Powiększenie bazy ogniotrwałego surowca krzemionkowego i kruszywa budowlanego w rejonie Opoczno-Tomaszów Mazowiecki

Wydmy

W północnej częsc1 powiatu, w pasie nadbrzeżnym, we wczesnym holocenie powstała strefa wydm o szerokości do 2 km. Największy, zwarty pas wydm występuje na od-cinku od Mrzeżyna po Niechorze. Wały wydmowe mają tu wysokość od 3 do 30 m i pokrywają nadbrzeżne błota i torfowiska ogromnej doliny północnej. Dalej ku zacho-dowi, pas wydm między Niechorzero a Rewalem przykrywa utwory morenowe występujące na tym odcinku. Pas wydm jest tu węższy niż poprzednio opisany odcinek i roz-szerzą się dopiero dalej ku zachodowi, biegnąc od Trzęsacza przez Pobierowo do Łukęcina. Wysokość wydm na dwu ostatnich odcinkach nie przekracza 12 m.

LITERATURA

l. B o h m J. - "Ober Granulatenkreide Ulld Turon bei Rewahl in Pommern. "Z. Dtsch. Geol. Ges." 1921, 7. 2. B r i n k e n J., G a l o n R., Ki e ł c z e w s k Z

a-l e w ska M. - Przewodnik wycieczek Zjazdu PTG w Toruniu i w Szczecinie w dniach 25-29 maja 1947 r. Toruń 1947.

3. D a d l e z R., D e m b o w s k a J. - Budowa geo-logiczna parantyklinorium kujawsko-pomorskiego (w druku).

4. D e ck e W. - Geologie von Pommern. Berlin 1907. 5. K e i l h a ck K., S c h m i d t - ErllluterUllgen zur Geologischen Karte von Preussen und benachbarten Bundesstaaten Blatt Plathe., Schwessow, Langenhagen. 1906.

6. K e i l h a ck K., S c h u l t e L. - Erłlluterungen zur Geologischen Karte von Preussen und benachbarten. Bundesstaaten Blatt Kirchagener Fichten-Karnitz, Treptow, Stuchow, Robe. 1915.

7. ·S z afer W. - Stratygrafia plejstocenu w Polsce na podstawie florystycznej. "Rocznik PTG" 22, z. l. Kraków

1953. .

8. S c h u l t e L. - ErllluterUllgen zur Geologischeu Karte von Preussen und benachbarten Bundessta~_ten. Blatt Witzmitz, Regenwalde, Kolpin. 1912.

SUMMARY

During 1961, the Department of Rocky Raw Materials

i~ t~e Geologi~al lnstitute has eonducted in the Gryfice d1stnct area an mventory o f the deposits and points of exploi-tation of building raw materiale.

The results obtained during the field observations have heen hound up with the new profiles of the Pleistocene deposits encountered in many bore-holes by the crew of the

Łowiand Geology in the Geological Institute, conducting the structural geological investigations in the W es t Pome-rania area.

Th:e~e observations allowed to determine practically the cond1tlons of occurrence of raw material deposita in the Gryfice district area and threw new light on the occurrence character and development of the Quaternary deposits in this part of West Pomerania.

PE310ME

B 1961

ro.z:~y Or.z:~eJIOM Hepy,l:\HOro Cblpb.fl reoJIOrH· 'Iec'KOOO HHCTH'ryTa IIpoBO,ZUłJiaCb HHBeHTapR3ai.\R.fl 3a-Jiemeil: lł MeCT ~06hi'IH CTpDRTeJihHbiX IIOJie3HbiX ROKO· rraeM&Ix pail:oHa rp&r<PHI.\e.

Pe3yJibTaTbl IIOJieBbiX lłCCJieAOBaHHit 6hiJIH COIIOCTaB· JieHbi C HOBbiMR rrpo<łJHJI.fiMH IIJieil:cro~eHOBbiX o6pa3Q-BaHHH IIO 6ypoBbiM CKBamnHaM 0rAeJia reoJIOrHH IlOJib-CKOil: Hlł3MeHiroCTH, IIP<JIBOA.fl~ero CTpyKTypHble HCCJie-,l:\OBaHH.fl Ha TeppHTOpHH 3aJIIaAHOro Ilo-MOpb.fl.

