Optymalne nawożenie azotem krajowych odmian ziemniaka zarejestrowanych w 2006 roku.

(1)

Ziemniak Polski 2009 nr 3

Agrotechnika i mechanizacja

OPTYMALNE NAWOŻENIE AZOTEM

KRAJOWYCH ODMIAN ZIEMNIAKA

ZAREJESTROW

ANYCH W 2006 ROKU

NYCH W 2006 ROKU

dr hab. inż. Kazimierz Jabłoński, prof. PK Politechnika Koszalińska, Katedra Agroinżynierii

ul. Racławicka 15-17, 75-620 Koszalin

awożenie ziemniaków jest najważ-niejszym czynnikiem nowoczesnej technologii produkcji, decydującym o wysokości plonu, jego strukturze, jakości bulw oraz trwałości przechowalniczej. Ziem-niaki, oprócz nawozów naturalnych w formie obornika lub organicznych w postaci poplo-nów zielonych i resztek pożniwnych przyory-wanych jesienią, do uzyskania plonu na po-ziomie 40 t z ha lub więcej wymagają odpo-wiednio wysokiego nawożenia mineralnego. Nawozy naturalne i organiczne zwiększają zawartość próchnicy w glebie, poprawiają walory smakowe ziemniaków jadalnych i trwałość przechowalniczą.

N

Największe znaczenie w kształtowaniu plonów ziemniaków, wielkości i jakości bulw ma nawożenie azotem. Doświadczenia polo-we wykazują, że w miarę wzrostu dapolo-wek azotu wzrasta plon oraz udział bulw dużych w plonie. Jednak reakcja odmian na nawoże-nie nawoże-nie jest jednakowa i dlatego od wielu lat są prowadzone ścisłe doświadczenia polowe określające wysokość optymalnej dawki na-wozów dla nowych odmian.

Przy ustalaniu szczegółowych dawek na-wozów pod ziemniaki należy uwzględnić od-czyn, gatunek i zasobność gleby, wartość przedplonu, dawkę obornika lub masę

przy-oranych poplonów, kierunek użytkowania, termin sadzenia i rozstawę międzyrzędzi, możliwość nawadniania, sposoby pielęgnacji i ochrony oraz odmiany. Stopień wykorzysta-nia azotu z nawozów przy nawożeniu trady-cyjnym, rzutowym, wynosi 40-65%, przy rzę-dowym do 85% i dolistnym – do 95%. Rzę-dowe nawożenie pozwala zmniejszyć o 20-30% optymalną dawkę azotu bez ryzyka ob-niżki plonu i pogorszenia jakości bulw. Ten sposób nawożenia ogranicza ilość azotanów w bulwach oraz stopień zanieczyszczenia środowiska. Sadzarki z siewnikami do nawo-żenia rzędowego dostępne są w Polsce u wielu producentów.

Najlepszym nawozem azotowym pod ziemniaki jest mocznik, a na gleby obojętne i zasadowe można stosować siarczan amonu. Pod ziemniaki wczesne na wczesny zbiór uprawiane pod agrowłókniną lub na otwar-tym polu dobre efekty produkcyjne uzyskuje się po zastosowaniu saletry amonowej lub saletrzaku, charakteryzujących się szybszym działaniem.

Ziemniaki poza nawożeniem azotem i mi-kroelementami wymagają także odpowied-niej dawki fosforu i potasu. Przy nieznanej zasobności gleby w fosfor i potas należy za-stosować ogólne zasady nawożenia pod

(2)

ziemniaki, przyjmując następujące proporcje makroskładników N : P : K jak:

●

1 : 0,5-1,0 : 1,5-2,0 dla ziemniaków ja-dalnych i nasiennych,

●

1 : 0,5-1,0 : 1,2-1,5 dla ziemniaków skrobiowych i do przetwórstwa spożyw-czego.

Nowoczesny rolnik, ustalając poziom na-wożenia pod ziemniaki, powinien dostoso-wać dawki fosforu i potasu do aktualnej za-sobności gleby. Przy wysokiej zaza-sobności gleby w te składniki można zmniejszyć daw-ki, a zarazem i koszty produkcji.

Fosfor przyśpiesza dojrzewanie roślin, zwiększa odporność na choroby i uszkodze-nia mechaniczne bulw oraz wpływa korzyst-nie na trwałość przechowalniczą Nawozy fosforowe pod ziemniaki na glebach średnio zwięzłych i zwięzłych o uregulowanej kwaso-wości można stosować jesienią pod orkę przedzimową lub wiosną przed wiosenną uprawą roli. Na glebach lekkich i kwaśnych lepsze efekty uzyskuje się przy wiosennym stosowaniu superfosfatu potrójnego. Rodzaj nawozu potasowego ma duży wpływ na ja-kość bulw i zawartość skrobi.

