brunatny.. . s

owce

'"

iWÓlDFJOlinituśwfil.dezy o ~, że matertałtwarzący Złoż~ .

.. 7) ił '(gUM. ogniotrwała) Wody .są płabo ·zdiage-gllnogni9trWałych . w Czerwonej Wodzie przebył

' . '. '.. . . nsiowane, drobnó-.śred- ' niedługą drogę.

Kwai'

.

c

Występuje. jak już zamaczono,

• • ', . , ' . ' . ' nio- i ~ękiedy,grubo- .. we · frakcjach grubYch, .przy przejściu do frakcji ziarniste, (j .barwI.eszarej. WooliiycllpartiacllwY'stę- . 'drobnychjego koncentracja maleje.

: 'pują piaSkaw<:e gl'Uboziarill.ste.

cad

nimi leżą piae- . . .

. kawce drobno- i' średdzlar.niste, iPruchodzące ibardzo . . MożIia Więc powieCWeć, ' ze 'głównym składnikiem·

• ezęsto !ku powierzchna. w' piaski ilaste. WyłanUi.ją się 'glin ogniotrwałych CzerWonej 'Wody . są minerały

. one spod .czwartorzędu <Vi Czerwonej Wodzie, Wykł-o- .'.; ilaste z. grupy krzemianów warStwowYch. Kaolinit "--h Cz j ' Z b ~~ . 'D1' k .<fti . występujący w glinie jako jej .. główny składnik nie

... ; . eme l a rZ.7uov .. eJ łYsi .. Ja o .... 0wY;-.1!D1ne-. _ "zawiera powaZniejsZych .~Ości zaniecZyszczeń w for-ralny sklad tych p.!askowcóW"przed:stawja się 'Matę- .. ' mie . podstawień . izomorficznych" . przy . czym_ . rÓŻDe

,

pująco~ ... " . . .

.. ' ...•. podstawienia warstwy gipsytowej :tego' rirlnerału tlą -. :'.

Prócz · podsta:~owego·kw'arcU

..

:

*

'skład -piasko~c~ ... : . :tnikome. Wobec tego g;Lin.a ogniotrwała z Czerwonej

Wchodzą' także ril:uskoWit, skaleń,. granat, cyrkon Wody jest .. wyjątkowotechnologicznie czysta.

-o'

I

.

Muskowit

~

. Cyrkon % Rutyl

%

Otoczaki Spoiwo

%

Kwarc % Skaleń

%

'Granaty % .'

skał. obco %

.

_.

I

~5,21-78,81

I

'

.o,18"':J.36'

ł

>

O,'ZO~_~,54

.

0~of;...'),i5 0 • .05-0,24 0.03..-0 • .08

i,

76..:-s, 79 1_6,40~O,62

,