3TO II03BQJIHJIO rrpaKTR'IecKH onpe,l:leJIHTb yCJIOBH.fl paC!IIpoCTpaHeHH.fl 3aJie>Reil: MeCTHbiX IIOJie3HbiX RCKQ-rraeMbiX B pail:oHe rpbii<łJlil.\e H ,l:\aTb o6o6~aro~yro 01.\eHKy YCJIO.Btdi: 3aJieraHH.fl lł pa3BHTH.fl CBHTbl 'IeTIBep·

TH'IHhiX o6pasoBaHHtt sToA qacTH 3arra.z:~HOro IloMOpb.fl.

MARIA RUŚKIEWICZ

Zakład Złóż Surowców Skalnych IG

POWIĘKSZENIE

BAZY OGNIOTRW ALEGO

SUROWCA KRZEMIONKOWEGO I

KRUSZYW A

BUDOWLANEGO W REJONIE OPOt::ZNO-TOMASZÓW MAZOWIECKI

J

URAJSKIE SKAŁ Y KRZEMIONKOWE znad Pilicy,

określane dawniej jako wtórnie zsylifikowane wapienie a obecnie nazwane chalcedonitem spongiolitowym, znane były i eksploatowane próbnie jako surowiec do wyrobu materiałów ogniotrwałych już przed drugą wojną światową.

Zasięg skał krzemionkowych i ich geologiczne warunki występowania określił St. Zb. Różycki (6). Badania mi-neralogiczno-petrograficzne, wykonane w 195,4 r. przez A. Morawieckiego ( 4) rzuciły nowe światło na genezę skał i pozwoliły na wysunięcie hipotezy, że powstanie ich wiązało się z syngenetyczną koncentracją krzemionki pochodzenia organicznego.

Od pierwszych lat powojennych złoża chalcedonitu stały

się przedmiotem zainteresowania geologów i technologów działających z ramienia Instytutu Geologicznego i przemysłu

materiałów ogniotrwałych.

Od 1947 r. z inicjatywy J. Kostcekiego złoża chalcedonitu znad Pilicy są rozważane jako baza Surowca kruszywa ła­ manego.

W 1958 r. Zjednoczenie Przemysłu Kruszyw i Surowców Mineralnych zleciło wykonanie badań na próbkach po-branych ze złoża chalcedonitu w Teofilowie. Badania te ~­ konano w Krakowskich Zakładach Betoniarskich i Żel­ betowych w Czyżynach oraz skontrolowano w ITB w War-szawie. Wyniki badań zestawione przez Cz. Romańskiego w Biurze Studiów i Dokumentacji Techn. Z.P.K. i S.M. w Warszawie wykazały przydatność kruszywa chaleedo-nitowego dla budownictwa.

526

Przemysł materiał6w ogniotrwałych zużywa obecnie ok. 6000 t chalcedonitu, eksploatowanego próbnie ze złoża "Lubocz". Surowiec ten używany jest wyłącznie do pro-dukcji wyrobów krzemionkowych, przeznaczonych dla kok-sowni i stanowi jedyny składnik mas. N'.l obszarze wy-stępowania wychodni chalcedonitu w zasięgu tzw. "anty-kliny inowłodzkiej", na obszarze między Opocznem, To-maszowem Mazowieckim i Nowym Miastem geolodzy prze-mysłu materiałów ogniotrwałych wykonali tr,zy dokumen-tacje geologiczne dla fragmentów złóż w Inowłodzu, Ga-pininie i Luboczy. Rozpoznane zasoby były jednak nie-wielkie i w 1959 r. Zjednoczenie Przemysłu Materiałów Ogniotrwałych zwróciło się do Instytutu Geologicznego z prośbą o uwzględnienie w planie prac geologiczno-po-szukiwawczych tematu: "skała chalcedonowa, występująca

w rejonie wychodni malmu antykliny inowłodzkiej" Ze względu na planowane rozpoczęcie eksploatacji na

udo-stępnionej i udokumentowanej w 1954 r. części złoża w oko-licy lnowłodza nad Pilicą, Zjednoczenie Przemysłu Ma-teriałów Ogniotrwałych prosiło o skoncel\trowanie, w pierwszej kolejności, robót geologicznych w najbliższym otoczeniu tego rejonu, w celu uzyskania nieodzownego przyrostu zasobów w kat. C1 •