Najlepszymi z nawozów potasowych pod ziemniaki są siarczan potasu i kalimagnezja. W razie braku tych nawozów należy stoso-wać wysokoprocentowe sole potasowe. Na-wozy potasowe na glebach średnio zwię-złych i zwięzwię-złych można wysiewać jesienią pod orkę przedzimową, natomiast na gle-bach lekkich i w rejonach o większej ilości opadów najkorzystniejsze jest wiosenne ich stosowanie. Potas zwiększa efektywność fo-tosyntezy i oddychania, przyczynia się do wzrostu ilości bulw dużych w plonie, szcze-gólnie w razie niedostatku opadów w okresie intensywnego wzrostu. Większa zawartość potasu w bulwach zmniejsza straty powodo-wane przez choroby w okresie przechowy-wania i ubytki masy wskutek oddychania, pa-rowania i gnicia. Najlepszą formą potasu do nawożenia ziemniaków jest siarczan. Forma chlorkowa w postaci chlorku potasu (soli po-tasowej) jest ponaddwukrotnie tańsza od siarczanowej, chociaż może przy wysokich dawkach obniżać zawartość skrobi w bul-wach.

Zbyt wysokie dawki NPK, a szczególnie azotu, mogą spowodować spadek plonu, po-gorszenie jakości konsumpcyjnej, wzrost

uszkodzeń mechanicznych podczas zbioru, transportu i sortowania oraz ubytków w okre-sie długotrwałego przechowywania, pogar-szają smak, zwiękpogar-szają podatność bulw na brunatną pustowatość oraz wpływają na ob-niżkę zawartości skrobi i wzrost zawartości szkodliwych azotanów w bulwach.

W roku 2006 krajowa hodowla ziemniaka zarejestrowała do dalszego rozmnożenia i produkcji odmiany jadalne: Benek, Eugenia,

Justa, Miłek i Owacja oraz skrobiowe: Po-kusa i Sekwana. Po 3 latach doświadczeń

polowych na glebach średnio zwięzłych usta-lono optymalne dawki nawożenia oraz okre-ślono wpływ nawożenia na jakość bulw i trwałość przechowalniczą tych odmian, upra-wianych w rozstawie międzyrzędzi 75 cm.

Wśród odmian jadalnych wysoką plenno-ścią wyróżniają się wczesne odmiany Owa-cja i Eugenia oraz średnio wczesna Benek, nieco niższe plony uzyskały odmiany bardzo wczesne Miłek i Justa. Odmiany późne skro-biowe dały wyższe plony, ale zawartość skrobi nie była wysoka.

Zarejestrowane w roku 2006 odmiany ziemniaka polskiej hodowli mają zróżnicowa-ne wymagania w stosunku do nawożenia azotem. Najbardziej wymagające okazały się odmiany wczesne Eugenia i Owacja (120-160 kg N/ha), a najmniej Benek i Miłek. Te ostatnie z uwagi na małe wymagania nawo-zowe predysponowane są do upraw ekolo-gicznych. Eugenia, Owacja i Pokusa wyka-zują wysoką efektywność nawożenia azotem – ponad 70 kg bulw z 1 kg N (tab. 1).

Odmiany skrobiowe Pokusa i Sekwana były bardziej podatne na porażenie bulw par-chem zwykłym i brunatną pustowatość nie-zależnie od poziomu nawożenia azotem, na-tomiast Eugenia była bardzo podatna na rdzawą plamistość miąższu. Jest to poważna wada tej plennej odmiany jadalnej. Najlepszą trwałością przechowalniczą z badanych od-mian charakteryzowała się Owacja, a wyso-kimi ubytkami w okresie 6-miesięcznego przechowywania Sekwana i Benek (tab. 2). Wzrastające dawki nawożenia azotem nie miały istotnego wpływu na ubytki w okresie przechowywania. Odmiana Miłek ma tenden-cję do gromadzenia w bulwach szkodliwych azotanów nawet przy niskim poziomie nawo-żenia azotem.

(3)

Obecnie, przy wysokich cenach nawozów mineralnych, nawożenie ziemniaków nawo-zami jednoskładnikowymi stało się nieekono-miczne. Raz, że wielokrotne przejazdy cią-gnika z rozsiewaczem na uprawionej glebie niszczą strukturę gruzełkowatą poniżej

głę-bokości uprawy, co pogarsza stosunki wod-no-powietrzne gleby i zmniejsza jej produk-tywność, a po drugie – rosną także nakłady pracy i zużycie paliwa, obniżając opłacal-ność produkcji.

Tabela 1

Optymalne nawożenie azotemodmian ziemniaka

zarejestrowanych w roku 2006. Wyniki średnie z lat 2006-2008

Odmiana Plon bulw

(t/ha) Procent skrobi Optymalna dawka* (kg N/ha) Efektywność nawożenia (masa z 1 kg N) Współczynnik rozmnażania Benek 38,6 13,6 80-110 64,2 10,4 Eugenia 41,4 11,1 130-160 80,8 9,0 Justa 34,9 13,2 100-130 67,5 9,2 Miłek 36,5 13,2 90-120 40,8 8,8 Owacja 43,7 13,3 120-150 87,5 10,1 Pokusa 45,9 17,6 110-140 77,5 11,2 Sekwana 47,8 16,4 100-130 71,2 10,6