Je dnocześnie zwróciło się również do Instytutu Geolo-gicznego Zjednoczenie Przemysłu Kruszyw i Surowców Mineralnych z wnioskiem, aby przy pracach geologicznych uwzględnić badania surowca dla potrzeb budownictwa. Instytut Geologiczny przyjął wnioski obydwu zjednoczeń

i w 1959 r. wykonał szczegółowe prace kartograficzne w 2 re-jonach na ·zachodnim skrzydle antykliny inowłodzkiej, a mianowicie: Inowłódz - Teofilów - Królowa Wola oraz Dęborzyczka - Giełzów. W· obydwu powyższych rejonach wykonano w 1960 r. szczegółowe prace rozpoznawcze, których wynikiem było zestawienie dokumentacji geologicznych złóż w kat. C1 •

Obszary rozpoznanych złóż,

l - rozpoznane zloża chałoodonitu w rejonie Inowlodza na zachodnim akrzydle antykliny inowlodzkiej.

Areas of proved deposits

l - proved ehałoedonite depootia in the Inowlódz region, on the weotem lhnh of the Inowłódz anticline.

W 1960/61 r. Z.P.K. i S.M. uruchomiło próbną eksploa-tację złoża w Teofilowie. W niniejszym artykule zestawione więc będą wyniki dotychczasowych prac i badań ze szczegó-łowym omówieniem geologii złóż w Teofilowie i Dęborzyczce.

Występowanie chalcedonitu, jak już wspomniano, wiąże się ze strefą wychodni malmu. W korzystnych warunkach złożowych. a więc pod nieznacznym przykryciem utworów czwartorzędowych, chalcedonit występuje na wschodnim i zachodnim skrzydle tzw. "antykliny inowłodzkiej", zwanej też czasem "antykliną inowłodzko-gielniowską". Na po-łudniowo-zachodnim skrzydle antykliny wychodnie skały chalcedonowej stwierdzono w pobliżu miejscowości: Kra-śnica, Dęborzyczka, Inowłódz - Teofilów i Królowa Wola, na północno-wschodnim skrzydle w Borowej Woli, Różannie, Dąbrowie oraz w Luboczy i Gapininie. Najlepiej odsłonięte i dostępne fragmenty złóż występują w przełomach Pilicy, tj. w Teofilowie oraz w Luboczy i Gapininie, toteż w pobliżu tych miejscowości skoncentrowało się głównie zainteresowanie przemysłu.

Rozpoczynając prace w Teofilowie w 1959 r., nawiązano do obszaru dokumentacji geologicznej złoża wykonanej przez przemysł materiałów ogniotrwałych w 1954 r. Obszar w Dęborzyczce, na terenie Nadleśnictwa Smardzewice, był obszarem nowym, nie objętym do 1959 r. żadnymi pra,cami rozpoznawczymi, Zlokalizowanie robót górniczych poprze-dzono . wykonaniem szczegółowej mapy geologicznej w skali 1:10 000, na której za pomocą szurfów wyznaczono zasięg wychodni chalcedoniŁu pod nadkładem utworów czwarto-rzędowych o miąższości nie przekraczającej 3 m. Na tak przygotowanym terenie rozmieszczono szybiki, dostoso-wując ich lokalizację do budowy geologicznej obydwu złóż. Ogółem wykonano 11 szybików o łącznym metrażu 208 mb. Wykonane wyrobiska i obserwacje powierzchniowe pozwoliły na następującą charakterystykę złóż.

· Chalcedonit z Teofilowa występuje w złożu osadowym i pierwotnym. Złoże leży w zasięgu wychodni malmu i jego przynależność stratygraficzna została określona na piętro oksford, a ściślej raurak (5, 6).

Profil ściany jednego z szybików wykonanych na złożu

io Teofilowie.

Wall profile of one of fhe prospec#ng shafiS made on fhe de-posil af Teofilów.

gleba - soil,

piaoek ż6lty z otoczakami okał p6łnocnyoh

- yellow oand with northem rod: pebbleo, glina piaozozyata, białoż6łta, z otoczakami okał pól-nocnych oraz z druzgotem chałcedonitu

- aandy loa.mo, white-yellow in colour, with nothem rock pebbleo and with ehałoedonite breooia,

ił żółtobiały i rdzawozielony, piaozezyoty, z dmzgotem

akały chałoodonowej w formie konkrecyjnej; opotyka

oię owalne konkrecje piaakowoów.

- yellow-white and ruoty·green oandr olay with

chalcedony rook breocia in a oonorettonary ahape; oval ooncretiona of aandstone are to be ~ee~~, too,

waroh7 chałoodonitu jaonoazarego, sUnie ~ane

z namokami limonitu. Przeotrzenie międzywar­

stwowe wypełnia jaonoż61ty pelit krzemionkowy i ił piaozozyoty.

- layera of light-grey ehałoedonite, otrongly craoked,

· with limonite otreab. Intertarered opaoea filled in by light yellow silioeouo pelite and oandy clay,

cha1cedonit ciemnoszary z odoieD.iem niebieskim, oUnie kootkowo opękany i zażelaziony. Między war• otwami ił piaozczyoty białożółty z drobnym porowatym druzgotem skały chalcedonowej.

dark grey chaloedonite, of blue ohade, strongly oubically cracked, ferruginouo. Between layero the oandy white-yellow clay ocours with

fine-grained poroua breocia of obaleedony rook.,

chałoodonit niebieski, zwarty, bez więkozych opękań

i zanieczyszczeń. Nieliczne kawemy w skale wy·

pełnia ił. Między wantwami mułek piaozczyoty,

ż6łtooeledynowy i rdzawy, miejaoami iłaoty,

oemen-tująoy porowaty druzgot akały chałcedonowej.

- blue chałoedonite, compact, witbont larger

fisaurea and admixturea. A few oavema in rock

filled in by clay. Between layero, the aandy oilt ooouro, ycilow-oea-green and ruoty in oolour, clayey in placeo, oementing the poront brecoia of ehałcedony rock,

ehałoedonit jak wyżej, przewarotwiony mułkiem

ozarym piaozozyatym, z konkrecyjnym, porowatym druzgotem chaloedonitu.

- chałoedonite ao that mentioned above, interbedded by grey oandy oilt with ooncretionary porono

chaloedonite breccia,

chalcedonit niebieskoszary, bardzo sUnie opękany, tworzący rodzaj rozpadającej oię brekcji. Wantwy

zanikają, miejooami przechodzą w druzgot lub po•

siadają liczne przerooty. Przeotrzenie międzywar·

otwowe wypełnia mułek kremowy, oUnie ilaoty z drobnymi okruchami okały chałoedonowej.

blue-grey ohałcedonite, otrongly oraoked, forming a kind of ornobing brecoia. Layero dioappear,

and in plaees pass into the breccia, or show nu-merous interbeddings,

Spaoeo between layero f'dłed in by oream· coloured, strongly clayey oiłt with minute debrio

. of ehałcedony rock,

zanikające, pokruszone warstwy niebieskoszarego chaloedonitu zmieszanego z piaskiem gruboziarnistym i jasnożółtym mułkiem

disappearing cruohed layero of blue-grey chałoe­ donite mixcd with ooarse-gro.ined aand and

yellow silt.