* optymalne nawożenie N przy pełnej dawce obornika lub przyoranych poplonach dla gleb o uregulo-wanej kwasowości; w wypadku nawadniania dawki należy zwiększyć o 30-50 kg N/ha, w uprawie od-mian wczesnych na wczesny zbiór stosować 50-80 kg N/ha, pod ziemniaki nasienne 80-120 kg N/ha, na glebach lekkich – dolne granice dawek

Tabela 2

Niektóre cechy jakości badanych odmian ziemniaka i trwałość przechowalnicza

Odmiana Barwa miąższu Porażenie parchem zwy-kłym (%) Brunatna pustowatość bulw (%) Rdzawa plamistość miąższu (%) Ubytki w okresie przechowywania (%) Benek żółta 2,0 3,0 1,7 11,8 Eugenia jasnożółta 0,1 1,1 31,5 10,1 Justa żółta 1,2 3,0 1,5 9,8 Miłek jasnożółta 0,1 0,5 1,0 8,9 Owacja jasnożółta 1,2 0,3 0,9 8,1 Pokusa jasnożółta 2,9 6,5 1,1 11,2 Sekwana jasnożółta 5,2 5,8 3,3 14,0

Nowe generacje nawozów wieloskładni-kowych mają postać granulek jednakowej wielkości o jednakowym składzie chemicz-nym, zawierają makro- i mikroelementy oraz stabilizator formy amonowej azotu wpływają-cy na spowolnienie aktywności bakterii odpo-wiedzialnych za nitryfikację azotu. W rezulta-cie zostaje wydłużony nawet do 100 dni okres uwalniania i udostępniania azotu do roztworu glebowego. W efekcie straty wsku-tek wymywania azotu są mniejsze i jest to korzystne dla środowiska, a dzięki temu można obniżyć dawkę nawożenia. Niektóre z

nich, jak: ENTEC perfekt, nitrophoska 15 perfekt i viking 13 lub 14, mają dużą zawar-tość potasu, co wpływa na lepszą trwałość przechowalniczą, wysoką zawartość roz-puszczalnego w wodzie fosforu i niezbędne mikroelementy. Zawarta w tych nawozach siarczanowa forma potasu nie powoduje, na-wet przy większych dawkach, obniżenia za-wartości skrobi, dlatego mogą być one bar-dzo przydatne w produkcji ziemniaków do przetwórstwa spożywczego na frytki i chipsy oraz dla przemysłu skrobiowego.

(4)

W przeciętnych warunkach glebowo-kli--matycznych przy nawożeniu wyłącznie or-ganicznym można uzyskać plony do 20,0 t/ha, a w latach o korzystnym przebiegu we-getacji po dobrych przedplonach mogą one być wyższe.

Ziemniaki do wydania plonu 40 t/ha po-trzebują ok. 200 kg N, 60 kg P2O5, 300 kg

K2O, 24 kg MgO oraz niewielkich ilości

mi-kroelementów. W niekorzystnych warunkach glebowych i pogodowych (niskie pH lub su-sza) bardzo efektywne jest dolistne nawoże-nie ziemniaków roztworem mocznika z do-datkiem siarczanu magnezu lub takimi nawo-zami mikroelementowymi jak: Mikrosol Z, Plonvit K, INSOL ZBR, Alkalin PK 10:20, Ekosol K, Adob Mn, Basfoliar 36 E, Yara Vita Z lub Seniphos. Doświadczenia polowe wy-kazały, że nawozy mikroelementowe wzbo-gacone dodatkiem azotu, fosforu i potasu zwiększają plon handlowy o 10-19%, popra-wiają jakość bulw, zwiększają zawartość w bulwach magnezu i zmniejszają ilość szko-dliwych azotanów.

W uprawie na sadzeniaki wysokie dawki azotu utrudniają selekcję negatywną, przez co może nastąpić pogorszenie zdrowotności i degradacja lub dyskwalifikacja plantacji. W nasiennictwie ziemniaka niekorzystny jest duży udział bulw dużych w plonie nawet przy zagęszczeniu plantacji. Dlatego im wyższy stopień kwalifikacji materiału sadzeniakowe-go przeznaczonesadzeniakowe-go do reprodukcji, tym mniejsza powinna być dawka nawożenia azotem. Dotyczy to także odmian o dużych wymaganiach nawozowych.

Literatura uzupełniająca

1. Bernat E. 2001. Optymalne nawożenie azotem

no-wych odmian skrobiono-wych na glebach średnio zwię-złych. – Ziemn. Pol. 1: 9-13; 2. Czuba R. 1996. Nawo-żenie mineralne roślin uprawnych. Wyd. Z. Ch. Police;

3. Jabłoński K. 1998. Nawożenie ziemniaków. Fund.

"Rozwój SGGW" Warszawa; 4. Jabłoński K. 2006. Wpływ poziomu nawożenia azotem na plon i zawar-tość skrobi oraz jakość nowych odmian ziemniaka. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 512: 193-200; 5.

Jabłoń-ski K. 2008. Nowoczesna uprawa ziemniaka. Wyd.

PMHZ Strzekęcin