Nadkład nad złożem w 'l'eofilowie, którego powierzchnia wynosi ok. 70 ha. składa się z utworów plejstoceńskich oraz ze zwietrzeliny skały chalcedonowej. Utwory te są reprezentowane przez piaski różnoziarniste, przeważnie żółte, często warstwowane i przechodzące w żwirki z dość licznymi otoczakami skał północnych i rozwleczonej zwie-trzeliny chalcedonowej. Miąższość tych piasków na większej części złoża nie przekracza 1,5 m. Spąg złoża stanowią utwory jury brunatnej w postaci iłów ciemnoszarych, zielonawych i żółtych. Ił jest miejscami piaszczysty, miejscami blaszko-wato-łupkowy z liroonitycznymi nalotami na płaszczyznach łupliwości. Poniżej iłu, w profilu doggeru występują piaski żółte i białoszare, miejscami przechodzące w piaskowce lub łupek ilasto-piaszczysty, czarnoszary z obfitym mu-skowitem. Nachylenie złoża wynosi ok. 6-8° w kierunku południowo-zachodnim. Miąższość serii złożowej, stwier-dzona szybikami, w pobliżu kontaktu malmu i doggeru wynosi od 3,2 do 8,6 m, w szybikach wykonanych w linii dalszej od wychodni spąg złoża nie został osiągnięty, jednak z interpolacji na przekroju geologicznym należy przypu-szczać, że miąższość złoża w tej linii wynosi trzydzieści kilka metrów. Skała chalcedonowa w złożu nie tworzy zwar-tego monolitu, lecz występuje w postaci ławic czy warstw, niekiedy bardzo wyraźnych i ciągłych, niekiedy zanika-jących i soczewkowatych, przegrodzonych w profilu tzw. "przerostami". "Przerosty" to przeważnie druzgot skały chalcedonowej zmieszany z iłem, mułkiem, piaskiem lub pelitem krzemionkowym. Chalcedonit w warstwach ma przeważnie barwę białą, szarą lub niebieskawą, jest zazwyczaj silnie kostkowo spękany, tak że oddzielenie z warstwy po-szczególnych kawalków nie nastręcza trudności. Niebieskie partie skały są przeważnie zwarte i mało zanieczyszczone związkami żelaza. Miejscami z powodu zanieczyszczenia tymi związkami skała przyjmuje barwę żółtą lub nawet rdzawą.

Druzgot skały krzemionkowej występuje pod różnymi postaciami, przeważnie ma charakter konkrecji o niewielkich kilkunastomilimetrowych lub kilkucentymetrowych wymia-rach z otoczką porowatą. Miejscami są to drobne, ostro-krawędziste okruchy skalne chalcedonitu niebieskiego zmie-szanego z mułkiem lub drobnoziarnistym piaskiem. W in-nych miejscach w "przerostach" między ławicami przeważa mułek szary lub ił bez drobnego druzgotu, natomiast tkwią w nim sporadyczne, duże, prze·ważnie owalne konkrecje o koncentrycznym przekroju, w którym spotyka się pia-skowiec, słabo scementowany piasek, pelit krzemionkowy; wreszcie jądro takiej kilnkrecji wypełnione jest zwartą skałą chalcedonową.

Podobnymi warunkami geologicznymi charakteryzuje się złoże w Dęborzyczce położone w odległości kilku km na południe od Teofilowa. Notowano tu nieco inne ·wykształ­ cenie utworów spągowych. Profil doggeru zaczyna się cienką warstwą iłu szarożółtego i brunatnoszarego, a niżej wy-stępuje kilkudziesięciometrowej miąższości seria piasków drobnoziarnistych białych, białożółtych, żółtych, szarych, rdzawych, różowych i ceglastych, zawierających znaczne ilości muskowitu. Między piaskami występują cienkie prze-rosty piaskowców bardzo kmchych i słabo spojonych oraz piaskowców limonitycznych. W złożu w Dęborzyczce notuje się znacznie większy udział chalccdonitu, który jest gniaz-dowo zsylifikowany; w brzeżnych partiach warstw przy-biera charakter piaskowca miękkiego, kruchego i rozpa-dającego się na drobne kawałki. Często te partie s_kały m~ją zabarwienie różowordzawe. Zarówno w jednym, jak 1 w drugim

· złożu stopień sylifikacji skały jest bardzo niejednolity. A. Morawiecki (4) wyróżnił w skale 3 odmiany: I. Chalcedonit właściwy, barwy niebieskiej, zwięzły, o

prze-łamie muszlowym,

2. Chalcedonit szary, mniej zwięzły, porowaty, o

prze-łamie zadzierzystym,

3. Chalcedonit szaroczerwony, kruchy, porowaty, słabo skrzemionkowany.

Ze względu na tak dużą różnorodność odmian skały chal-cedonowej oraz na istniejące w złożu "przerosty" między­ warstwowe, które należy traktować jako skały płonne, oprócz normalnych badań; przewidzianych dla krzemion-kowych surowców ogniotrwałych, konieczne było obli-czenie wydajności właściwego surowca ze złoża. W związku z powyższym przyjęto specjalny sposób opróbowania. Sposób ten był następujący: z każdego szybiku pobierano

doku-528

mentacyjną próbkę bruzdową o wymiarach 15 cm X 15 cm. Ponieważ z małej próbki bruzdowej trudno byłoby obliczyć wydajność chalcedonitu w złożu, pobrano "\\-ięc z szybików próbki urobkowe w odcinkach o przelocie 2 m. Próbki z od-cinków 2-metrowych, w miarę postępu robót, hałdowane były wokół szybików. Przed przystąpielliero do bf.dt.ń każdą próbkę urobkową kwartowano; jedną czwartą część przezna-czono do badań na ogniotrwałość, drugą Ć\\iartkę do badr..ń na kruszywo, dwie pozostałe pozostawiono do zasypania szybików. Wykonanie badań zlecone zcsteło Instytutowi Materiałów Ogniotrwałych w Gliwicach.

I.M.O. wykonał badania wydajności na kopalni chalee-donitu w Luboczy, laboratoryjne zaś w Gliwicach. I.M.O. przeprowadzając w pierwszej kolejności badania na próbkach urobkowych ze złoża chalcedonitu "Teofilów", dokonał podziału surowca na 3 gatunki na podstawie oceny makro-skopowej. W następnym etapie wykonano na tym urobku próbę w skali półtechnicznej, w której wyniku ustalono średnie wartości dla poszczególnych g~ttudów i stwierdzono, że nie różnią się one zasadniczo między sobą. Zespół Oceny Projektów Inwestycyjnych przy· Z.P.M.Ogn., analizując wyniki badań I.M.O., wobec niemożności mt.kroskcpowego wydzielenia poszczególnych gatunków w czasie eksploatacji, ustalił warunki techniczne dla chalcedcnitu, któr{go przy-datność dla pmo określają zawartości: Si02 - min. 96,00%, Al203 - maks. 2,00%.

Ostatecznie Zjednoczenie Przemysłu Materiałów Ognio-trwałych ustaliło następujące warunki techniczne jakości chalcedonitu przydatnego dla przemysłu materiałów ognio-trwałych:

l

Gat. I

l

Gat. II

SiO. powyżej 98% powyżej 96%

Al203+Ti02 poniżej 1,2% poniżej 2%

---Ogółem ze złóż w Teofilawie i Dęborzyczce pobrano 90 próbek urobkowych i doświadczenia przeróbcze przepro-wadzono w Luboczy na obrotowej płuczce bębnowej. Wy-niki dotyczące wydajności surowca, jego własności che-micznych i fizycznych przedstawione są na załączonej tabeli.

Uzyskane wyniki kwalifikują surowiec ze złóż w Teo-filawie i w Dęborzyczce do gatunku II. Obliczone, łączne

zasoby obydwu złóż w kat. C2 zwiększyły się o 25 mln ton, zabezpieczając na długie lata pokrycie zapotrzebowania na ten surowiec.

Pozostaje jeszcze omówić pokrótce wyniki badań chalee-donitu przeznaczonego na, kruszywo łamane. Niestety, nie wykonano badań na próbkach urobkowych pobranych z szybików; jednak w 1960/61 r. Zjednoczenie Przemysłu Kruszyw i Surowców Mineralnych uruchomiło wstępną eksploatację złoża ,,,Inowłódz" (Teofilów). W ramach wstępnej eksploatacji pobrano ok. 400 t urobku. Urobek ten został przewieziony do Zakładu "Rydwan", gdzie dokonano na-stępujących prób: sortowania przy dopływie różnej ilości wody (płuczka bębnowa i natrysk wody na sita) oraz kru-szenia. Przy sortowaniu urobku na przesiewaczn wibra-cyjnym dwup:kładowym, którego sito dolne miało wy-miary oczek 2 mm X 2 mm, uzyskano 60-65% kruszywa łamanego frakcji 2-20 mm i 20-40 mm. Z partii kruszywa ła­ manego pobrano- próbki w ilości po ok. 400 kg dla każdego asortymentu i przesłano do ITB w Warszawie w celu wykona-nia badań w skali półtechnicznej w betonach na walcach prób-nych. Częściowe wyniki badań mieszanek betonowych wy-konanych przy użyciu kruszywa chalcedonitowego o za-łożonej wytrzymałości R,8 = 250 kgfcm2 wykazują, że zba-dane kruszywo może być stosowane do betonów marki "200" (przy użyciu normalnej ilcści cementu). Pr~jm1?-jąc. wy-dajność z urobku złoża 60%, dokonano przeliczewa b1orąc za punkt wyjścia ogólną kub&,turę złoża. Uzyskano dla złóż w Teofilowie i Dęborzyczce cyfrę ok. 28 900 t chalee-donitu jako surowca dla kruszywa łamanego.

Tak więc zarówno przemysł materiałów ogniotrwałych, jak i przemysł materiałów budowlanych może korzystać z zasobnej bazy surowca, położonej w centralnej części kraju.

\

Taloela asyokaayeh wyników ha•ań l p1'11eprowa.zonyeh na próllkaeh urollkowyeh ze zlóż w Teofilowi• l Dęllorzyczce przez Instytut Materiałów Ogniotrwałych

Wyniki analiz chemicznych i badań fizycznych Jedn.

l

Złoże "Teofilów" Złoże "Dęborzyczka"

l

miary

l

l

Si02 (w st. sur.) Średni Al203+Ti02 Średni Fe,03 CaO MgO Str. praż.

Porowatość przed wypal.

Porowatość po wyp. w t0 _1380°

Porowatość po wyp. w t0 _1460°

Cięż. objęt. przed wypal.

Cięż. po wyp. w t0 _1380°

Cięż. po wyp. W t0 _1460°

Cięż. wł. przed wypal.

Cięż. wł. po wyp. w t0 _1380°

Cięż. wł. po wyp. w t0 _1460°.

Rozszerzalność liniowa po wyp. w 1460°

l

Wydajność Średnia wydajność chalcedonitu ze złoża LITERATURA

l. C h m u r a K., R u ś k i e w i c z M. - Klasyfikacja

i wydajność chalcedonitu znad Pilicy. "Materiały

Ognio-trwałe" 1961, nr 3.

2. C i e ś l a E. - Nowe dane o przebiegu północnej części

antykliny inowłodzkiej. "Przegl. Geol." 1958, nr 3.

3. Kuźni ar C z. - Wapienie zsylifikowane z Lubocza

(pod Nowym Miastem nad Pilicą). Pos. Nauk. PIG nr 43. Warszawa 1935 r.

4. M o r a w i e ck i A. - O chalcedonicie spongiolitowym znad Pilicy. "Arch. Minerał." t. XIX. Warszawa 1956.

5. Róży ck i S t. Z b. - Badania geologiczne i roboty

poszukiwawcze w 1938 r. w strefie występowania jury

na północnym i wschodnim obrzeżeniu Gór Święto­

krzyskich. PIG Biul. 15. Warszawa 1939.

6. R ó ż y c k i S t. Z b. - Jurajskie skały krzemionkowe

nad. Pilicą i ich znaczenie praktyczne. PIG Biul. 29.

Warszawa 1947.

SUMMARY

The artide deals with the spongiolitic chalcedonite deposit.

occurring in the Opoczno and Tomaszów Mazowiecki region. 0' lo 94,90-98,73 95,76-98,66 97,17 97,43

%

0,23-2,08 0.46-1,88 1,03 1,00

-%

0,32-1,44 0,20-0,66

%

ślady-0,15 0,05-0,10

%

0,04-0,22 0,03-0,15

%

0,57-1,68 0,61-1,48 4·,2-33,00 4,30-35,80

%

3,7-27,5 4,90-36,30 4,7-32,3 10,60-36,40 gfcm3 1,66-2,68 1,64-2,32 1,74-2,80 1,54-2,28 1,54-2,17 1,46-2,08 2,62-2,65 2,62-2,64 gfcm3 _2,42-2,55 2,43-2,51

%

%

2,49-2,51

l

2,32-2,40 0,64-3,75 2,47-4,03 53,20-72,10

_l

30,80-71,7 59,8 _l 48,3

In 1960, the detailed reconnaissance works were con-ducted in this region. As a result of these works, an ela-boration of geological documentation in C1 category has been made, and then a tentative exploitation of deposit

at Teofilów has started for the building purposes.

In the article, the results of recent works and investi-gations are given and the geology of deposits at Teofilów

and Dęborzyczka is discussed, in detail.

PE3IOME

CraTMI Ka:caeTCR MeCTOpOlR,!{eHHR CIIOHrHOJI'HTOBOrO

XaJiu;e;:tOHHTa, paCIIOJIOlRelł'łiOrO B OKpeCTHOCTRX r. r.

OIIO'iHO H ToMarnyB-Ma3QIB€IJ;KH.

B 1960

r. B aToM paiłoHe IIpOB·O;:tHJIHCb ;:teraJibHbie

pa3'Be,!{O'iHble pa60Tbl, B pe3yJibTaTe KOTO·pbiX

IIIJO'H3-Be;:teH IIO,!{C'łeT 38lllaCOB B KaT.

C2

H Ilp06Haa 3-KCIIJiya-TaiJ;HR saJielRH B ;:tep. Tao<PHJIIOB ;:tJia crpowreJibHbiX u;eJieit

B

craTbe IIpH'BO;:tarca pesyJibTaTbi npoBe;:teHHbiX

pa-6or H ;:teraJibHO O'IIH'CbiBaerca reoJiom·qecKoe crpoeHHe

saJiemeił B MeCTHocrax Teoqmmos H ,!J;aM6omu'łKa.

ZENON GAJEWSKI, KRYSTYNA WYRWICKA Zakład Złóż Surowców Skalnych IG

KRY KREDOWE Z OKOLIC

DĄBROWY

OD DAWNA ZNANE BYŁY NA TERENIE WO-JEWÓDZTWA BIAŁOSTOCKIEGO odsłonięcia kredy

piszącej, którą miejscowa ludność wykorzyst)'wała dla

celó~ Dlalarskich.

Pier~sze ~zmianki ~ literaturze o istnieniu odsłonięć

kredy piszącej ~ Surażu znane są z pracy A. Giedroycia (2). J. Siemiradzki (6) wymienia odsłonięcia kredy ~ Łupiance,

Kałnie i Małyszó~ce uważając, że jest to linia wypiętrzenia

kredowego. J. Lewiński i J. Samsonowicz (4) zwracają

uwagę na możliwość istnienia kier kredowych wśród utworó~

czwartorzędowych, jednak obserwo~ane odsłonięcia na linii

Mielnik - Suraż - Grodno, zdaniem tych autoró~,

okre-ślają kierunek wypiętrzenia kredo~ego. Ciekawa ze ~zględu

na interesujące obserwacje dotyczące mechanizmu

powsta-~ania kier kredowych z terenó~ północnego Polesia jest praca Z. Sujkowskiego (8). Tereny te od południo-wschodu

przylegają do okolic Dąbrowy, a występujące tu utwory

kredowe należą do tego samego poziomu stratygraficzneg!)

(emszer, turon). Z. Sujkowski traktuje istniejące tu wy-chodnie jako wynik procesów glacitektonicznych. Zakłada on,

że ~ pierwszym etapie wskutek nacisku lądolodu na podłoże

powstały skiby, które z kolei ~ następnym zlodo~aceniu

mogły ulec porozrywaniu oraz przesunięciu na niewielkie

odległości, powodując powstanie odrębnych kier. Tym

samym Z. Sujkowski przeczy możliwości przywędrowania

kier kredowych z dalszych okolic położonych na północy.

W latach 1949-50 J. Dańkowski zarejestrował kilka

wystąpień kredy na Białostocczyźnie, a Z. Gil (3) opracował kredę piszącą z Małyszó~ki i Kaina. Ten ostatni ustalił

miąższość oraz powierzchnię występowania kredy. Według

orzeczenia W. Pożaryskiego kreda z 1\'Ialyszówki należy

do emszeru.